Ngày 5/2, tại Hà Nội, Trung tâm Truyền thông Giáo dục cộng đồng phối hợp với Báo điện tử VTC News, Pháp luật Thành phố Hồ Chí Minh, Bưu điện Việt Nam, Báo điện tử Giáo dục Việt Nam tổ chức hội thảo về “Chế tài hành chính xử lý thông tin sai sự thật trên báo chí: Ai cũng được phạt báo chí?”
Hội thảo này được tổ chức nhằm đóng góp ý kiến cho dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của các Nghị định quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực quản lý nhà nước liên quan đến hành vi đăng, phát, cung cấp, đưa tin, công bố thông tin sai sự thật do Bộ Tư pháp soạn thảo.
Bất cập trong quy định hiện hành
Nhiều ý kiến chỉ rõ bất cập, theo pháp luật về báo chí hiện hành, Luật Báo chí sửa đổi năm 1999 và Quy chế 03/2007 về cải chính trên báo chí do Bộ Văn hóa-Thông tin ban hành, các bộ, ngành hiện có quyền kết luận về các nội dung báo chí nêu liên quan đến lĩnh vực quản lý của mình, từ đó có quyền yêu cầu báo chí cải chính.
Theo rà soát của Bộ Tư pháp về 53 Nghị định hướng dẫn Luật Xử lý vi phạm hành chính, có gần 10 Nghị định do các bộ, ngành soạn thảo có chứa chế tài xử phạt thông tin sai sự thật đối với nhà báo và cơ quan báo chí với nhiều mức phạt khác nhau.
Nhà báo Mai Phan Lợi, Trung tâm Truyền thông Giáo dục cộng đồng, cho rằng từ chỗ có nghĩa vụ giải trình thông tin báo chí nêu, nay các bộ, ngành lại có quyền xác định đúng-sai và xử phạt các thông tin được cho là sai sự thật viết về ngành, lĩnh vực mình quản lý. Điều này đã gây ra sự chồng chéo về quản lý Nhà nước đối với hoạt động báo chí, tạo ra tình trạng “vừa đá bóng, vừa thổi còi” có thể hạn chế tính phản biện, phê bình của báo chí đã được quy định tại Luật Báo chí.
Điều 3 Nghị định 51/2002 và Quy chế phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí (ban hành theo Quyết định số 25/2013/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ) nêu rõ người đứng đầu tổ chức Đảng, cơ quan Nhà nước phải có nghĩa vụ trả lời các vấn đề báo chí nêu. Nhưng nghiên cứu cuối năm 2013 cho thấy số liệu được trả lời kết quả giải quyết chỉ có 10%, có 90% còn lại không trả lời hoặc trả lời đã nhận được kiến nghị của cơ quan báo chí.
Theo ý kiến của nhiều nhà báo, việc báo chí thông tin sai sự thật cũng có nguyên nhân từ việc cơ quan quản lý ngành, lĩnh vực không tuân thủ đúng quy định pháp luật với biểu hiện cụ thể là nhiều cơ quan Nhà nước chậm cung cấp thông tin; cung cấp thông tin sai và cung cấp thông tin không đầy đủ cho báo chí.
Thực tế là xử lý tin đồn, sai sự thật là mong muốn của cả nhà báo và công chúng. Mong muốn của các bộ, ngành về xử lý thông tin không chính xác nêu trong tờ trình của Bộ Tư pháp cũng là chính đáng. Nhưng vấn đề đặt ra là cách thức cung cấp thông tin phải chủ động, chính xác, kịp thời, đầy đủ.
Trong khi đó chế tài lại chưa đầy đủ. Chỉ có chế tài không cung cấp thông tin với mức phạt nhẹ 200.000 đến 500.000 đồng, chưa có chế tài do chậm cung cấp thông tin, cung cấp thông tin sai, cung cấp thông tin không đầy đủ. Mức phạt tại Điều 8a trong dự thảo tờ trình của Bộ Tư pháp đến 100 triệu đồng so với mức 200.000 đến 500.000 đồng là rất bất hợp lý.
Thúc đẩy vai trò phản biện, giám định xã hội của báo chí
Các ý kiến đều cho rằng cần bổ sung chế tài đối với cơ quan Nhà nước vào Điều 9 của Nghị định 159/2013/NĐ–CP ngày 12/11/2013 về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí xuất bản. Trong phạm vi quản lý, các bộ, ngành cần xây dựng chế tài cho hành vi chậm cung cấp thông tin, cung cấp thông tin sai, cung cấp thông tin không đầy đủ.
Theo Luật sư Trần Vũ Hải, không coi phạt là mục đích chính mà nên hạn chế thông tin sai sự thật trên báo chí và buộc các cơ quan chức năng cung cấp thông tin kịp thời. Nên có hội đồng thẩm định độc lập xác định mức độ đúng-sai của thông tin trên báo chí. Cần cân bằng chế tài đối với bên cung cấp thông tin và bên đăng tải thông tin sai sự thật.
Hầu hết các ý kiến đều đề nghị hủy bỏ tất cả các điều khoản quy định về xử phạt nhà báo, cơ quan báo chí ở 8 Nghị định do các bộ, ngành ban hành, đồng thời không bổ sung thêm Điều 8a như dự thảo và không quy định thẩm quyền xác định hành vi thông tin sai sự thật cho các bộ, ngành. Thống nhất giao một đầu mối là Bộ Thông tin và Truyền thông xác định và xử phạt hành vi thông tin sai sự thật.
Phó Tổng biên tập Báo Giáo dục Việt Nam Đào Ngọc Tước không đồng tình với việc các bộ, ngành được quyền xác định, xử phạt thông tin sai sự thật trên báo chí, vì Việt Nam đã có các công cụ khác như Luật Báo chí, Luật Dân sự, Tòa án….
Theo ông Tước, thông tin trên báo chí là thông tin giúp người dân tiệm cận đến với sự thật nên có cả một quá trình. Cần có chế tài phạt những đầu mối cung cấp thông tin sai sự thật cho báo chí, nếu không họ chỉ trả lời cơ quan báo chí cho xong việc.
Với vai trò là cơ quan cung cấp thông tin cho báo chí, bà Ngô Thị Thu Hà, Trung tâm hỗ trợ giáo dục và nâng cao năng lực cho phụ nữ, cho rằng Việt Nam đang thúc đẩy xây dựng Nhà nước pháp quyền, thúc đẩy vai trò giám sát, phản biện xã hội của báo chí nhưng giao quyền phán quyết, xử phạt cho các bộ, ngành không hợp lý. Việc xác định đúng-sai nên có trọng tài độc lập.
Luật sư Nguyễn Thế Truyền, Công ty luật Thiên Thanh cho rằng, Bộ Thông tin-Truyền thông nên đứng ra xác định tính chính xác hay không của thông tin trên báo chí; các bộ, ngành có thể bị khởi kiện nếu vi phạm cơ chế phát ngôn./.
