Bên cạnh những quốc gia cho phép thuốc lá mới, một số nước khác ban hành lệnh cấm với mong muốn loại bỏ hoàn toàn các sản phẩm này nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Tuy nhiên, thực tế mục tiêu này không như mong đợi trước tình hình buôn lậu trên toàn cầu. Điều này xảy ra kể cả những nước áp đặt mức xử phạt cao như Singapore. Sản phẩm thuốc lá mới ngày càng có xu hướng phổ biến trên thị trường chợ đen, gây nhiều khó khăn cho chính phủ.
Tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá lậu tại Thái Lan cao nhất trong lịch sử
Thái Lan đã ban hành lệnh cấm nhập khẩu, xuất khẩu, kinh doanh, sở hữu và sử dụng các sản phẩm thuốc lá điện tử vào tháng 11/2014. Song tình hình buôn lậu thuốc lá tại nước này không những không giảm, mà còn tăng lên.
Nước này quy định bất cứ ai vi phạm sẽ bị tịch thu sản phẩm, bị phạt tiền, thậm chí có thể phạt tù từ 5-10 năm. Thời điểm đó, Bộ Y tế Thái Lan khẳng định nước này sẽ không bao giờ đồng ý việc hợp pháp hóa thuốc lá điện tử.
Tuy nhiên, một nghiên cứu tại Thái Lan cho thấy tỷ lệ buôn lậu thuốc lá mới đã tăng đáng kể. Theo The Nation Thailand, quốc gia này đã chứng kiến sự gia tăng doanh số kinh doanh thuốc lá bất hợp pháp qua Internet nhưng không được đánh thuế.
Khảo sát của Hiệp hội Thương mại Thuốc lá Thái Lan cho thấy việc buôn lậu trực tuyến các sản phẩm này đã tăng 97% từ tháng 7-9/2022. Chưa kể, gần đây, chính sách cấm của Thái Lan đã làm khó du khách quốc tế khi vô tình mang thuốc lá điện tử đến nước này.
Ông Chaiwut Thanakamanusorn, Bộ trưởng Kinh tế Kỹ thuật số và Xã hội Thái Lan, khẳng định việc cấm hoàn toàn thuốc lá mới không phải là giải pháp tốt nhất cho đất nước trong bối cảnh hiện nay.
Như vậy, vấn đề buôn lậu trên toàn cầu giống như bệnh mạn tính không thể triệt tiêu, mà chỉ có thể tìm cách ngăn chặn sự tiến triển nghiêm trọng hơn.
Nhật báo Thai Rath mới đây cũng dẫn báo cáo của Cơ quan Quản lý Thuốc lá Thái Lan từ quý 2/2023 cho thấy, tỷ lệ tiêu thụ thuốc lá nhập lậu ở Thái Lan đang ở mức cao nhất trong lịch sử là 22,3%, ảnh hưởng đến cả Đông Nam Á.
Tờ báo này nhận định, để giải quyết vấn đề này, đòi hỏi các quy định quản lý hiệu quả và hình phạt nghiêm khắc, đồng thời nên có sự hợp tác với các chính phủ khác trong ASEAN để ngăn chặn kịp thời vấn nạn trên.
Báo cáo của Hội đồng Doanh nghiệp EU-ASEAN và Liên minh Xuyên quốc gia Chống Buôn lậu công bố vào tháng 6/2023 cũng nhấn mạnh tính nguy hiểm của thực trạng buôn lậu. Theo đó, báo cáo này khẳng định đây là một tội ác xuyên quốc gia, trực tiếp gây ra tác động tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng do việc tiêu thụ thuốc lá giá rẻ ngày càng phổ biến.
Singapore: Phạt nặng nhưng vẫn không làm giảm tỷ lệ phạm tội
Sau 9 năm áp dụng lệnh cấm thuốc lá mới (từ 2015), Singapore vẫn không chứng minh được khả năng có thể triệt tiêu mặt hàng này trên thị trường. Bằng chứng là số người bị bắt vào năm 2022 vì sử dụng và sở hữu sản phẩm này tăng gần gấp 4 lần so với năm 2020.
Tháng 2/2023, Cục Quản lý Xuất nhập cư Singapore đã bắt giữ lô hàng nhập lậu hàng chục ngàn sản phẩm thuốc lá điện tử, bất chấp khung hình phạt lên tới 10.000 đôla Singapore (gần 200 triệu đồng) và 6 tháng tù giam với mức tăng dần ở các lần vi phạm tiếp theo. Người bán, sở hữu, sử dụng và mua thuốc lá điện tử đều có thể bị phạt lên đến 2.000 USD. Dù vậy, cả tội phạm buôn lậu lẫn người dùng thuốc lá mới vẫn chấp nhận đánh đổi.
Cũng theo ghi nhận tại Singapore năm 2022, hơn 2.600 bài đăng liên quan đến thuốc lá điện tử đã bị xóa khỏi các nền tảng trực tuyến. Từ năm 2018-2022, đã có 860 người bị bắt và 145 người đã bị truy tố vì bán và buôn lậu thuốc lá điện tử.
Như vậy, ngay cả ở một nước có hệ thống pháp luật và quy định chặt chẽ như Singapore thì việc ngăn chặn hoàn toàn buôn lậu là đều khó khả thi.
Tình hình buôn lậu thuốc lá mới cũng đang diễn biến phức tạp và có xu hướng leo thang tại thị trường Việt Nam. Việc mua thuốc lá mới nhập lậu ngày càng dễ dàng, đang gây nhiều lo ngại cho xã hội.
Hiện các Bộ, ngành liên quan vẫn đang tiếp tục thảo luận chính sách đối với thuốc lá mới. Gần đây nhất, trong một hội thảo, Bộ Y tế cho biết sẽ nghiên cứu và báo cáo đánh giá tác động đầy đủ đối với phương án cấm hay quản lý sản phẩm này để trình Chính phủ, cũng như gửi các bộ, ngành và các đối tượng chịu sự tác động, trong đó có Hiệp hội thuốc lá và các doanh nghiệp thuốc lá, để các bên cùng đánh giá một cách khách quan, công bằng và có đề xuất chính sách trong tương lai./.
Bàn về thực trạng và khuyến nghị chính sách với thuốc lá thế hệ mới
Một cuộc hội thảo đã được tổ chức ngày 19/3 nhằm cung cấp góc nhìn toàn cảnh về thị trường thuốc lá mới, kiến nghị giải pháp nhằm tăng cường quản lý nhà nước và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
