Phó giáo sư Huỳnh Văn Chương. (Ảnh: hueuni.edu.vn) Thông tư số 18 về Quy chế tuyển sinh và đào tạo tiến sỹ do Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành đang là vấn đề gây tranh cãi trong cộng đồng các nhà khoa học và quản lý giáo dục. Phóng viên VietnamPlus đã có cuộc trao đổi với phó giáo sư Huỳnh Văn Chương, Chủ tịch Hội đồng quản trị Đại học Huế về vấn đề này.
Tác động tiêu cực cho các đại học
- Thưa ông, hiện có nhiều ý kiến khác nhau xung quanh Thông tư số 18 về Quy chế tuyển sinh và đào tạo tiến sỹ do Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành, nhất là việc bỏ quy định bắt buộc phải có công bố quốc tế với cả nghiên cứu sinh và người hướng dẫn vốn được quy định trong quy chế cũ năm 2017. Quan điểm của ông về vấn đề này như thế nào?
Phó giáo sư Huỳnh Văn Chương: Thông tư 18 có nhiều điểm có sự chưa đồng thuận giữa các cơ sở đào tạo đại học và các nhà khoa học, người hướng dẫn ở các lĩnh vực khoa học khác nhau.
So với Thông tư 08/2017/TT-BGDĐT thì phần chuẩn đầu ra về bài báo cho cả nghiên cứu sinh và người hướng dẫn có phần giảm, nhất là yêu cầu về bài báo quốc tế không còn là điều kiện cứng bắt buộc cho cả người hướng dẫn và nghiên cứu sinh.
Lý do đưa ra là để nâng cao chất lượng bài báo trong nước và tạo điều kiện cho khối khoa học về xã hội và nhân văn. Việc này có phần đúng, nhưng nhìn tổng thể trong giai đoạn hiện nay là chưa đầy đủ và có thể dẫn đến hai vấn đề dự đoán có tác động không mấy thuận lợi cho các cơ sở đào tạo đại học.
Thứ nhất, động lực của người hướng dẫn, nghiên cứu sinh, bộ môn chuyên môn đến cấp khoa, trường sẽ giảm trong việc xây dựng các nghiên cứu đủ tầm để có thể xuất bản quốc tế cho cả nhóm khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn. Thực tế 3-4 năm qua, khi thực hiện Thông tư 08 năm 2017, dù mới vào giai đoạn khởi động nhưng đã có những hiệu ứng rất tích cực, số bài báo quốc tế của các cơ sở đào tạo đại học tăng nhanh, kể cả một số đại học tiềm lực chưa mạnh, mặc dù ban đầu số nghiên cứu sinh giảm là tất yếu.
[Tranh cãi về đào tạo tiến sỹ: Cần hay không cần công bố quốc tế?]
Thứ hai, có thể một số tạp chí trong nước sẽ bằng mọi cách để lên điểm đạt 0.75 mà hiện nay chưa có một bộ tiêu chuẩn, tiêu chí chuẩn nào cho việc xếp điểm các tạp chí trong nước và công khai, hoàn toàn do hội đồng giáo sư mỗi ngành, liên ngành và Hội đồng chức danh giáo sư Nhà nước tự quy định và quyết định hằng năm và tùy vào sự tích cực của các tạp chí làm hồ sơ đề nghị công nhận mực điểm.
Từ 15/8, quy chế đào tạo tiến sỹ mới sẽ được áp dụng với nhiều đìều chỉnh so với quy chế cũ. (Ảnh: TTXVN) - So sánh với quy chuẩn đào tạo tiến sỹ quốc tế và các nước trong khu vực, Quy chế đào tạo tiến sỹ mới có những điểm tương đồng và khác biệt nào, thưa phó giáo sư?
Phó giáo sư Huỳnh Văn Chương: Qua trao đổi ý kiến với các giáo sư cùng ngành nghề tại các trường đại học quốc tế và nghiên cứu sinh Việt Nam đã và đang học tại các trường đại học trên thế giới, nhất là các nước có nền giáo dục tiên tiến đều cho thấy họ đều rất quan tâm số công bố quốc tế, số bài tham gia hội nghị, hội thảo, chương sách của nghiên cứu sinh trong quá trình học tập và đều xem là điều kiện cứng để giáo viên hướng dẫn đồng ý trình hội đồng khoa cho phép bảo vệ luận án. Các bộ môn, khoa và trường có nhiều công bố quốc tế trong năm, một phần rất lớn nhờ vào các công bố của nghiên cứu sinh hằng năm.
Ở Việt Nam, vì Thông tư 08 chỉ mới có hiệu lực hơn 4 năm, hầu hết các nghiên cứu sinh thực hiện theo Thông tư này nay mới bắt đầu hoàn thành bài báo quốc tế và mới bắt đầu chuẩn bị các hồ sơ bảo vệ luận án nên chưa thể thống kê cụ thể số bài báo quốc tế của nghiên cứu sinh, nhưng nếu 2-5 năm nữa chắc chắn sẽ là một con số không nhỏ từ kết quả của nghiên cứu sinh.
Sẽ ít cơ sở nâng chuẩn chất lượng
- Với những phân tích như vậy, theo ông, Quy chế mới khi áp dụng sẽ có tác động như thế nào với chất lượng đào tạo tiến sỹ, chất lượng nghiên cứu và giáo dục đại học Việt Nam?
Phó giáo sư Huỳnh Văn Chương: Như đã nói ở trên, dù Thông tư 18 là quy định mang tính quy định khung nhưng tôi khẳng định sẽ rất ít các cơ sở đào tạo đại học nâng các chuẩn đầu ra so với quy định khung. Có nhiều lý do nhưng một lý do quan trọng là cạnh tranh nguồn tuyển trong giai đoạn hiện nay và gắn với nhiều quyền lợi khác của các cơ sở đào tạo đại học nên khó nâng chuẩn cao, sẽ khó có ứng cử viên nghiên cứu sinh.
[Quy chế đào tạo mới là bước thụt lùi, cơ hội cho 'các lò' tiến sỹ rởm]
Điều này sẽ có thể dẫn đến động lực của người hướng dẫn, nghiên cứu sinh, bộ môn chuyên môn đến cấp khoa, trường sẽ giảm trong việc công bố quốc tế kể cả nhóm khoa học tự nhiên, khoa học xã hội và nhân văn. Đồng thời sẽ tăng nhanh nghiên cứu sinh và người đủ điều kiện hướng dẫn ở nhiều ngành mà lâu nay đang bị chững lại và đang phấn đấu để đủ các điều kiện như tập trung xây dựng các nhóm nghiên cứu, các đề tài có thể công bố quốc tế.
Một vấn đề nữa là có thể một số tạp chí sẽ nhanh chóng có mặt trong hệ thống đạt điểm 0.75 nếu các cơ quan đánh giá, xếp điểm tạp chí không đưa ra một bộ tiêu chuẩn, tiêu chí và công khai cách tính điểm các tạp chí có điểm trên 0.75.
Quy chế 2017 và áp lực thay đổi
- Là người nhiều năm quản lý đào tạo sau đại học, ông thấy quy chế năm 2017 đã có những tác động như thế nào đối với việc đào tạo và nghiên cứu tiến sỹ và hoạt động nghiên cứu khoa học tại Đại học Huế nói riêng và cả nước nói chung?
Phó giáo sư Huỳnh Văn Chương: Thông tư 08 năm 2017 có tác động rất lớn đến nguồn tuyển sinh ở giai đoạn 2017-2019 do có nhiều điều kiện đầu vào và đầu ra thay đổi theo hướng nâng cao và tiệm cận quốc tế. Điều đó bắt buộc cả nghiên cứu sinh, giáo viên hướng dẫn, lãnh đạo cấp bộ môn, khoa, trường phải thay đổi nhiều chính sách.
Số lượng các công bố quốc tế trên tạp chí ISI của Việt Nam qua các năm. Các chính sách mới như hỗ trợ nghiên cứu sinh, xây dựng các nhóm nghiên cứu mạnh trong đó có nghiên cứu sinh tham gia và có hỗ kinh phí để thực hiện ngoài các hệ thống đề tài đang có, có chính sách rõ ràng hơn trong viêc khen thưởng bài báo quốc tế trong hệ thống Web of Science và Scopus, bài xếp Q1, Q2, Q3, Q4 có mức thưởng khác nhau, hỗ trợ nghiên cứu sinh dự bị để đủ điều kiện vào làm nghiên cứu sinh chính thức theo quy định…
[Công bố quốc tế của Việt Nam tăng mạnh trong ba năm gần đây]
Tôi cho đây là những tín hiệu ban đầu rất tích cực và tạo nhiều áp lực một cách thực chất hơn cho giảng viên có trình độ tiến sỹ trở lên. Nhờ những áp lực đó mà nhiều công bố quốc tế hơn ở mỗi trường đại học và nhìn rộng ra là cả nước.
- Theo Điều 24 của quy chế mới, ở khoản 1, Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định việc các khóa đã tuyển sinh theo quy chế theo Thông tư 08/2017 sẽ tiếp tục thực hiện theo Thông tư này. Tuy nhiên, ở khoản 2 lại cho phép các trường được áp dụng quy chế theo Thông tư 18/2021 với các khóa đào tạo tiến sỹ đã tuyển sinh từ trước theo quy chế cũ. Có ý kiến cho rằng điều này không phù hợp. Quan điểm của công về vấn đề này?
Phó giáo sư Huỳnh Văn Chương: Về pháp chế, với các điều khoản chuyển tiếp, khoản 1 điều 24 là phù hợp. Thông tư và Quy chế mới chỉ áp dụng cho khoá tuyển sinh mới. Các nghiên cứu sinh đang học và theo quy chế cũ phải áp dụng theo quy chế cũ là hoàn toàn hợp lý. Chắc chắn nghiên cứu sinh đang thực hiện theo Thông tư 08 sẽ có nhiều tâm tư nhưng tôi nghĩ các nghiên cứu sinh này sẽ rất tự hào chứ không phải tâm tư theo hướng không tích cực.
Riêng khoản 2, điều 24 quy chế giao cho các cơ sở đào tạo xem xét tự quyết định, theo tôi, các cơ sở đào tạo cần cân nhắc kỹ để thuận lợi cho nghiên cứu sinh và giáo viên hướng dẫn nhưng không gây xáo trộn.
Do quy chế theo Thông tư 08 năm 2017 có chuẩn đầu ra cao hơn là bắt buộc phải có bài báo quốc tế trong hệ thống Web of Science và Scopus nên nhiều ứng cử viên hiên nay đang chờ quy chế của Thông tư mới có hiệu lực mới nộp hồ sơ vì phần nào vẫn thuận lợi hơn./.
- Xin cảm ơn phó giáo sư!
