Lãnh đạo tối cao Iran Ali Khamenei (phải) và Tổng thống Nga Vladimir Putin trong cuộc gặp ở Tehran, Iran, ngày 19/7/2022. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Theo Reuters và trang mạng nytimes.com ngày 19/7, Tổng thống Nga Vladimir Putin có chuyến thăm Tehran để hội đàm với nhà lãnh đạo tối cao Ayatollah Ali Khamenei, cũng là chuyến công du đầu tiên của người đứng đầu Điện Kremlin kể từ khi cuộc xung đột Nga-Ukraine nổ ra.
Putin coi việc phương Tây làm tê liệt nền kinh tế Nga bằng các biện pháp trừng phạt nghiêm khắc nhất trong lịch sử như một lời tuyên chiến về kinh tế, đồng thời cho biết Nga đang quay lưng lại với phương Tây để hướng đến Trung Quốc, Ấn Độ và Iran.
Chỉ 3 ngày sau khi Tổng thống Mỹ Joe Biden kết thúc chuyến thăm Saudi Arabia, nhà lãnh đạo Nga đã tới Tehran để tổ chức cuộc gặp thứ năm với Khamenei, nhà lãnh đạo tối cao thứ hai của Iran lên nắm quyền vào năm 1989.
Trao đổi với các phóng viên ở Moskva, Cố vấn chính sách đối ngoại Yuri Ushakov nhận định: “Cuộc tiếp xúc với Khamenei là rất quan trọng... Họ đã thúc đẩy một cuộc đối thoại tin cậy về những vấn đề quan trọng nhất trong chương trình nghị sự song phương và quốc tế... Trong hầu hết các vấn đề, các lập trường của chúng tôi đều gần giống hoặc tương đương nhau.”
Chuyến thăm của ông Putin tới Iran trùng với chuyến thăm của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan. Hai nhà lãnh đạo Nga và Thổ Nhĩ Kỳ gặp nhau tại Tehran để bàn về thỏa thuận nối lại hoạt động xuất khẩu ngũ cốc ở Biển Đen của Ukraine, cũng như việc Erdogan đe dọa khởi động thêm một chiến dịch quân sự ở miền Bắc Syria, động thái bị Moskva phản đối.
Ở Syria, Nga và Iran chiếm ưu thế trong việc ủng hộ Tổng thống Bashar al-Assad chống lại phương Tây, vốn liên tục kêu gọi lật đổ ông kể từ khi cuộc nội chiến Syria bắt đầu vào năm 2011.
Hướng Đông?
Những năm gần đây, người đứng đầu Điện Kremlin đã hạn chế công du nước ngoài do đại dịch COVID-19 và sau đó là cuộc khủng hoảng do xung đột Nga-Ukraine bùng phát ngày 24/2. Chuyến đi nước ngoài gần nhất của Putin là đến Trung Quốc vào tháng 2/2022.
Qua chuyến công du nước ngoài đầu tiên kể từ khi xảy ra xung đột với Ukraine, Putin đang gửi một thông điệp rõ ràng tới phương Tây rằng Nga sẽ tìm cách xây dựng mối quan hệ với Iran, kẻ thù của Mỹ kể từ cuộc cách mạng năm 1979.
Trước chuyến đi, người phát ngôn Dmitry Peskov nói rằng Nga và Iran từ lâu đã phải chịu các lệnh trừng phạt của phương Tây: đó là cái giá để đổi lấy chủ quyền.
Đối với Tehran, việc xây dựng quan hệ với nước Nga của Putin là một cách để cân bằng ảnh hưởng của Mỹ và các liên minh của nước này ở Vùng Vịnh với các nhà cầm quyền Arab và Israel.
Trong chuyến thăm, ông Putin gặp Tổng thống Iran Ebrahim Raisi, người vừa đắc cử vào năm ngoái. Một quan chức giấu tên của Iran cho biết: "Chúng tôi cần một đồng minh mạnh mẽ và Moskva là một siêu cường.”
Lợi dụng tình hình giá dầu tăng cao, Tehran đang đánh cược rằng với sự hỗ trợ của Nga, họ có thể gây áp lực buộc Washington phải nhượng bộ để khôi phục thỏa thuận hạt nhân năm 2015.
Tuy nhiên, việc Nga nghiêng về Bắc Kinh đã làm giảm đáng kể xuất khẩu dầu thô của Iran sang Trung Quốc - nguồn thu nhập chính của Tehran kể từ khi Tổng thống Donald Trump tái áp dụng các lệnh trừng phạt vào năm 2018.
Vấn đề Ukraine, Syria và quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ
Các cuộc đàm phán với Erdogan sẽ tập trung vào kế hoạch nối lại hoạt động xuất khẩu ngũ cốc của Ukraine và việc Thổ Nhĩ Kỳ đe dọa tiến hành các hoạt động quân sự mới ở Syria để mở rộng “vùng an toàn” sâu 30km dọc theo biên giới hai nước.
Một quan chức Thổ Nhĩ Kỳ cho biết: “Các cuộc thảo luận với Putin sẽ tập trung vào ngũ cốc, Syria và Ukraine... Các cuộc đàm phán sẽ hướng tới giải quyết các vấn đề về xuất khẩu ngũ cốc.”
[Mỹ: Chào đón Tổng thống Putin, Iran có nguy cơ phụ thuộc vào Nga]
Cuối tuần trước, Nga, Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ và Liên hợp quốc đã ký một thỏa thuận nhằm nối lại việc vận chuyển ngũ cốc từ Ukraine qua Biển Đen.
Bất kỳ hoạt động nào của Thổ Nhĩ Kỳ ở Syria đều sẽ nhắm đến Lực lượng dân quân người Kurd (YPG), một bộ phận chủ chốt của Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do Mỹ hậu thuẫn, đang kiểm soát phần lớn miền Bắc Syria và được Washington coi là đồng minh quan trọng chống lại tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng.
Vị quan chức Thổ Nhĩ Kỳ cho biết hai bên sẽ thảo luận về chiến dịch của Ankara, cũng như các báo cáo rằng Nga và người Kurd đang phối hợp hành động ở một số khu vực của Syria.
Tổng thống Nga Vladimir Putin, Tổng thống Iran Ebrahim Raisi và Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan tại hội nghị thượng đỉnh ba bên ở Tehran, ngày 19/7/2022. (Ảnh: AFP/TTXVN)
Theo trang nytimes.com, trong suốt thời gian lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ, ông Erdogan đã tận dụng mạng lưới quan hệ phức tạp với nhiều nước, từ đó biến Ankara trở thành một đối tác trung gian giữa các nước có xung đột và khai thác điều này để phục vụ tư lợi.
Mặc dù các thành viên NATO khác có thể xem Thổ Nhĩ Kỳ là một “cái gai” trong liên minh này, song tư cách thành viên vẫn cho Ankara có thêm sức mạnh khi đối phó với các nước như Nga và Iran. Ngược lại, theo Karabekir Akkoyunlu - giảng viên chính trị Trung Đông tại Đại học London, ông Erdogan tận dụng mạng lưới quan hệ bên ngoài để làm đòn bẩy trước NATO.
Chuyên gia này nhấn mạnh: “Đây là một trò chơi vừa cân bằng vừa thủ đoạn... Bạn có thể thay đổi tình hình theo hướng tích cực hoặc tiêu cực, nhưng đó là đặc trưng trong chính sách đối ngoại của Erdogan.”
Thổ Nhĩ Kỳ vẫn duy trì quan hệ với Iran bất chấp việc nước này là thành viên NATO, vốn là liên minh do Mỹ dẫn dắt và bị Tehran phản đối. Điều này nghĩa là trong khi Mỹ đang tìm kiếm đối tác răn đe Iran ở Trung Đông, Erdogan cũng không ngần ngại đối đầu với Washington.
Alper Coskun, từng là nhà ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ và là cộng tác viên kỳ cựu của Quỹ hòa bình quốc tế Carnegie, cho biết vị trí của Thổ Nhĩ Kỳ đồng nghĩa rằng nước này cần “duy trì trạng thái cân bằng với tư cách là một nước trong khu vực.”
Chuyên gia này nhấn mạnh: “Hoàn toàn tự nhiên và hợp lý khi Thổ Nhĩ Kỳ giữ mối quan hệ chặt chẽ với Nga và Iran nhằm bảo vệ các lợi ích quốc gia, đồng thời hoàn thành các nghĩa vụ thành viên NATO,” song lưu ý rằng một số nước phương Tây cảm thấy phiền phức đối với các mối quan hệ này.
Ông nói tiếp: “Do các đồng minh phương Tây, đặc biệt là Mỹ, quan ngại về khả năng Thổ Nhĩ Kỳ có chung các lợi ích (với Nga và Iran), nên các mối quan hệ song phương này có thể sẽ khiến họ khó chịu”./.
