Trong giai đoạn 2018-2020, hàng nghìn người trên cả nước đã tử vong do ảnh hưởng bởi tình trạng ô nhiễm bụi mịn PM2.5.
Đó là kết quả nghiên cứu tác động của ô nhiễm không khí do Trung tâm nghiên cứu ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) và nhóm nghiên cứu đến từ trường Đại học Công nghệ, Đại học Y tế công cộng thực hiện, vừa được công bố.
Đô thị được xếp loại càng cao, nồng độ bụi mịn càng tăng
Tại hội thảo khoa học trực tuyến chia sẻ và cập nhật các kết quả nghiên cứu về chất lượng không khí tại Việt Nam giai đoạn 2018-2020, vừa được Tổng cục Môi trường tổ chức, Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Thị Nhật Thanh, thành viên nhóm nghiên cứu đến từ Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội cho biết Việt Nam có 193 đô thị (từ đặc biệt đến loại IV); xếp loại đô thị càng cao thì số đô thị có nồng độ PM 2.5 vượt ngưỡng Quy chuẩn Việt Nam (25μg/m3) càng tăng.
Trong đó, khu vực có nồng độ bụi PM2.5 cao tập trung chủ yếu ở các đô thị lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh...
Cụ thể, tại miền Bắc, phân bố nồng độ bụi PM2.5 trung bình theo dân số năm 2020 của các tỉnh/thành phố ở ngưỡng từ 12,7 đến 33,3μg/m3. Nồng độ bụi PM2.5 trung bình của các trạm cảm biến và trạm Đại sứ quán Mỹ từ 22,0 đến 62,7μg/m3. Có tới 44% các tỉnh thành phố ở miền Bắc có nồng độ bụi PM 2.5 trung bình năm vượt ngưỡng Quy chuẩn Việt Nam.
Tại thành phố Hà Nội, phân bố nồng độ bụi PM2.5 trung bình theo số dân số năm 2020 của các quận/huyện từ 24,5 đến 33,5μg/m3; nồng độ bụi PM2.5 trung bình của các trạm cảm biến và trạm Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội từ 22,3 đến 59,8 μg/m3.
Trong đó, các quận nội thành Hà Nội như Đống Đa, Ba Đình, Hai Bà Trưng, có nồng độ bụi mịn PM2.5 cao nhất. Đây là những khu vực tập trung đông dân cư, có mật độ dân số và giao thông cao, nhiều hoạt động kinh tế xã hội.
[Xây dựng kế hoạch quản lý chất lượng môi trường không khí cấp tỉnh]
Tương tự, tại miền Trung, phân bố nồng độ bụi PM2.5 trung bình theo số dân số năm 2020 của các tỉnh/thành phố từ 11,5 đến 22,5μg/m3. Nồng độ bụi PM2.5 trung bình của các trạm cảm biến từ 12,1 đến 35,9μg/m3; trong đó Thanh Hóa là tỉnh có nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm vượt Quy chuẩn Việt Nam cao nhất.
Tại miền Nam, phân bố nồng độ bụi PM2.5 trung bình theo số dân số năm 2020 của các tỉnh/thành phố từ 11,9 đến 26,9μg/m3. Nồng độ bụi PM2.5 trung bình của các trạm cảm biến và trạm của Lãnh sự quán Mỹ ở ngưỡng 15,6 đến 39,1μg/m3.
Khí thải từ phương tiện giao thông và từ mặt đường khi xe chạy là nguyên nhân gây bụi PM 2.5. (Ảnh: Hùng Võ/Vietnam+) Riêng tại Thành phố Hồ Chí Minh, phân bố nồng độ bụi PM2.5 trung bình theo số dân số năm 2020 của các quận/huyện cao nhất, từ 21,3 đến 27,4μg/m3; nồng độ bụi PM2.5 trung bình năm 2020 của các trạm cảm biến từ 15,7 đến 39,1μg/m3.
Hàng nghìn người đã tử vong do bụi PM2.5
Theo phó giáo sư Hồ Quốc Bằng, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu - Viện Môi trường và Tài nguyên (Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh), tác động của ô nhiễm không khí ảnh hưởng tới các bệnh tim, phổi, ung thư phổi, đã khiến 1.397 ca tử vong. Trong đó, nồng độ trung bình năm bụi PM2.5 cao nhất khiến 1.136 ca tử vong.
Theo ông Bằng, Thành phố Hồ Chí Minh là đô thị lớn nhất Việt Nam với dân số hơn 8.6 triệu người; có 637.323 chiếc xe ôtô, hơn 7,3 triệu chiếc xe máy, 4.757 cơ sở sản xuất, trong đó có 2.807 cơ sở sinh khí thải. Kết quả quan trắc cho thấy Thành phố Hồ Chí Minh bị ô nhiễm bụi PM2.5 với nồng độ trung bình 24 giờ lên tới 129ug/m3, vượt Quy chuẩn Việt Nam 3,5 lần.
Nguyên nhân gây ô nhiễm bụi PM2.5 và TSP (tổng bụi lơ lửng) tại Thành phố Hồ Chí Minh được xác định đến từ các nguồn thải như: Khí thải xe gắn máy, mặt đường khi xe chạy hay thắng xe, từ hộ gia đình, dệt may, cảng biển, thực phẩm, nhà hàng-quán ăn công trình xây dựng, vật liệu xây dựng, sản xuất giấy…
Trong số các nguồn thải trên, bụi PM2.5 chiếm 32,3% từ khí thải xe gắn máy và từ mặt đường khi xe chạy; 32,3% từ hộ gia đình; 13,3% từ dệt may; 7,3% từ cảng biển; 6,8% từ nhà hàng, quán ăn. Tương tự, TSP chiếm 24,9% từ khí thải xe gắn máy, mặt đường khi xe chạy; 14,% dệt may; 8,8% thực phẩm; 7,5% hộ gia đình; 6,0% sản xuất giấy; 6,0% công trình xây dựng...
Tiến sỹ Nguyễn Thị Trang Nhung, thành viên nhóm nghiên cứu đến từ trường Đại học Y tế công cộng, cho biết báo cáo “Kết quả nghiên cứu tác động ô nhiễm không khí do bụi mịn PM2.5 lên sức khỏe cộng đồng tại Hà Nội năm 2019” cũng chỉ ra gánh nặng bệnh tật liên quan đến tử vong và nhập viện do phơi nhiễm với bụi mịn PM2.5 là đáng kể. Số ca tử vong sớm do phơi nhiễm với bụi mịn PM2.5 là 2.855 ca, tương đương khoảng 35,5 ca tử vong sớm trên 100.000 dân.
Theo báo cáo, các quận Đống Đa, Ba Đình và Hai Bà Trưng có tỷ suất tử vong cao do những bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí so với các quận, huyện khác.
Từ thực tế nêu trên, giới chuyên gia kiến cần có quy hoạch bổ sung lắp đặt các trạm quan trắc truyền thống tại các tỉnh, thành phố có nồng độ bụi PM2.5 vượt chuẩn quy chuẩn; nâng cấp và mở rộng mạng lưới trạm quan trắc không khí đạt tiêu chuẩn sự phân bổ đồng đều trên cả nước…
Riêng tại Thành phố Hồ Chí Minh, đại diện Trung tâm nghiên cứu ô nhiễm không khí và biến đổi khí hậu cho biết bước đầu đã đề xuất 13 giải pháp kiểm soát ô nhiễm không khí đến năm 2025 như: Kiểm tra khí thải đột xuất xe cơ giới đang lưu hành; điều tra, rà soát thống kê số lượng xe cũ, xe máy đã qua sử dụng; đầu tư 9 trạm quan trắc chất lượng không khí tự động…
Ông Hoàng Văn Thức, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường cho biết đối với quản lý môi trường cấp tỉnh, năm 2021, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã ban hành hướng dẫn lập Kế hoạch quản lý chất lượng môi trường cấp tỉnh. Đây là công cụ pháp lý quan trọng để triển khai công tác bảo vệ môi trường không khí.
Tuy vậy, đại diện Tổng cục Môi trường cũng thừa nhận ô nhiễm môi trường không khí là vấn đề phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực và được cộng đồng hết sức quan tâm. Vì thế, để giảm ô nhiễm không khí rất cần sự chung tay của các bộ/ngành, sự đồng hành của các chuyên gia và tổ chức trong và ngoài nước./.
