Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu (trái) và Thái tử Abu Dhabi Mohammed Bin Zayed. (Nguồn: AFP/TTXVN) Trang mạng lowyinstitute.org đưa tin thỏa thuận bình thường hóa quan hệ giữa Israel và Các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE) đã khiến dư luận đặt ra 2 câu hỏi chính là: tại sao thỏa thuận này được ký kết và nó sẽ làm thay đổi điều gì?
Những gì mà Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu nhận được từ thỏa thuận này là khá rõ ràng: cả hai nhà lãnh đạo đều đang phải vật lộn với các vấn đề ở trong nước và cần một thành tựu trong chính sách đối ngoại.
Thế nhưng, thật khó để biết thỏa thuận này có ý nghĩa gì đối với Thái tử UAE Mohammed bin Zayed (hay thường được biết đến với tên gọi viết tắt là MBZ) khi mà ông đã phải có những nhượng bộ lớn nhất để đạt được thỏa thuận trên.
Phân tích thông thường cho thấy thỏa thuận nói trên có liên quan đến Iran: lợi ích chung trong việc chống Iran đã thúc đẩy Israel và các nền quân chủ tại các quốc gia theo dòng Sunni ở Vùng Vịnh xích lại gần nhau hơn.
[Năm điểm đáng chú ý trong cục diện ngoại giao Trung Đông mới]
Từ phân tích này có thể thấy tác động chính của thỏa thuận sẽ là khả năng răn đe tập thể đối với hành động xâm lược của Iran được tăng cường. Có 2 vấn đề với lời giải thích này:
Thứ nhất, kinh nghiệm gần đây cho thấy Abu Dhabi ít tập trung vào việc thách thức Tehran hơn người ta thường nghĩ.
MBZ lâu nay đã khiến những quốc gia Hồi giáo dòng Sunni lo ngại hơn là những người Hồi giáo dòng Shi'ite cầm quyền ở Iran.
Tehran được coi là mối đe dọa từ bên ngoài đối với UAE, nhưng Tổ chức Anh em Hồi giáo đã cho thấy - đáng chú ý nhất là ở Ai Cập - rằng họ có thể nắm quyền từ bên trong.
Sự ưu tiên này có hậu quả thực tế. UAE - đặc biệt là Dubai - có mối quan hệ kinh tế khá chặt chẽ với Iran. Nhưng kể từ năm 2017, UAE đã thúc đẩy một chiến dịch cô lập và trừng phạt Qatar - quốc gia có quan hệ thân thiết với nước Cộng hòa Hồi giáo Iran.
Chiến dịch đó đã làm suy yếu nỗ lực xây dựng một mặt trận thống nhất của Hội đồng Hợp tác vùng Vịnh chống Iran.
Thứ hai, không rõ sự hợp tác công khai hơn giữa Israel và UAE có thể răn đe Iran hay không.
Hai quốc gia đã bí mật hợp tác trong nhiều thập kỷ. Và Tehran từ lâu đã cho rằng Mỹ, Israel và các quốc vương Hồi giáo dòng Sunni có âm mưu phối hợp với nhau để lật đổ các thủ lĩnh Hồi giáo Iran.
Chiến dịch gây sức ép tối đa của Washington càng củng cố niềm tin đó và thúc đẩy các nỗ lực của chính Iran nhằm “thiết lập khả năng răn đe.”
Ảnh hưởng của các biện pháp trừng phạt vốn làm tê liệt nền kinh tế Iran, sự tàn phá của đại dịch COVID-19 và vụ sát hại Tướng Qasem Soleimani (Tư lệnh Lực lượng Quds của Lực lượng Vệ binh Hồi giáo Iran) hồi tháng 1/2020 đã chi phối các quyết định của Iran.
Điều đó nói lên rằng thỏa thuận bình thường hóa quan hệ Israel-UAE có thể khiến Mỹ hoặc Israel (hoặc cả hai) “thưởng” cho UAE những khả năng quân sự vốn vẫn bị từ chối cho đến nay.
Có suy đoán cho rằng Washington có thể nới lỏng cam kết đảm bảo ưu thế quân sự về chất lượng của Israel và có thể bán F-35 cho UAE (có thông tin cho rằng Trump đã thúc đẩy điều này).
Tuy nhiên, quá trình đó sẽ mất nhiều năm và có thể dễ dàng bị đảo ngược bởi một chính quyền trong tương lai. Quốc hội, vốn có quan điểm rộng hơn về chính sách đối ngoại của UAE, sẽ phải vào cuộc.
Việc Abu Dhabi tập trung cải thiện vị thế ở Washington là lời giải thích tốt nhất cho quyết định bình thường hóa quan hệ với Israel.
UAE đã rất nỗ lực để trở thành quốc gia Arập thân thiết với Washington, ít nhất là kể từ năm 2006, khi đề xuất của Dubai Ports World - một công ty hậu cần có trụ sở ở Dubai - về việc tiếp quản các hoạt động của 6 cảng của Mỹ, một thỏa thuận được Tổng thống George W. Bush trước đây ủng hộ, đã được trình lên Quốc hội phê chuẩn.
Để khôi phục vị thế của mình - và làm lu mờ đối thủ Saudi Arabia giàu có hơn - UAE đã xây dựng một nhà nước mà người phương Tây cảm thấy vô cùng thoải mái.
Quan trọng hơn, họ đã theo đuổi một chính sách đối ngoại "cơ bắp" được hỗ trợ bởi chính sách ngoại giao năng động và một quân đội có năng lực và thiện chiến.
Tuy nhiên, Abu Dhabi có thể đã quá tự tin với quân bài họ có. UAE đặt nhiều kỳ vọng vào Chính quyền Trump nhưng không lôi kéo được Washington trong chiến dịch chống Qatar.
UAE đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Qatar năm 2017 với cáo buộc Doha hậu thuận khủng bố và ủng hộ Iran.
Mỹ đã rất thất vọng trước việc UAE từ chối thỏa hiệp với Qatar vì lợi ích xây dựng một mặt trận chung chống Iran.
Sự thất vọng đó càng gia tăng do UAE từ chối công khai đổ lỗi cho Iran về vụ tấn công hồi tháng 6/2019 nhằm vào các tàu chở dầu của Saudi Arabia và Na Uy trong vùng biển của UAE.
Cờ Israel (phải) và cờ UAE (giữa) trên đường phố tại Netanya, Israel, ngày 16/8/2020. (Nguồn: AFP/TTXVN) Tuy nhiên, chỉ 3 tháng sau, sự thận trọng của UAE đã được chứng minh là đúng khi Mỹ không có bất kỳ phản ứng nào trước các cuộc tấn công của Iran vào các cơ sở dầu mỏ của Saudi Arabia.
Những nghi ngờ ngày càng tăng của Abu Dhabi về quyết tâm và khả năng duy trì cam kết của Washington đã thúc đẩy mối quan hệ ngày càng phát triển của họ với Trung Quốc.
Và những mối quan hệ đó chỉ càng làm căng thẳng thêm mối quan hệ của họ với Mỹ. Như Ngoại trưởng UAE Anwar Gargash mới đây đã gợi ý, Australia và UAE có một tình huống khó xử chung: một đối tác an ninh lớn ở Mỹ và một đối tác thương mại lớn ở Trung Quốc.
Để cải thiện hình ảnh với chính quyền tiếp theo của Mỹ (dù bất kỳ ai giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Mỹ vào tháng 11 tới), Abu Dhabi cần điều chỉnh chính sách đối ngoại với Mỹ.
Tuy nhiên, có rất ít vấn đề liên quan chính sách đối ngoại mà đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ có sự đồng thuận.
Thực tế là một trong những điểm chung đó là phản đối Trung Quốc chỉ càng khiến các vấn đề của UAE trở nên tồi tệ hơn.
Mặc dù ngày càng có nhiều bất đồng giữa đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ đối với Israel, song sự ủng hộ của Mỹ đối với Israel, và đặc biệt là việc cải thiện quan hệ của Israel với các quốc gia Arập, vẫn vững chắc.
Điều này thể hiện rõ qua những lời ca ngợi MBZ mà những nhân vật có ảnh hưởng trong chính sách đối ngoại của tất cả các bên đã tweet trên mạng xã hội ngay sau khi thỏa thuận bình thường hóa quan hệ UAE-Israel được công bố.
UAE đã trải qua một chặng đường dài để khôi phục vị thế ở Washington và có khả năng tạo ra nhiều cơ hội hơn để xích lại với Trung Quốc.
Thế nhưng, việc xử lý sự cạnh tranh giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ vẫn là một thách thức khó khăn, ngay cả đối với một UAE khôn ngoan và có năng lực./.
