Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe (thứ 4, trái) và người đồng cấp Trung Quốc Lý Khắc Cường (thứ 4, phải) tại cuộc hội đàm ở thành phố Thành Đô (Trung Quốc) ngày 25/12/2019. (Ảnh: AFP/TTXVN) Theo trang mạng economictimes.indiatimes.com, đầu năm nay, khi nhận thức rõ rằng đại dịch viêm đường hô hấp do virus Corona chủng mới gây ra (COVID-19) sẽ không sớm kết thúc, chính phủ Nhật Bản đã hoãn lại các kế hoạch của chuyến thăm cấp nhà nước đầu tiên của một lãnh đạo Trung Quốc tới Tokyo kể từ năm 2008.
Nhật Bản đang cân nhắc hủy hẳn chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, nhưng theo một cách rất thận trọng. Ngoại trưởng Nhật Bản Toshimitsu Motegi phát biểu trong tháng này: “Chúng ta hiện vẫn chưa đi đến bước sắp xếp một lịch trình cụ thể”.
Mặc dù các đồng minh hàng đầu của Nhật Bản đã áp dụng một đường lối cứng rắn với Trung Quốc - đặc biệt là Mỹ, nước đã khiến căng thẳng Mỹ-Trung leo thang một cách đầy kịch tính hồi tuần qua khi ra lệnh đóng cửa Lãnh sự quán Trung Quốc tại Houston - Nhật Bản vẫn theo đuổi một lập trường cân bằng và tế nhị, nhận thức rõ về sức mạnh kinh tế của đối tác thương mại lớn nhất của mình cũng như các lựa chọn quân sự giới hạn của bản thân.
Vì vậy, dù tàu của Trung Quốc từng thực hiện hàng loạt vụ xâm nhập kéo dài nhất ở trong hoặc gần các vùng biển của Nhật Bản trong nhiều năm qua, nhưng Nhật Bản chỉ phản ứng một cách kiềm chế, thề sẽ cứng rắn nhưng lại vẫn “yên lặng.” Nhật Bản không hùa theo các quốc gia phương Tây trong một tuyên bố chỉ trích luật an ninh quốc gia mà Bắc Kinh áp đặt lên Hong Kong.
Nước này đã từ bỏ các kế hoạch mua một hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ, bởi nó phần nào bị coi là một lá chắn chống lại Trung Quốc. Và chính phủ đang tiếp tục thận trọng với chuyến thăm cấp nhà nước của Tập Cận Bình, mặc dù các cuộc thăm dò cho thấy hầu hết người dân đều tin rằng nên hủy bỏ sự kiện này.
Narushige Michishita, Giám đốc Chương trình An ninh và Nghiên cứu Quốc tế tại Viện Nghiên cứu Chính sách Quốc gia tại Tokyo, nhận định: “Rõ ràng, Nhật Bản đang rơi vào thế song đề. Chúng tôi nhận thức được thực tế rằng Nhật Bản về cơ bản đang vừa cạnh tranh vừa hợp tác với Trung Quốc. Chúng ta đang cùng lúc chơi cả hai trò chơi này.”
Đối với các cường quốc khác, việc áp dụng lập trường trung dung đối với Trung Quốc, trong bối cảnh nước này gia tăng thói hiếu chiến, ngày càng khó duy trì.
Mỹ đã thông qua các lệnh trừng phạt với các doanh nghiệp và quan chức Trung Quốc, đồng thời phản bác các tuyên bố chủ quyền lãnh thổ rộng lớn của Trung Quốc tại các vùng biển trong khu vực.
Australia thì đi đầu với lời kêu gọi tiến hành một cuộc điều tra toàn cầu về nguồn gốc của đại dịch, vốn xuất phát từ Trung Quốc, đồng thời tuyên bố khoản đầu tư trị giá gần 1 tỷ USD vào vũ khí số và phòng thủ để chống lại Bắc Kinh.
Anh và Canada, cùng với Australia, cũng đã đình chỉ các thỏa thuận dẫn độ với Hong Kong vì luật an ninh mạng.
Trung Quốc được cho là đã cắt nhập khẩu hàng hóa từ Australia và đe dọa áp dụng một loạt biện pháp đáp trả chống lại bất kỳ quốc gia nào có động thái trừng phạt họ. Ngày 24/7, Trung Quốc đáp trả vụ Mỹ đóng cửa lãnh sự quán của họ tại Houston bằng cách yêu cầu Mỹ cũng đóng cửa lãnh sự quán của mình tại thành phố Thành Đô ở phía Tây Nam đất nước.
Ở một chừng mực nào đó, phản ứng hòa nhã của Nhật Bản với Trung Quốc phản ánh cách tiếp cận rộng hơn của họ với chính sách ngoại giao, theo đó có xu hướng tránh đối đầu trực tiếp hoặc tránh để các nước khác khiển trách.
Họ đôi khi cũng tìm kiếm một vai trò trung gian, như khi Thủ tướng Shinzo Abe gặp gỡ Tổng thống Iran Hassan Rouhani hồi tháng 12 năm ngoái nhằm nỗ lực xoa dịu căng thẳng tại Trung Đông.
Cách đây không lâu, Trung Quốc và Nhật Bản - nền kinh tế lớn thứ hai và thứ ba thế giới - đã tiến tới một sự tan băng quan hệ ngoại giao nhằm phòng vệ trước một chính quyền của Tổng thống Trump khó đoán định.
Năm 2018, Abe trở thành lãnh đạo Nhật Bản đầu tiên tới thăm Trung Quốc trong vòng bảy năm, và hai lãnh đạo đã cam kết hợp tác kinh tế và chính trị sâu sắc hơn. Lời mời Tập Cận Bình đến Nhật Bản cũng được đưa ra không lâu sau đó.
Hiện nay, trong bối cảnh Trung Quốc phô trương sức mạnh khi mà cả thế giới còn đang bận đối phó với COVID-19, một số ý kiến bày tỏ sự thất vọng rằng Nhật Bản đã không cự tuyệt Trung Quốc một cách dứt khoát hơn, chẳng hạn như bằng cách hủy ngay chuyến thăm của Tập Cận Bình.
[Các doanh nghiệp Nhật Bản đang rút khỏi Trung Quốc?]
Những tuần gần đây, Trung Quốc đã lao vào những cuộc xung đột biên giới với Ấn Độ trên dãy Himalayas. Đồng thời triển khai tàu trong 100 ngày liên tiếp đến tuần tra các vùng biển xung quanh quần đảo Senkaku tranh chấp với Nhật Bản, mà Trung Quốc gọi là Điếu Ngư.
Jeffrey Horning, một nhà phân tích của tập đoàn RAND nhận định rằng lẽ ra Nhật Bản “nên nói rằng ‘chúng tôi không thể tiếp đón Tập Cận Bình nếu Trung Quốc tiếp tục cách hành xử như vậy.”
Hornugn cũng công nhận rằng Tokyo không muốn làm Trung Quốc giận: “Nếu nhìn vào điều Trung Quốc đang làm với Ấn Độ hoặc Hong Kong, Nhật Bản không muốn nằm trên đầu ngọn giáo của Trung Quốc ngay lúc này. Họ nhận thức được những gì họ có thể làm với quần đảo Senkaku nếu điều tàu ra bao vây khu vực này.”
Yoshihide Suga, Chánh văn phòng Nội các của ông Abe, nói với báo giới rằng chính phủ Nhật Bản đã “mạnh mẽ yêu cầu” các tàu Trung Quốc “ngừng tiếp cận các tàu cá của Nhật Bản và nhanh chóng rời khỏi lãnh thổ Nhật Bản.” Ông cũng nói thêm rằng “chúng tôi muốn tiếp tục phản ứng cứng rắn một cách bình tĩnh.”
Một số thành phần trong chính phủ Nhật Bản đã nhấn mạnh đến thái độ thù địch ngày càng gia tăng của Trung Quốc.
Đầu tháng này, bộ quốc phòng đã cảnh báo rằng Trung Quốc đang nỗ lực “thay đổi nguyên trạng ở Biển Hoa Đông và Biển Đông,” và coi Trung Quốc là một mối đe dọa dài hạn còn nghiêm trọng hơn Triều Tiên.
Tuy nhiên, quyết định mới đây của Nhật Bản từ bỏ kế hoạch mua một hệ thống phòng thủ tên lửa của Mỹ có tên Aegis Ashore khiến dư luận thắc mắc rằng liệu Nhật Bản có trở nên dễ bị tổn thương trước các cuộc tấn công tiềm tàng từ cả Triều Tiên lẫn Trung Quốc hay không.
Kristi Govella, trợ giảng tại khoa Nghiên cứu châu Á thuộc trường 0Đại học Hawaii ở Manoa, nói: “Mặc dù việc hủy mua hệ thống Aegis Ashore có thể đẩy Nhật Bản rơi vào thế nguy hiểm hơn, nhưng nếu Nhật Bản tận dụng cơ hội này để quay sang mua các thiết bị khác, thì kết quả còn có thể khiến Trung Quốc tức giận hơn.”
Một lĩnh vực khác mà Nhật Bản đang xúc tiến các bước đi chống lại Trung Quốc là kinh tế. Đầu năm nay, Tokyo đã thông qua một luật hạn chế đầu tư nước ngoài trong các ngành công nghiệp mà chính phủ định rõ là quan trọng đối với an ninh quốc gia, một động thái bị nhiều người coi là nhắm vào Trung Quốc.
Nước này còn hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp - đặc biệt là trong các lĩnh vực trọng yếu - để dời hoạt động ra khỏi Trung Quốc và chuyển sang Nhật Bản hoặc Đông Nam Á.
Takahide Kiuchi, một chuyên gia kinh tế tại Viện Nghiên cứu Nomura, một hãng tư vấn tại Nhật Bản, nhận định: “Nền kinh tế Trung Quốc đang phục hồi còn các nước khác thì vẫn đi xuống. Hiện nay Trung Quốc đang ở có điều kiện tốt để mua lại các công ty ở các nước khác, vì vậy chính phủ đang thận trọng với các ngành công nghiệp trọng yếu liên quan đến quân đội và an ninh quốc gia.”
Tuy nhiên, Nhật Bản không muốn đi quá xa. Ngoài việc là một đối tác thương mại lớn nhất của Nhật Bản, Trung Quốc còn cung cấp cho Nhật Bản lượng khách du lịch nhiều hơn bất cứ quốc gia nào khác trước khi các đường biên giới bị đóng cửa vì COVID-19. Năm ngoái, gần 115.000 sinh viên Trung Quốc theo học tại các trường đại học ở Nhật Bản.
Chính phủ, vốn áp đặt các lệnh cấm nhập cảnh với gần 150 quốc gia trong giai đoạn đại dịch, hiện đang thảo luận về việc tiếp nhận các du khách từ một số nước châu Á, trong đó có Trung Quốc.
Chuyên gia Govella nói thêm: “Hai năm trước, có vẻ như Nhật Bản vẫn còn cơ hội để được coi là một trung gian bởi quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc chưa tồi tệ đến vậy. Thế nhưng trong bối cảnh hiện nay, mối quan hệ này đang có những chuyển biến đáng ngờ”./.
