Vĩnh Long: Khám phá "Vương quốc đỏ" với những sản phẩm gốm độc đáo

"Vương quốc đỏ" ven sông với hơn 1.000 lò gốm hình nấm cao tới 12m san sát nhau, thoạt nhìn giống như một thành phố cổ với những lâu đài đỏ rực dưới ánh Mặt Trời.

Lò gốm đỏ ven sông Cổ Chiên. (Ảnh: Phạm Minh Tuấn/TTXVN)

Tỉnh Vĩnh Long nằm giữa hai con sông lớn Tiền Giang và Hậu Giang, do chính dòng sông mẹ Mekong tách ra. Hệ thống sông ngòi chằng chịt được hình thành bởi sự xuất hiện những cồn đảo do phù sa bồi đắp.

Hàng nghìn năm qua, dưới lớp phù sa của hai con sông đã hình thành những vỉa tầng đất sét dẻo quý hiếm - nguyên liệu làm nên những sản phẩm gốm đỏ nổi tiếng của Vĩnh Long.

Từ cầu Mỹ Thuận, nơi con sông Cổ Chiên tách dòng khỏi sông Tiền, kéo dài khoảng 30 cây số đến vàm sông Mang Thít là làng nghề gốm được mệnh danh là "Vương quốc đỏ" của Vĩnh Long.

"Vương quốc đỏ" này nằm hai bên bờ sông với hơn 1.000 lò gốm hình nấm cao tới 12m san sát nhau, thoạt nhìn giống như một thành phố cổ với những lâu đài đỏ rực dưới ánh Mặt Trời. Nơi đây đã trở thành một điểm du lịch thu hút rất đông khách du lịch thập phương.

Đất sét đỏ được coi là đặc sản riêng chỉ có ở Vĩnh Long, tập trung nhiều nhất ở hai huyện Long Hồ và Mang Thít.

Cách đây hơn một thế kỷ, người dân Vĩnh Long đã biết khai thác mỏ đất sét bên bờ sông Cổ Chiên để hình thành nên làng nghề làm gạch ngói lớn nhất vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Lò nung đầu tiên được xây dựng từ năm 1887. Sản phẩm gạch nung của Vĩnh Long nổi tiếng khắp vùng bởi đặc tính dị biệt: khi thành phẩm, gạch rắn như đá và có màu đỏ hồng rất đẹp.

Chất lượng gạch Vĩnh Long nổi tiếng đến mức các thương lái từ Thái Lan, Campuchia, Malaysia cũng tìm về mua hàng để xây các công trình tôn giáo bằng loại gạch mộc đỏ nguyên bản, không cần phải sơn hay quét vôi.

Hầu hết các đình đền và dinh thự quanh vùng khi đó như Bến Tre, Đồng Tháp, Mỹ Tho và Hà Tiên cũng đều xây bằng gạch Vĩnh Long.

Gốm được tập kết vào kho sau khi ra lò. (Ảnh: Phạm Minh Tuấn/TTXVN)

Đến thời điểm khoảng những năm 80 của thế kỷ trước, người dân Vĩnh Long bắt đầu chuyển sang sản xuất các sản phẩm gốm dân dụng và gốm mỹ thuật.

[Ninh Bình bảo tồn nghề gốm cổ đi đôi với phát triển du lịch bền vững]

Nếu có dịp tới thăm làng gốm, du khách sẽ có dịp nhìn thấy tận mắt những công đoạn thú vị làm nên sản phẩm gốm đỏ.

Đất sét nguyên liệu chuyển từ ghe lên xưởng bằng băng chuyền và được phân loại. Tùy theo mặt hàng mà người ta pha đất theo kỹ thuật riêng. Công đoạn này rất quan trọng, quyết định sự thành công của mẻ gốm.

Pha đất xong, người thợ phải nhào nặn nhiều lần cho đất thật mịn, chạm tay vào đất pha không dính thì mới đạt. Sau đó tới công đoạn in, “xu,” cuối cùng là nung.

Tạo hình cho sản phẩm. (Ảnh: Phạm Minh Tuấn/TTXVN)

Gốm Vĩnh Long không làm theo phương pháp nặn như cách làm gốm thông thường mà đúc theo khuôn làm sẵn bằng thạch cao. Khâu tạo mẫu thạch cao phải có bàn tay của họa sỹ.

Tiếp đó là công đoạn in, nghĩa là dùng đất ép vào khuôn. Khuôn có thể có nhiều mảnh ghép lại. Người thợ phải ép đất vào từng mảnh, cuối cùng ráp nối dính lại thành một sản phẩm thô (mộc).

Sản phẩm thô sau khi in, ép để cho ráo mới dỡ khuôn ra và cho thợ “xu”. “Xu” là chỉnh sửa và làm bóng sản phẩm bằng cách dùng một miếng bọt biển nhúng nước rồi vuốt nhẹ. Khâu này làm cho các hoa văn, họa tiết của vật nung được tỉ mỉ, tinh xảo hơn và làm tăng thêm giá trị của sản phẩm.

Cuối cùng quyết định sự thành bại của mẻ gốm là nhiệt độ lửa và kỹ thuật nung. Người thợ lửa thường có rất nhiều năm kinh nghiệm.

Sắp lò cũng là kỹ thuật, người thợ sắp lò biết chỗ nào “lửa áp,” chỗ nào lửa yếu, chỗ nào lửa ổn định mà sắp xếp từng loại sản phẩm có kích cỡ khác nhau.

Canh cửa lò, khâu quan trọng quyết định chất lượng sản phẩm. (Ảnh: Phạm Minh Tuấn/TTXVN)

Gốm được nung đốt trong lò 7 ngày. Bốn ngày đầu đốt lò từ từ, hun hơi nóng làm khô sản phẩm mộc với nhiệt độ từ 100-200 độ C. Ngày thứ năm tăng lửa, ngày thứ sáu “siết lửa” để đến ngày cuối cùng đạt được nhiệt độ 900 độ C.

Sản phẩm mộc sẽ kết khối khi đã được nung đến độ chín cần thiết, người thợ lửa lúc này sẽ ngưng đốt, trám kín lò bằng đất sét và để cho lò nguội dần, rồi ra lò, tuyển chọn sản phẩm.

Không cần men màu, gốm Cổ Chiên thành phẩm mang sắc đỏ pha mốc trắng rất đặc trưng. Bởi thế nên Làng nghề gốm Cổ Chiên còn được gọi là “Vương quốc gốm đỏ.”

Mỗi năm, tỉnh Vĩnh Long có khả năng sản xuất hơn 5 triệu sản phẩm gốm các loại. Giá trị ngành gốm tạo ra hàng năm trên 500 tỷ đồng, đóng góp vào phát triển kinh tế của địa phương.

Nghề sản xuất gốm đã giải quyết việc làm cho hàng chục nghìn lao động có thu nhập ổn định và là chiếc nôi đào tạo nên những người thợ có tay nghề cao, tâm huyết với nghề.

Gốm đỏ Vĩnh Long hiện đã có mặt tại châu Âu, châu Mỹ, Australia và một số nước châu Á như Hàn Quốc, Đài Loan, Hong Kong, Nhật Bản…

Để nâng cao chuỗi giá trị ngành sản xuất gốm đỏ, tỉnh Vĩnh Long đang triển khai nhiều giải pháp nhằm duy trì và phát triển ngành nghề này, qua đó tạo việc làm, tăng thu nhập cho người dân và góp phần bảo tồn các làng nghề gốm trên địa bàn./.

(Vietnam+)