Đưa hát Then vào các hoạtđộng ngoại khóa của nhà trường là hình thức được các trường phổ thông xứ Lạng ápdụng trong những năm học qua cho thấy hiệu quả và sức lan tỏa của cách làm này,góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy những giá trị của loại hình văn hóa độcđáo của địa phương.
Lạng Sơn, mảnh đất nơi địa đầu Tổ quốc được biết đến với nhiều nét văn hóa độcđáo và phong phú trong đó có những làn điệu Then. Để bảo tồn, gìn giữ và pháthuy giá trị của Then, trong những năm học gần đây, nhiều trường học trên địa bàntỉnh Lạng Sơn đã đưa hát Then vào môi trường học đường.
Các nhà trường từ bậc tiểu học đến Trung học phổ thông ở Lạng Sơn đã gắn việcgìn giữ hát Then với phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tíchcực,” hoạt động giáo dục truyền thống và hoạt động ngoại khóa trong mỗi tháng.
Khi đưa hát Then vào hoạt động giáo dục, đa số học sinh thấy gần gũi và nhanhchóng hiểu được giá trị cũng như ý nghĩa của hát Then trong đời sống của đồngbào Tày, Nùng từ bao đời nay.
Tại trường Trung học phổ thông Lương Văn Tri, huyện Văn Quan, việc đưa hát Thenvào trường học được thực hiện từ năm 2008 bằng các hình thức như sưu tầm các đĩahát then phát trong các chương trình ca nhạc của nhà trường vào đầu giờ học vàgiờ giải lao một số buổi sáng trong tuần; tích cực tuyên truyền, động viên,khuyến khích học sinh hát Then trong các hoạt động văn nghệ, các sinh hoạt tậpthể, tự trang bị một số cây đàn tính phục vụ các tiết mục hát Then.
Năm 2011, nhà trường đã mời một số nghệ nhân có tiếng và một số người được đàotạo cơ bản và có hiểu biết về Then như nghệ nhân Vi Thị Liên, thầy Ngô Văn Đà…về trường để truyền dạy hát Then cho học sinh.
Hè năm 2012, nhà trường mở một lớp dạy cho 14 giáo viên của nhà trường về nhữngkỹ năng đánh đàn tính và hát Then.
Học sinh của trường ngoài giờ học còn tham gia tập hát điệu Then tại các đội hátdo các tổ chức đoàn thể tổ chức mà nòng cốt là các nghệ nhân và những người caotuổi thuộc nhiều câu then cổ và những làn điệu Then. Nhờ đó, khi học ở trường,các em học sinh đã có những “vốn liếng” nhất định về hát Then.
Lồng ghép hát Then vào các hoạt động ngoại khóa là hoạt động diễn ra thườngxuyên ở Trung học phổ thông Lương Văn Tri. Vào dịp những ngày lễ lớn, nhà trườngtổ chức cho học sinh tập luyện và biểu diễn những làn điệu hát Then, mang đếncho không gian học đường mầu sắc của làn điệu ấm áp và giàu bản sắc.
Thầy Phùng Văn Thời, Hiệu trưởng trường Trung học phổ thông Lương Văn Tri chobiết: "Trước nguy cơ văn hóa Then có thể bị mai một, chúng tôi chọn cách bảo tồnvà gìn giữ nét văn hóa này bằng cách đưa Then vào nhà trường để giảng dạy. Đếnnay, trường đã mở được bốn lớp học hát Then cho 52 học sinh và 14 thầy cô giáotrong nhà trường. Sau khi tham gia lớp học, thầy cô và học sinh có thể đánh đượcđàn tính và hát những làn điệu Then cơ bản."
Việc tổ chức dạy hát Then trong nhà trường đã nhận được sự ủng hộ và quan tâmcủa ngành giáo dục, phụ huynh học sinh và các tổ chức khác trên địa bàn.
Khi được tham gia các hoạt động biểu diễn, nhiều em học sinh tỏ ra tự tin vàbiểu diễn chuyên nghiệp. Em Hoàng Trọng Thái, học sinh lớp 12A10, trường Trunghọc phổ thông Lương Văn Tri cho biết em sinh ra tại Văn Quan, nơi được coi như“cái nôi” hát Then của xứ Lạng. Từ nhỏ em đã rất yêu các làn điệu Then quê mình,giờ học trong trường lại được tham gia lớp hát Then em cảm thấy vui và say mêvới môn học này.
Việc tổ chức dạy hát Then trong trường học giúp chúng em hiểu rõ hơn về giá trịtruyền thống, nét văn hóa của cha ông, từ đó nâng cao hơn nữa trách nhiệm củamình trong việc bảo tồn và gìn giữ nét văn hóa độc đáo này.
Tại trường Tiểu học Chi Lăng, thành phố Lạng Sơn, cứ một tuần ba buổi, cô và tròlại say sưa với các làn điệu Then. Các “nghệ sĩ nhí” mới chỉ học đến lớp 3, lớp4 trong Câu lạc bộ hát Then của trường với cây đàn tính điệu nghệ trên tay,những ngón đàn nắn nót chuẩn xác và giọng ca mượt mà có thể khiến khán giả bấtngờ thú vị.
Em Nguyễn Đức Hạnh, học sinh lớp 5A5, một trong số ít các bạn trong câu lạc bộcó thể vừa chơi đàn tốt, vừa hát rất hay cho biết em được học hát Then từ khicòn học mẫu giáo, em rất thích hát Then và thuộc một số bài có chủ đề ca ngợiđất nước quê hương, con người… Em rất tự hào vì em biết hát Then.
Không chỉ riêng Đức Hạnh, mà hầu hết học sinh và các thầy cô giáo trong trường,ai cũng có một niềm yêu thích đặc biệt với nghệ thuật Then truyền thống. Bằngtâm huyết, lòng say mê với nghệ thuật Then của quê hương, các thầy cô giáotrường Tiểu học Chi Lăng mong muốn sự ra đời của câu lạc bộ hát Then dành chocác em học sinh sẽ nối gần nghệ thuật truyền thống với tâm hồn các em.
Cô Mai Thị Xanh, Hiệu trưởng nhà trường cho biết hiện nhà trường đang mở lớp cho25 giáo viên và 20 học sinh theo học. Mỗi tuần ba buổi, các em nhỏ trong câu lạcbộ hát Then lại được các cô giáo ôn luyện, tập hát, tập đàn những bài mới. Việcđưa hát Then vào nhà trường đã góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của LạngSơn.
Tuy nhiên việc đưa Then vào giảng dạy trong trường học tại Lạng Sơn cũng gặpkhông ít khó khăn. Thầy Phùng Văn Thời, Hiệu trưởng trường Trung học phổ thôngLương Văn Tri cho biết hiện tại, một bộ phận không nhỏ học sinh hầu như chỉ quantâm đến nhạc trẻ mà ít quan tâm đến hát Then; cơ sở vật chất, nhạc cụ, thiết bịâm thanh chưa đáp ứng được các hoạt động truyền dạy và tổ chức biểu diễn.
Kinh phí để tổ chức các lớp học không có, chủ yếu là huy động từ nguồn xã hộihóa. Bên cạnh đó, nghệ nhân truyền dạy được hát Then tại địa phương rất ít; chưacó nghiên cứu khoa học cụ thể nào về phương pháp truyền dạy Then trong trườnghọc cũng như chưa có biện pháp, cơ chế để thu hút các nghệ nhân có khả năngtruyền dạy đến giúp đỡ nhà trường.
Lớp người biết hát Then ngày càng ít nên việc khôi phục không gian văn hóa nàygặp nhiều khó khăn, điều đó ảnh hưởng không nhỏ đến công tác đưa hát Then vàotrường học. Do vậy rất cần tuyên truyền nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viênvà học sinh về sự cần thiết bảo tồn, gìn giữ và phát triển hát Then, xây dựngđội ngũ truyền dạy hát Then, đầu tư kinh phí, trang thiết bị cho hát Then…, giúp cho nét văn hóa này đến gần hơn, thấm sâu vào tâm hồn thế hệ tươnglai của đất nước, góp phần bảo tồn, gìn giữ và phát huy giá trị nghệ thuật Thentruyền thống của dân tộc./.
Thắng Trung (TTXVN)