Một trạm xăng bị người biểu tình đốt phá tại Eslamshahr, Iran, ngày 17/11/2019. (Ảnh: AFP/ TTXVN) Theo zeit.de, nói về tình hình hỗn loạn tại Iran hiện nay, nhiều người cho rằng đây là cuộc biểu tình lớn nhất của người dân trong vòng 40 năm qua.
Nguyên nhân trực tiếp dẫn đến bất ổn nghiêm trọng này là việc chính quyền quyết định tăng giá nhiên liệu, điều đó đã ảnh hưởng đến đại bộ phận người dân nước này, đặc biệt là những người nghèo và những người có thu nhập thấp.
Tổng thống Hassan Ruhani đã cố gắng để trấn an người dân và làm dịu tình hình. Ông cho biết ông hiểu hoàn cảnh của người dân, đồng thời kêu gọi không tiếp diễn các hành động bạo lực. Ông nhấn mạnh: “Biểu tình là quyền của người dân, song biểu tình khác với bạo loạn. Chúng ta không thể chấp nhận bất ổn trong xã hội.”
[Iran tuyên bố xử lý thành công tình trạng bạo loạn trong nước]
Tuy nhiên, các cuộc biểu tình trên toàn quốc không dừng lại mà vẫn tiếp tục leo thang, và hiện đã lan ra hơn 100 thành phố của nước này. “Đả đảo nhà độc tài”, “Đả đảo Cộng hòa Hồi giáo”, “Chúng tôi không có việc làm và không có tương lai” - mọi người hô vang các khẩu hiệu.
Ở một số thành phố nhỏ, lực lượng an ninh đã không còn kiểm soát được tình hình. Tại thành phố Buschehr, nơi đặt lò phản ứng hạt nhân thương mại duy nhất của Iran, các nhân chứng cho biết tình hình đã rơi vào hỗn loạn.
Alireza Nader, chuyên gia Mỹ có nhiều năm nghiên cứu về Iran, nhận định các cuộc biểu tình hiện nay là nghiêm trọng nhất trong vòng 40 năm qua, kể từ khi cuộc cách mạng Hồi giáo tại Iran thành công năm 1979.
Theo hãng tin Fars, đã có hơn 150 tòa nhà công cộng, ngân hàng, trạm xăng, siêu thị, trường học, đồn cảnh sát đã bị thiêu rụi.
Tại thành phố phía nam Schiras, các nhà báo địa phương cho biết có nhiều cột khói đen bốc lên và người biểu tình đã kiểm soát thành phố.
Ở Tehran và Isfahan, những người chỉ trích chế độ độc tài đã đỗ xe giữa các tuyến đường trong thành phố, làm tê liệt các tuyến giao thông quan trọng nhất. Một chiếc xe tải đã đổ toàn bộ gạch ngói xuống một tuyến đường chính trong sự cổ vũ của những người biểu tình.
Đối với nhà lãnh đạo tối cao Ali Khamenei, người biểu tình trên các đường phố là những tên côn đồ do nước ngoài kiểm soát và chỉ đạo.
Lãnh đạo của lực lượng Vệ binh cách mạnh Iran cho biết nếu các cuộc biểu tình vẫn tiếp diễn, các lực lượng chức năng sẽ buộc phải can thiệp để ổn định tình hình. Kể từ ngày 17/11, mạng Internet tại Iran bị chính quyền nước này ngăn chặn, khả năng truy cập bị hạn chế tối đa, phần lớn các trường học bị đóng cửa.
Tuy nhiên, một số ít video vẫn được tải lên mạng Internet và đã cho thấy, những người biểu tình trên các con phố đã bị bắn, một số thanh niên đang cầm các vỏ đạn nhặt được trên đường phố, một số người khác đang phá hủy các camera giám sát tại các giao lộ hoặc những nơi công cộng.
Các nhà hoạt động nhân quyền cho biết ít nhất hơn 60 người đã thiệt mạng trong các cuộc đụng độ.
Các biện pháp trừng phạt của Mỹ đã có tác động lớn
Các cuộc biểu tình trên toàn quốc diễn ra một ngày sau khi chính quyền Iran quyết định tăng giá xăng từ 10.000 rial/lít lên 15.000 rial/lít (khoảng 0,13 USD) và quy định hạn chế lượng mua nhiên liệu của người dân.
Theo đó, mỗi xe cá nhân chỉ được mua 60 lít xăng một tháng với giá này, nếu mua lượng lớn hơn sẽ phải trả mức giá cao hơn là 30.000 rial/lít. Thực tế giá bán này vẫn rất rẻ so với nhiều nước khác.
Tuy nhiên, động thái tăng giá nhiên liệu này đã ảnh hưởng đến những người nghèo trong số 80 triệu dân Iran, những người phải chịu cảnh thất nghiệp và lạm phát tăng cao trong nhiều năm qua, giờ đây họ còn phải gánh chịu chi phí thực phẩm và hàng hóa khác tăng lên do giá nhiên liệu tăng.
Ngoài ra, chính sách trợ cấp nhiên liệu hào phóng của Iran trong những năm qua đã gây ra những thiệt hại nghiêm trọng do tình trạng buôn lậu xăng dầu, thông qua đường bộ sang Thổ Nhĩ Kỳ hoặc Pakistan và đường biển qua eo biển Hormuz.
Theo ước tính, khoảng 10 đến 20 triệu lít nhiên liệu từ Iran đã bị đưa một cách bất hợp pháp ra nước ngoài mỗi ngày, gây ra thiệt hại hàng tỷ USD mỗi năm cho nước này. Tuy nhiên trên tất cả, các lệnh trừng phạt do Tổng thống Mỹ Donald Trump áp đặt từ năm ngoái đến nay đã gây ra thiệt hại to lớn đối với nền kinh tế của Iran.
Ngay cả các quan chức Iran cũng phải thừa nhận rằng chưa bao giờ có một cuộc khủng hoảng kinh tế, xã hội và chính trị tàn khốc như vậy trong vòng 40 năm qua. Giá trị đồng rial của Iran đang rơi tự do.
Theo tính toán của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), tăng trưởng kinh tế của nước này sẽ giảm gần 10% trong năm 2019. Theo công bố của Văn phòng Tổng thống Ruhani, ngân sách nhà nước của Iran hiện tại là khoảng 35 tỷ euro, trong đó 13 tỷ euro đến từ các khoản thu thuế, 22 tỷ euro còn lại là các khoản thu từ dầu mỏ.
Do các lệnh trừng phạt từ Mỹ, nguồn thu ngân sách từ dầu mỏ đã bị thu hẹp rất nhiều, khiến cho Iran không còn có thể tiếp tục trợ cấp giá nhiên liệu như trước đây nữa.
Những người dân Iran đang gặp khó khăn cũng chỉ trích gay gắt chính sách của chính quyền trong việc triển khai lực lượng vệ binh cách mạng tại Syria, Lebanon hay Iraq, vốn rất tốn tiền ngân sách. “Không tới Gaza, không tới Libanon, hãy để Syria tự lo việc của họ, hãy nghĩ về chúng tôi.”
Tại Lebanon và Iraq, hàng triệu người dân các nước này trong những tuần qua cũng đã đứng lên chống lại sự hiện diện ồ ạt của lực lượng đặc nhiệm Iran, những người đã hành xử như một nhà nước trong nhà nước và làm suy yếu từ bên trong các thể chế chính trị của các quốc gia liên quan.
Phản ứng trước diễn biến bất ổn nghiêm trọng tại Iran, lãnh đạo nhiều nước châu Âu đã kêu gọi chính quyền Iran tiến hành đối thoại với người biểu tình và giải quyết các mối quan tâm chính đáng của họ.
Về phía mình, Washington lên án chính quyền Tehran dùng các "lực lượng sát thương" để đối phó với người biểu tình và "các biện pháp hạn chế thông tin liên lạc," đồng thời cho biết Mỹ ủng hộ người dân Iran trong cuộc biểu tình ôn hòa chống lại chế độ.
Washington tuyên bố giới lãnh đạo Iran đang điên cuồng đẩy mạnh chương trình hạt nhân của mình, ủng hộ khủng bố và bỏ bê người dân của họ. Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo viết trên Twitter rằng: “Như tôi đã nói với người dân Iran từ gần một năm rưỡi trước: Nước Mỹ luôn ở bên các bạn”./.
