Dù rất bận rộn, giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn,cha giáo sư Ngô Bảo Châu vẫn dành cho phóng viên báo Thể thao Văn hóa một cuộc trò chuyện ngắntrước khi ông cùng gia đình lên đường sang Ấn Độ tham dự Đại hội Liên đoàn Toánhọc Thế giới (ICM 2010).
Vốn là nhà khoa học cơ học chất lỏng hàng đầu Việt Nam, nguyên Chủ tịchHội đồng khoa học Viện Cơ học Việt Nam, giáo sư Ngô Huy Cẩn dự đoán: “Châu cóthể đạt giải thưởng Fields.”
Tuy nhiên, với bản chất cẩn trọng, chính xác của một nhà khoa học, ôngdặn: “Cần phải đợi đến ngày đó mới thông tin.” Hôm qua (19/8), giáo sư Ngô BảoChâu chính thức được xướng danh với giải thưởng cao quý này.
May mắn được nhiều thầy giỏi toán truyền thụ
- Là một nhà khoa học được đào tạo bài bản về Toán, sau đó là Vậtlý cơ học, giáo sư đã định hướng cho con như thế nào? Cách dạy con học của giáosư có gì khác lạ không?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Hồi ấy, 3 năm đầu Châu đượcsinh ra, tôi là binh nhì làm sao về được, nuôi Châu hoàn toàn bằng tiền lươngcủa mẹ, thỉnh thoảng tôi cũng được anh em ưu tiên con nhỏ nên cho thêm 1 suấtsữa Liên Xô viện trợ gửi về cho con.
Việc học tiểu học ở trường thực nghiệm là rất tốt. Cách dạy của trườngthực nghiệm làm cho trẻ con thích đến trường, nó chủ yếu làm phát huy được suynghĩ tìm tòi của học sinh hơn là bắt các em phải làm những việc bắt buộc.
Hồi đó, trường không bắt học sinh học bảng cửu chương. Khi giải toán khôngcần đáp số mà học sinh chỉ cần trình bày cách giải thôi, không phải cộng trừnhân chia cụ thể, việc đó thời đại ngày nay có máy tính rồi, như thế nó rút ngắnrất nhiều nội dung bắt cho trẻ học và nó tập trung vào phát triển tư duy sángtạo nhiều hơn.
Châu học trường thầy Hồ Ngọc Đại, về nhà mình giao bài tập toán, mới đầumình chọn những bài khó, mỗi chương chỉ giao vài bài thôi. Châu thường tự tìmcách giải, bài khó mình thường vạch ra hướng thôi chứ không giải cụ thể. Châulàm nhanh quá nên về sau mình bảo con cứ làm tất cả nhưng cả quyển ấy, Châu chỉlàm vài ngày là xong. Lúc đó Châu thường học trước chương trình. Khi học lớp bathì Châu làm toán lớp bốn, nhưng ngay cả toán lớp bốn Châu cũng chỉ làm vài ngàylà xong.
- Các thầy dạy Toán ở Việt Nam đã dạy dỗ Châu ra sao, thưa giáo sư?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Khi Châu học hết lớp năm, bắtđầu học chuyên toán ở trường Trưng Vương. Mình đã nhờ cậu đồng nghiệp trẻ ở ViệnCơ học là Phạm Ngọc Hùng kèm Châu. Phạm Ngọc Hùng vốn học chuyên toán đã từngsang học toán ở Minsk, cậu ấy kèm Châu hai năm rồi bảo: “Có khi em cũng hết vốn,để em nhờ bạn em bên Viện Toán.”
Người Hùng nhờ cũng chính là anh Lê Tuấn Hoa, lúc ấy cũng mới tốt nghiệptổng hợp toán ở Nga về. Sau anh Hoa, có anh Vũ Đình Hòa bây giờ ở viện Công nghệthông tin, lúc ấy là nghiên cứu sinh toán tại Đức về.
Các anh ấy dạy vô tư, ngay cả bản thân mình cũng không nghĩ phải trả tiềncác anh ấy bao nhiêu, hồi ấy chưa có cái khái niệm bồi dưỡng, anh em chơi vớinhau thì dạy Châu thôi. Mình nghĩ Châu cũng may mắn được nhiều thầy giỏi toántruyền thụ. Thời ấy nó khác bây giờ, các thầy thấy học sinh giỏi là thích lắm,chia nhau bảo rằng: "Tôi vừa tìm được một đứa rất giỏi, tôi chia cho ông dạy mônnày, tôi môn kia," chứ thời đấy có cần tiền đâu, mà lúc ấy cũng chả có tiền màđóng.
Trong quá trình Châu học, không bao giờ mình phải hò hét cả, những nămcuối cấp mình phải nhắc Châu đi ngủ sớm. Hồi đó mình được phân căn hộ ở Nam Đồngkhu tập thể quân đội, nhà không có tivi để xem chương trình thời sự mà Châu vàcác học sinh giỏi quốc tế vinh dự được Tổng Bí thư gặp mặt.
Học toán giỏi khác với làm toán giỏi
- Giáo sư Ngô Bảo Châu đã từng đoạt hai huy chương vàng OlympicToán Quốc tế, sau nhiều năm học tập và nghiên cứu mà chủ yếu ở nước ngoài, giáosư Châu đã đạt được nhiều giải thưởng cao quý, trong đó có giải thưởng Clay.Theo giáo sư, nước ta có nhiều người đoạt giải cao Olympic toán quốc tế, tại saosau đó họ không thể đạt tới đỉnh cao?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Châu thường nói rằng thiOlympic là cuộc thi những người học toán giỏi còn sau này họ sẽ phải làm toánchứ không phải học toán nữa, nên nó khác hẳn.
Không phải anh nào học giỏi cũng đạt đỉnh cao đâu, cũng chỉ có một vàingười thôi. Tôi cũng biết, những người đoạt giải thưởng Fields của toán học đếnbây giờ Mỹ mới có 12 người, Pháp chín người, Liên Xô tám người trong đó có mộtngười Ukraine, Nhật ba người, Trung Quốc có một người nhưng lại là quốc tịch Mỹ,sống, học tập và nghiên cứu ở Mỹ.
Những người đạt giải thưởng Fields là những người kiệt xuất rồi. Nhưng cầnbiết rằng cũng có rất nhiều những người giỏi ở nước ta và các nước khác, họkhông thuộc các tiêu chí của giải thưởng, chứ không phải họ “chìm” đi đâu. Như ởViệt Nam, tất nhiên cũng phải nói là điều kiện của các anh ấy (các nhà khoa học) còn khó khăn, hầu hết các nhà khoa học đều hợp tác với nước ngoài, như cácanh ở Viện Toán, một năm các anh ra nước ngoài làm việc ít nhất ba, bốn tháng.
- Rất nhiều học sinh giỏi cũng đã được các thầy giỏi đào tạo. Nhưngtheo giáo sư, thành công của Ngô Bảo Châu là do đâu?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Nhiều nhà khoa học đều cóý kiến là Châu cũng có may mắn là ra nước ngoài có dịp để mà tiếp xúc giao lưuvới các nhà toán học đầu ngành trên thế giới. Khách quan mà nói, điều kiện đểhọc cách làm toán, (chứ không chỉ là học toán nhé) nó thuận lợi hơn rất nhiều sovới ở trong nước. Cho nên mình cũng không nên nói là những thành tựu này nọ chỉlà do kết quả đào tạo trong nước.
Nhưng một điều quan trọng là cái “gốc” Châu được đào tạo trong nước tốt,Châu có tài năng và niềm đam mê khoa học cháy bỏng bởi làm toán nó cũng khắcnghiệt lắm.
Châu là người cha rất yêu con và biết chăm sóc con cái
- Xin hỏi giáo sư một câu hơi riêng tư, các nhà khoa học hàng đầu doquá đam mê khoa học mà thường khó cân bằng cuộc sống. Với giáo sư Ngô Bảo Châuthì sao?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Châu lập gia đình năm 1994,năm 22 tuổi khi học xong thạc sĩ bên Pháp rồi. Thời gian ấy, người Việt bên Pháprất ít, Châu không có nhiều giao lưu, học hành lại căng thẳng.
Châu về đặt vấn đề bố mẹ cho con lập gia đình vì Châu có người yêu cũnghọc cùng trường Trưng Vương. Mình thì nghĩ Châu vẫn trẻ nhưng chính anh Lê TuấnHoa bảo: “Anh không đồng ý cũng gay go vì nhiều trường hợp các cậu giỏi toánnhưng không cân bằng được cuộc sống có thể bị tâm thần. Hồi ấy Châu vừa đủ tuổitheo luật trai 22 tuổi, gái 20 được lập gia đình."
Năm 1995 Châu làm thủ tục để vợ Nguyễn Bảo Thanh sang Pháp, năm đấy cũngsinh con gái đầu lòng. Thời gian đó tương đối khó khăn vì học bổng hạn chế.Thanh vốn học ngoại thương ra, hồi ở Pháp có một thời gian Thanh đi làm kiểmtoán ở một công ty tư nhân.
Đời thường, Châu là người cha rất yêu con và chăm sóc con cái, ba đứa trẻxinh xắn ngoan ngoãn cũng giúp Châu giảm bớt những cái căng thẳng. Châu cũngkhông phải là người mà tâm hồn “nghèo nàn,” Châu thích nhạc cổ điển, thơ Hàn MạcTử, thơ Quang Dũng, trước đây Châu cũng có học và biết chơi đàn violon./.
- Xin cảm ơn giáo sư!
Vốn là nhà khoa học cơ học chất lỏng hàng đầu Việt Nam, nguyên Chủ tịchHội đồng khoa học Viện Cơ học Việt Nam, giáo sư Ngô Huy Cẩn dự đoán: “Châu cóthể đạt giải thưởng Fields.”
Tuy nhiên, với bản chất cẩn trọng, chính xác của một nhà khoa học, ôngdặn: “Cần phải đợi đến ngày đó mới thông tin.” Hôm qua (19/8), giáo sư Ngô BảoChâu chính thức được xướng danh với giải thưởng cao quý này.
May mắn được nhiều thầy giỏi toán truyền thụ
- Là một nhà khoa học được đào tạo bài bản về Toán, sau đó là Vậtlý cơ học, giáo sư đã định hướng cho con như thế nào? Cách dạy con học của giáosư có gì khác lạ không?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Hồi ấy, 3 năm đầu Châu đượcsinh ra, tôi là binh nhì làm sao về được, nuôi Châu hoàn toàn bằng tiền lươngcủa mẹ, thỉnh thoảng tôi cũng được anh em ưu tiên con nhỏ nên cho thêm 1 suấtsữa Liên Xô viện trợ gửi về cho con.
Việc học tiểu học ở trường thực nghiệm là rất tốt. Cách dạy của trườngthực nghiệm làm cho trẻ con thích đến trường, nó chủ yếu làm phát huy được suynghĩ tìm tòi của học sinh hơn là bắt các em phải làm những việc bắt buộc.
Hồi đó, trường không bắt học sinh học bảng cửu chương. Khi giải toán khôngcần đáp số mà học sinh chỉ cần trình bày cách giải thôi, không phải cộng trừnhân chia cụ thể, việc đó thời đại ngày nay có máy tính rồi, như thế nó rút ngắnrất nhiều nội dung bắt cho trẻ học và nó tập trung vào phát triển tư duy sángtạo nhiều hơn.
Châu học trường thầy Hồ Ngọc Đại, về nhà mình giao bài tập toán, mới đầumình chọn những bài khó, mỗi chương chỉ giao vài bài thôi. Châu thường tự tìmcách giải, bài khó mình thường vạch ra hướng thôi chứ không giải cụ thể. Châulàm nhanh quá nên về sau mình bảo con cứ làm tất cả nhưng cả quyển ấy, Châu chỉlàm vài ngày là xong. Lúc đó Châu thường học trước chương trình. Khi học lớp bathì Châu làm toán lớp bốn, nhưng ngay cả toán lớp bốn Châu cũng chỉ làm vài ngàylà xong.
- Các thầy dạy Toán ở Việt Nam đã dạy dỗ Châu ra sao, thưa giáo sư?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Khi Châu học hết lớp năm, bắtđầu học chuyên toán ở trường Trưng Vương. Mình đã nhờ cậu đồng nghiệp trẻ ở ViệnCơ học là Phạm Ngọc Hùng kèm Châu. Phạm Ngọc Hùng vốn học chuyên toán đã từngsang học toán ở Minsk, cậu ấy kèm Châu hai năm rồi bảo: “Có khi em cũng hết vốn,để em nhờ bạn em bên Viện Toán.”
Người Hùng nhờ cũng chính là anh Lê Tuấn Hoa, lúc ấy cũng mới tốt nghiệptổng hợp toán ở Nga về. Sau anh Hoa, có anh Vũ Đình Hòa bây giờ ở viện Công nghệthông tin, lúc ấy là nghiên cứu sinh toán tại Đức về.
Các anh ấy dạy vô tư, ngay cả bản thân mình cũng không nghĩ phải trả tiềncác anh ấy bao nhiêu, hồi ấy chưa có cái khái niệm bồi dưỡng, anh em chơi vớinhau thì dạy Châu thôi. Mình nghĩ Châu cũng may mắn được nhiều thầy giỏi toántruyền thụ. Thời ấy nó khác bây giờ, các thầy thấy học sinh giỏi là thích lắm,chia nhau bảo rằng: "Tôi vừa tìm được một đứa rất giỏi, tôi chia cho ông dạy mônnày, tôi môn kia," chứ thời đấy có cần tiền đâu, mà lúc ấy cũng chả có tiền màđóng.
Trong quá trình Châu học, không bao giờ mình phải hò hét cả, những nămcuối cấp mình phải nhắc Châu đi ngủ sớm. Hồi đó mình được phân căn hộ ở Nam Đồngkhu tập thể quân đội, nhà không có tivi để xem chương trình thời sự mà Châu vàcác học sinh giỏi quốc tế vinh dự được Tổng Bí thư gặp mặt.
Học toán giỏi khác với làm toán giỏi
- Giáo sư Ngô Bảo Châu đã từng đoạt hai huy chương vàng OlympicToán Quốc tế, sau nhiều năm học tập và nghiên cứu mà chủ yếu ở nước ngoài, giáosư Châu đã đạt được nhiều giải thưởng cao quý, trong đó có giải thưởng Clay.Theo giáo sư, nước ta có nhiều người đoạt giải cao Olympic toán quốc tế, tại saosau đó họ không thể đạt tới đỉnh cao?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Châu thường nói rằng thiOlympic là cuộc thi những người học toán giỏi còn sau này họ sẽ phải làm toánchứ không phải học toán nữa, nên nó khác hẳn.
Không phải anh nào học giỏi cũng đạt đỉnh cao đâu, cũng chỉ có một vàingười thôi. Tôi cũng biết, những người đoạt giải thưởng Fields của toán học đếnbây giờ Mỹ mới có 12 người, Pháp chín người, Liên Xô tám người trong đó có mộtngười Ukraine, Nhật ba người, Trung Quốc có một người nhưng lại là quốc tịch Mỹ,sống, học tập và nghiên cứu ở Mỹ.
Những người đạt giải thưởng Fields là những người kiệt xuất rồi. Nhưng cầnbiết rằng cũng có rất nhiều những người giỏi ở nước ta và các nước khác, họkhông thuộc các tiêu chí của giải thưởng, chứ không phải họ “chìm” đi đâu. Như ởViệt Nam, tất nhiên cũng phải nói là điều kiện của các anh ấy (các nhà khoa học) còn khó khăn, hầu hết các nhà khoa học đều hợp tác với nước ngoài, như cácanh ở Viện Toán, một năm các anh ra nước ngoài làm việc ít nhất ba, bốn tháng.
- Rất nhiều học sinh giỏi cũng đã được các thầy giỏi đào tạo. Nhưngtheo giáo sư, thành công của Ngô Bảo Châu là do đâu?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Nhiều nhà khoa học đều cóý kiến là Châu cũng có may mắn là ra nước ngoài có dịp để mà tiếp xúc giao lưuvới các nhà toán học đầu ngành trên thế giới. Khách quan mà nói, điều kiện đểhọc cách làm toán, (chứ không chỉ là học toán nhé) nó thuận lợi hơn rất nhiều sovới ở trong nước. Cho nên mình cũng không nên nói là những thành tựu này nọ chỉlà do kết quả đào tạo trong nước.
Nhưng một điều quan trọng là cái “gốc” Châu được đào tạo trong nước tốt,Châu có tài năng và niềm đam mê khoa học cháy bỏng bởi làm toán nó cũng khắcnghiệt lắm.
Châu là người cha rất yêu con và biết chăm sóc con cái
- Xin hỏi giáo sư một câu hơi riêng tư, các nhà khoa học hàng đầu doquá đam mê khoa học mà thường khó cân bằng cuộc sống. Với giáo sư Ngô Bảo Châuthì sao?
Giáo sư-tiến sĩ khoa học Ngô Huy Cẩn: Châu lập gia đình năm 1994,năm 22 tuổi khi học xong thạc sĩ bên Pháp rồi. Thời gian ấy, người Việt bên Pháprất ít, Châu không có nhiều giao lưu, học hành lại căng thẳng.
Châu về đặt vấn đề bố mẹ cho con lập gia đình vì Châu có người yêu cũnghọc cùng trường Trưng Vương. Mình thì nghĩ Châu vẫn trẻ nhưng chính anh Lê TuấnHoa bảo: “Anh không đồng ý cũng gay go vì nhiều trường hợp các cậu giỏi toánnhưng không cân bằng được cuộc sống có thể bị tâm thần. Hồi ấy Châu vừa đủ tuổitheo luật trai 22 tuổi, gái 20 được lập gia đình."
Năm 1995 Châu làm thủ tục để vợ Nguyễn Bảo Thanh sang Pháp, năm đấy cũngsinh con gái đầu lòng. Thời gian đó tương đối khó khăn vì học bổng hạn chế.Thanh vốn học ngoại thương ra, hồi ở Pháp có một thời gian Thanh đi làm kiểmtoán ở một công ty tư nhân.
Đời thường, Châu là người cha rất yêu con và chăm sóc con cái, ba đứa trẻxinh xắn ngoan ngoãn cũng giúp Châu giảm bớt những cái căng thẳng. Châu cũngkhông phải là người mà tâm hồn “nghèo nàn,” Châu thích nhạc cổ điển, thơ Hàn MạcTử, thơ Quang Dũng, trước đây Châu cũng có học và biết chơi đàn violon./.
- Xin cảm ơn giáo sư!
(TT&VH/Vietnam+)
