Lễ tế Xã Tắc thêm phong phú nhờ xã hội hóa lễ hội

Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế trả lời phỏng vấn của phóng viên TTXVN về việc phục hồi, tổ chức Lễ tế Xã Tắc 2011.
Lễ tế Xã Tắc tại Huế đã được tổ chức qua các kỳ Festival 2008 đến nay, gần đâyTTXVN phát tin nêu vấn đề sẽ "Xã hội hóa Lễ tế Xã Tắc 2011" vào ngày 20/3 vừaqua và đã nhận được nhiều hồi âm của độc giả.

Nhân đây, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, kiến trúc sư PhùngPhu đã trả lời phỏng vấn của phóng viên TTXVN để làm rõ một số vấn đề còn nhiềuý kiến chưa thống nhất xung quanh việc phục hồi và tổ chức Lễ tế Xã Tắc 2011.

- Thưa ông, việc tổ chức phục hồi Đàn Xã Tắc tại Huế được thực hiện theotrình tự như thế nào?

Kiến trúc sư Phùng Phu: Đàn Xã Tắc tại kinh đô Huế được xây dựng vào năm1806, đầu thời vua Gia Long. Khi đắp đàn Xã Tắc, triều Nguyễn đã huy động cácdinh trấn trong cả nước chọn đất sạch và chắc đem về kinh đô để đắp đàn. Tuyvậy, số lượng đất sạch và chắc để đắp đàn mang về kinh đô chỉ có tính chất tượngtrưng, chủ yếu để biểu tượng cho sự thống nhất non sông đất nước (Xã Tắc vì thếcũng mang ý nghĩa là Tổ Quốc).

Trải qua thời gian, chiến tranh, đàn Xã Tắc của Huế bị tàn phá và gần như đã trởthành một phế tích. Năm 2008, tỉnh Thừa Thiên-Huế đã quyết tâm đầu tư trùng tuphục hồi di tích đàn tế quan trọng này. Chúng tôi đã căn cứ trên kết quả thámsát khảo cổ học và nghiên cứu kỹ các nguồn sử liệu của triều Nguyễn để tiến hànhdự án. Tuy đến nay dự án chưa hoàn thành tất cả các giai đoạn nhưng đã gần nhưtrả lại diện mạo cơ bản của đàn Xã Tắc thời Nguyễn, nhất là tầng đàn Thượng.

- Thế việc trùng tu đàn Xã Tắc tại Huế có người cho là tùy tiện, thậm chí là“nhảm nhí,” vì lẽ ra phải dùng đất ngũ sắc (đất năm màu) của cả nước nhưng ở đâychỉ dùng đất trong các địa phương của Thừa Thiên-Huế, ông nghĩ như thế nào?

Kiến trúc sư Phùng Phu: Có lẽ người phát biểu ý kiến trên chưa tìm hiểuđầy đủ về công việc của chúng tôi đã làm chăng? Như đã nói, đúng là triều Nguyễnđã huy đất các dinh trấn đêm đất sạch và chắc (chứ không phải là đất ngũ sắc-điều này được ghi rõ trong các tư liệu của triều Nguyễn như Đại Nam thực lục,Đại Nam nhất thống chí, Hội điển sự lệ) về đắp đàn Xã Tắc, nhưng số đất trên chỉcó tính chất tượng trưng, mỗi địa phương góp từ một đến vài chục khiêng đất (mỗikhiêng chỉ vài chục kilogam), cộng lại chỉ đủ đắp một phần của thân đàn tế.

Năm 2008, khi thám sát khảo cổ học đàn Xã Tắc, chúng tôi đã phát hiện các lớpđất này được đắp rất công phu, và đã quyết định bảo tồn nguyên vẹn các lớp đấtnày. Việc huy động đất sạch từ các địa phương trong tỉnh để đắp hoàn thiện đàntế như quy mô, hình dáng ban đầu là có căn cứ.

Ngày xưa, không những Quảng Đức(tức Thừa Thiên - Huế ngày nay) được đóng góp đất sạch nhiều nhất (100 khiêng)mà còn là nguồn cung cấp chủ yếu đất để đắp nên 2 tầng đàn Xã Tắc, vì đây làvùng đất của kinh đô Việt Nam lúc bấy giờ.

Bởi vậy, ý kiến cho rằng, việc phục hồi Đàn Xã Tắc hiện nay thiếu tiêu chíquan trọng là chọn đất theo 5 màu - tượng cho 5 Phương là không có căn cứ. Thựcra, ngày xưa, sau khi đắp xong đàn tế, người ta chỉ tô màu mặt đàn theo cácphương của Ngũ hành chứ không phải dùng đất ngũ sắc tạo nên.

Từ đó, có thể khẳng định việc trùng tu phục hồi đàn Xã Tắc năm 2008 là việc làmcó căn cứ khoa học, hợp tình, hợp lý, không phải "nhảm nhí" như một số ý kiến đãnhận xét.

- Có ý kiến cho rằng, các nhà tổ chức đã thương mại hóa Lễ tế Xã Tắc, vốn làmột nghi lễ rất tôn nghiêm dưới triều Nguyễn, vấn đề này thực chất thế nào, thưaông?

Kiến trúc sư Phùng Phu: Việc phục dựng Lễ tế Xã Tắc ở Huế luôn có haiphần: phần một là phần phục dựng các hình thức nghi lễ (có tính chất trình diễn)và phần hai là phần dành cho mọi người dâng hương.

Phần thứ nhất được nghiên cứu và phục dựng rất bài bản, công phu, mục đíchđược công khai rõ ràng là nhằm tôn vinh những giá trị văn hóa truyền thống củaViệt Nam, giới thiệu không gian diễn xướng của những loại hình Đại nhạc, Nhãnhạc, Múa cung đình, trình diễn vẻ đẹp của văn hóa nghi lễ và trang phục truyềnthống cung đình Huế xưa.

Phần sau là phần để người dân có thể thực hiện nguyện vọng của mình như ướcnguyện cho mùa màng bội thu, nhân dân no ấm, cuộc sống thanh bình. Trong chế độquân chủ, chỉ duy nhất một người (nhà vua hoặc người được ủy quyền) được bướclên đàn tế để thể hiện ước vọng này, nhưng ngày nay điều đó tất phải thuộc vềmọi người dân.

Việc phục dựng các nghi lễ cung đình để nhân dân, du khách hiểu thêm về nghilễ truyền thống, tạo môi trường diễn xướng cho các hình thức diễn xướng cungđình như âm nhạc, múa… là chuyện một số nước đồng văn với Việt Nam đã làm từlâu.

Ở Seoul, Hàn Quốc, không còn chế độ quân chủ nên lễ tế ở Tông Miếu (đã đượcUNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại), người tavẫn chọn người đóng vai nhà vua; ở Bắc Kinh, Trung Quốc, người ta đã phục dựngnghi lễ tế trời và tổ chức ngay tại Thiên Đàn…

Tại Huế, việc mời đại diện lãnh đạo các bộ ngành, địa phương và bô lão đạidiện cho trăm họ tham dự lễ tế Xã Tắc, là để họ có thể trực tiếp tham dự vàthưởng thức một lễ hội cung đình (phục dựng) đồng thời trực tiếp thể hiện nguyệnvọng của mình thông qua nghi lễ dâng hương.

Vấn đề cuối cùng, Lễ tế Xã Tắc tại Huế trước nay không hề có chuyện bán vé đểthu lợi, theo đó cũng không bao giờ có một hoạt động mang tính kinh doanh, dịchvụ tại lễ này. Đây là một lễ hội dành cho toàn thể cộng đồng. Do vậy, điều màchúng tôi muốn hướng tới là người dân được xem như chủ thể tinh thần của lễ tếXã Tắc.

Vì vậy, việc xã hội hóa sẽ có một hiệu ứng tích cực, phù hợp với quan điểm xãhội hóa việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa trong những năm gầnđây của Đảng và Nhà nước.

Do vậy, việc xã hội hóa lễ hội để huy động thêm sự đóng góp của các tập thể,cá nhân về mọi mặt sẽ làm cho lễ hội thêm phong phú, sinh động, mà trên hết đólà tinh thần của người dân trong vấn đề bảo tồn di sản văn hóa.

Xin cám ơn ông!

Quốc Việt (Vietnam+)

Tin cùng chuyên mục

Tái diễn “Vua Hùng dạy dân cấy lúa.” (Ảnh: Tạ Toàn/TTXVN)

Lễ hội 'Vua Hùng dạy dân cấy lúa'

Ngày 12/2 (tức ngày 15 tháng Giêng Ất Tỵ), tại đàn Tịch Điền, phường Minh Nông, thành phố Việt Trì (Phú Thọ) diễn ra Lễ hội “Vua Hùng dạy dân cấy lúa” nhằm tri ân công lao to lớn của các Vua Hùng.

Màn trống khai hội Đền Trần Thái Bình. (Ảnh: Vũ Quang/TTXVN)

Khai mạc lễ hội Đền Trần tỉnh Thái Bình năm 2025

Lễ hội đền Trần diễn ra từ ngày 10-14/2 (tức ngày 13-17 tháng Giêng năm Ất Tỵ) theo quy mô cấp tỉnh, với nhiều hoạt động phong phú, đa dạng như: lễ bái yết và dâng hương, lễ rước nước, lễ khai ấn...