Lực lượng phòng vệ quốc gia Ukraine tuần tra tại quảng trường thủ đô Kiev. (Ảnh: AFP/TTXVN) Theo Trang mạng politico.com và đài RFI, giới phân tích chỉ ra rằng đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine sẽ chỉ diễn ra khi hai bên đạt được một sự tương quan trên bình diện quân sự, nói cách khác là đôi bên đạt được các mục tiêu của cuộc chiến.
Chính sự kiên định về lập trường này ở cả Nga và Ukraine đang khiến Mỹ và các nước đồng minh tại châu Âu lo ngại về nguy cơ chiến tranh kéo dài, gây thêm những thiệt hại nặng nề cho nền kinh tế.
Thời cơ chưa chín muồi
Trang mạng của tờ Politico đã đặt câu hỏi: “Phải chăng đã đến lúc Ukraine nói chuyện với Nga?” rồi tự trả lời là “Chưa."
Tờ báo dẫn lời người phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitri Peskov ngày 17/11 khẳng định: “Ukraine chưa muốn đàm phán."
Trong bài phát biểu dài hơn 20 phút được ghi hình trước đó và gửi đến Hội nghị thượng đỉnh G20, Tổng thống Ukraine Volodymir Zelensky đã công bố một bản kế hoạch hòa bình gồm 10 điểm, trong đó có yêu cầu được đảm bảo toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ.
Nga đã thẳng thừng bác bỏ bản kế hoạch và triển khai đúng 100 quả tên lửa bắn vào lãnh thổ Ukraine. Tổng thống Zelensky đã không ngần ngại ví rằng “Nga đáp trả cho mỗi một điều khoản bằng 10 quả tên lửa tương ứng."
Giới quan sát đánh giá rằng sự việc trên cho thấy khả năng đàm phán ở thời điểm này dường như là “bất khả thi."
Cựu Đại sứ Pháp Jean-Maurice Ripert bình luận trên kênh truyền hình quốc tế Pháp France24 rằng Nga không có biểu hiện nào muốn đàm phán với Ukraine, và điều này thể hiện qua việc “trước hết, Tổng thống Vladimir Putin không đến dự Hội nghị thượng đỉnh G20 nhằm tìm kiếm cơ hội đàm phán cho tương lai của Ukraine… Thứ hai, đúng lúc Tổng thống Zelensky đưa ra các điều kiện để đàm phán, thảo luận thì Nga lại quyết định oanh kích các vùng Lviv, Kharkov, và Kiev. Và thứ ba, người phát ngôn Điện Kremlin Peskov thẳng thừng tuyên bố Kherson vẫn thuộc về Nga bất chấp việc rút quân khỏi thành phố này."
Trong khi đó, bản kế hoạch hòa bình 10 điểm mà ông Zelensky trình bày bị giới quan sát đánh giá là một kế hoạch hậu chiến dành để đàm phán với phương Tây hơn là nhằm mục đích thương thảo với Nga.
Đối với Tổng thống Ukraine, không thể có cái gọi là Thỏa thuận Minks 3 khi Bán đảo Criméa giờ trở thành một trong số các điều kiện để đàm phán, trái với những gì diễn ra trong các thỏa thuận Minks 1 và 2.
Jean de Gliniasty, cựu Đại sứ Pháp tại Nga và hiện là cộng tác viên tại Viện Nghiên cứu Quốc tế và Chiến lược (IRIS), nhấn mạnh rằng thế giới mới đang bước vào giai đoạn đầu của một tiến trình tìm kiếm hòa bình phức tạp.
Nga từng thông báo sẵn sàng đàm phán vô điều kiện - nhưng Moskva không sẵn sàng đưa lại các vùng mà Nga đã chiếm, kể cả bán đảo Crimea, vào nội dung đàm phán bởi đây đều là những điều có ý nghĩa biểu tượng chính trị cao với Putin, một lằn ranh đỏ không nên vượt qua.
Ông Jean de Gliniasty cũng đánh giá kế hoạch 10 điểm của Zelensky mang dáng dấp của những mục tiêu chiến tranh hơn là nhằm thúc đẩy hòa bình trong ngắn hạn. Nói cách khác, đây là những đòi hỏi khiến Nga đánh giá rằng họ chưa thể khởi động một cuộc đàm phán với Ukraine.
Ông Gliniasty giải thích: “Bản kế hoạch này là một phần trong các cuộc vận động ngoại giao trong hậu trường vẫn còn rất sơ khởi, nhằm gây áp lực một chút đối với người dân Ukraine để họ chấp nhận đàm phán. Phát biểu của ông Zelensky tại G20, đã bị rất nhiều nước tham dự G20, chứ không riêng gì các nước phát triển đánh giá là khá cứng rắn. Bản kế hoạch 10 điểm không phải là kế hoạch hòa bình. Đó là 10 mục tiêu chiến tranh. Ông ấy cũng không nói là kế hoạch hòa bình, mà là điều kiện chấm dứt chiến tranh."
Tất nhiên, không phải mọi nhìn nhận đều bi quan. Nhà nghiên cứu Ted Snider bình luận rằng cần chú ý tới việc trong bản kế hoạch 10 điểm của Zelensky không hề nhắc đến việc xúc tiến nhanh hơn quá trình xin gia nhập NATO.
Theo ông Snider, đây có thể là tín hiệu cho thấy Ukraine rất có thể sẵn sàng từ bỏ khát vọng là thành viên của NATO, và nếu đúng, chắc chắn sẽ là một bước ngoặt ngoại giao trong cuộc chiến này.
Đề xuất hậu trường
Kênh truyền hình LCI đã dẫn một thông tin từ các phóng viên báo Pravda tại Ukraine cho biết một ngày trước Hội nghị thượng đỉnh G20, một trong số các nước trung gian hòa giải không được nêu tên đã ngầm đề nghị một cuộc “mặc cả” hòa bình với Tổng thống Nga Vladimir Putin.
[Mỹ cân nhắc mở rộng hoạt động huấn luyện cho binh sỹ Ukraine]
Thỏa thuận này đề nghị Nga trao trả toàn bộ các vùng lãnh thổ đã bị sáp nhập cho Ukraine, và đổi lại các bên tạm thời “đóng băng” mọi đàm phán về Bán đảo Crimea trong vòng 7 năm, và NATO cũng trì hoãn 7 năm việc xem xét đơn xin gia nhập của Ukraine.
Đề nghị này còn đề xuất Nga ngừng hoàn toàn các cuộc tấn công bằng tên lửa nhằm vào cơ sở hạ tầng năng lượng của Ukraine. Đề xuất nhanh chóng bị xóa sổ khi Nga ồ ạt pháo kích Ukraine sau đó.
Trên kênh truyền hình LCI, Tướng Pháp Nicolas Richoux, cựu Chỉ huy Lữ đoàn 7 Thiết giáp, nhận định sự việc một lần nữa cho thấy thời điểm tiến hành đàm phán hòa bình chưa chín muồi.
Ông nói: “Lẽ đương nhiên việc đặt những nền tảng cơ bản cho đàm phán là cần thiết, nhưng thời điểm này chưa thuận lợi cho các cuộc thương lượng bởi vì cả hai bên đều chưa đạt được các mục tiêu chiến tranh của mình."
Cựu Đại sứ Pháp Jean de Gliniasty cũng có những nhận định đồng tình với ý kiến trên, và cho rằng “đàm phán chỉ sẽ diễn ra khi hai bên cảm nhận rằng họ có sự thỏa mãn hay tương quan lực lượng được cho là ổn định trên bình diện quân sự."
Sự cương quyết và bảo thủ của cả Nga và Ukraine đã khiến Mỹ và các đồng minh tại châu Âu không khỏi lo ngại. Ở hậu trường, nhiều quan chức Mỹ và châu Âu gần đây liên tục hối thúc Ukraine nên để ngỏ cánh cửa cho đàm phán dù vẫn tuyên bố rằng không tìm cách gây áp lực với Kiev.
Đáng chú ý là phát biểu của Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng liên quân Mỹ Mark Milley chỉ 1 ngày sau khi Nga thông báo rút quân khỏi thành phố Kherson.
Trong cuộc trả lời phỏng vấn truyền hình ngày 10/11, ông Milley nhấn mạnh: “Khi có cơ hội đàm phán, khi hòa bình trong tầm với, hãy nắm lấy. Hãy nắm bắt thời điểm đó."
Tướng Milley cho rằng Kiev khó có thể giành chiến thắng trên chiến trường và đánh bật Nga khỏi Ukraine, rằng tất cả những gì có thể làm được trên chiến trường trước khi mùa Đông đến đã được thực hiện và giờ Ukraine nên tập trung vào những gì giành được để tạo thế mạnh trên bàn đàm phán trước một nước Nga đã bị suy yếu.
Tất nhiên, luận điểm này của ông Milley không làm phía Ukraine và phe “diều hâu” tại Mỹ hài lòng. Trước những phát biểu gây bối rối, chính quyền của Tổng thống Joe Biden phải lên tiếng xoa dịu những lo ngại về việc Mỹ chuyển hướng.
Các lô hàng vũ khí do Mỹ hỗ trợ Ukraine cập bến Kyiv hồi tháng Hai. (Nguồn: Reuters) Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan đã khẳng định “Mỹ không gây áp lực với Ukraine," còn Lầu Năm Góc thông báo cấp thêm 400 triệu USD hỗ trợ quân sự cho Ukraine.
Điều đáng nói là đầu tháng 11 vừa qua, tờ Wall Street Journal đã tiết lộ thông tin về các cuộc trao đổi kín giữa Jake Sullivan với các nhân vật thân cận của Tổng thống Nga Vladimir Putin suốt nhiều tháng qua.
Về mặt chính thức, nội dung các trao đổi là nhằm cảnh báo về rủi ro leo thang xung đột, chứ không phải thảo luận về việc giải quyết cuộc chiến tại Ukraine.
Trước đó ít ngày, Washington Post tiết lộ chính quyền Biden dường như đã đề nghị riêng với Ukraine, động thái phản ánh thái độ của Mỹ về đàm phán với Nga. Cần nhớ lại rằng vào tháng 9/2022, Tổng thống Zelensky đã ký sắc lệnh không chấp nhận đàm phán với Moskva chừng nào Vladimir Putin vẫn nắm quyền.
Theo nhìn nhận của Jean de Gliniasty, những thông tin được tiết lộ này rất có thể là một phần trong chiến lược “đánh động," một sự bóng gió về những “thay đổi trong lập trường của Mỹ, rằng nên tập cho Ukraine bắt đầu quen dần với việc đàm phán."
Trong khi đó, Charles A. Kupchan, cựu cố vấn của Tổng thống Barack Obama về các vấn đề châu Âu, lại nhìn nhận đây là thực tế cho thấy Washington đang “dò dẫm tìm kiếm một khả năng cho ngoại giao," ít nhất là một thỏa thuận ngừng bắn.
Câu hỏi đặt ra là có phải Mỹ và châu Âu bắt đầu cảm thấy “khó” hậu thuẫn cuộc chiến tại Ukraine không hồi kết do gánh nặng chi phí bắt đầu tác động đến nền kinh tế các nước phương Tây.
Xung đột càng kéo dài, mặt trận hậu thuẫn Kiev càng có nhiều nguy cơ bị sụp đổ cả trên bình diện quốc tế lẫn trong nội bộ các nước phương Tây, đặc biệt Mỹ, vốn dĩ đi đầu trong việc hỗ trợ Ukraine, cả về tài chính lẫn quân sự.
Thêm vào đó, tồn tại một nghịch lý là phương Tây còn lo lắng về một chiến thắng vang dội cho Ukraine, điều cũng đồng nghĩa với sự “sỉ nhục” dành cho Putin.
Việc phương Tây tiếp tục cung cấp vũ khí cho Ukraine để tái chiếm Crimea, vùng lãnh thổ có tính biểu tượng chính trị cao đối với Putin, có nguy cơ dẫn đến những hành động trả đũa dữ dội như tấn công hạt nhân.
Tướng Mark Milley cảnh báo Nga vẫn luôn có sức mạnh chiến đấu phi thường bất chấp thất bại, và cuộc chiến Chechnya vẫn là một bài học kinh nghiệm quý giá./.
