Những hiện vật gắn với di sản văn hóa người Mường được ông Bình trưng bày ngay tại ngôi nhà của mình. (Ảnh: HV/Vietnam+)Gần nửa đời người tâm huyết với “nghề” sưu tầm văn hóa dân gian, dân tộc Mường, ông Bùi Thanh Bình ở thành phố Hòa Bình hiện đang nắm giữ bộ sưu tập đồ sộ với trên 5.000 cổ vật, trong đó có cả những báu vật có niên đại cách đây hàng nghìn năm.
Từ tình yêu văn hóa bản
Trong tiết thời se lạnh của ngày cuối năm, ông Bùi Thanh Bình - người được mệnh danh là “ông vua cổ vật” - vẫn miệt mài ngồi lau chùi những thứ cổ vật được xếp ngăn nắp trong khu bảo tàng của mình. Ông Bình sinh ra ở xã Tân Thành, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình. Hiện ông là giám đốc Trung tâm bảo tồn phát huy di sản văn hóa Mường.
Vốn sinh ra trong cái nôi của văn hóa dân tộc Mường, ngay từ thuở nhỏ, chàng trai trẻ Bùi Thanh Bình đã được tiếp xúc với những vật dụng mang đậm bản sắc đặc trưng của bản làng như cồng chiêng, cối giã gạo, nơm úp cá, những vật dụng săn bắt thú từ thời nguyên thủy, sơ khai.
Lớn lên, ông Bình theo học tại trường Văn hóa Nghệ thuật Quân Đội. Sau khi tốt nghiệp, ông làm hướng dẫn viên du lịch cho Công ty cổ phần du lịch Hòa Bình, kiêm phụ trách mảng văn hóa. Do đặc thù công việc, ông đi và đến nhiều nơi, được tiếp xúc với cả 4 vùng Mường lớn: “Nhất Bi, nhì Vang, tam Thàng, tứ Động”.
Ngẫm lại những tháng năm gắn bó với văn hóa bản, ông Bình bảo, thời bấy giờ nhiều bản làng ở phố núi vẫn giữ nguyên được bản sắc đặc trưng của người Mường cổ. Trong những nếp nhà ấy không thể thiếu những vật dụng như nơm úp cá, cỗi giã gạo, những vật dụng săn bắt thú…
Để giới thiệu nét văn hóa đặc trưng của đồng bào, ông Bình thường dẫn khách du lịch đến thăm quan, tìm hiểu di sản văn hóa của người Mường. Thế nhưng, trớ trêu là bản thân những người gốc Mường lại không nắm được những kiến thức di sản mang tính đặc trưng của dân tộc mình. Thậm chí, có những di sản quý là chiếc cồng chiêng, người dân cũng đem bán khiến ông tiếc nuối.
Ông Bình hiện đang nắm giữ bộ sưu tập đồ sộ với trên 5.000 cổ vật. (Ảnh: HV/Vietnam+) Nhận thấy những vật dụng độc đáo của người Mường ngày càng mất đi, thế hệ con cháu dần lãng quên với những di sản, từ đó ông luôn đau đáu, nghĩ suy phải làm thể nào đó để giữ gìn cho thế hệ mai sau biết được ý nghĩa những giá trị của văn hóa dân tộc mình, cũng như khơi gợi lại di sản quý báu xa xưa đang có nguy cơ bị mai một.
Đến nay, người đàn ông yêu “văn hóa xưa cũ” này đã có gần nửa đời người tìm hiểu văn hóa Mường với tâm niệm giữ lại một phần di sản cho dân tộc.
“Có những thứ di sản đặc trưng như cồng chiêng, vốn được coi là đặc sản của văn hóa Mường, họ lại dùng để làm nồi, xong, hay vứt chỏng chơ ngoài vườn, khiến tôi không khỏi xót xa. Và, cũng chính điều đó đã thôi thúc tôi theo đuổi công việc sưu tầm những vật dụng mang đậm nét văn hóa cổ xưa,” ông Bình thành thật.
Trở thành “ông vua” cổ vật
Trong một lần dẫn khách đi thăm quan, ông Bình tình cờ phát hiện được cổ vật có giá trị vô cùng thiêng liêng của một gia đình ở Mường Vang, đó là một cái triện chứa con dấu của quang Lang xứ Mường xưa. Điều khiến ông dằn vặt là thứ đồ quý này lại được gia chủ dùng làm đồ chơi cho con trẻ.
Nhận thấy giá trị của cổ vật, ông Bình đặt vấn đề hỏi mua lại chiếc triện, thế nhưng người chủ nhà lại không đồng ý bán vì nghĩ ông hỏi đùa cho vui. Phải dăm lần bảy lượt, ghé qua, mỗi lần đến ông đều nâng niu, ngắm chiếc triện, người chủ nhà mới hiểu ý nghĩa và niềm nở hiến tặng cổ vật cho ông lưu giữ.
Dẫn vị khách trẻ đi thăm chiếc chiện cổ, ông Bình hồ hởi bảo đó là cái triện duy nhất còn sót lại của người Mường Vang có cách đây hàng nghìn năm. Sở dĩ người Mường có câu “Nhất Bi, nhì Vang, tam Thàng, tứ Động” là để nói về sự trù phú tươi đẹp và cuộc sống văn hóa truyền thống phong phú của người Mường.
Ông Bình giới thiệu về văn hóa chiêng Mường. (Ảnh: HV/Vietnam+)Xuyên suốt cuộc hành trình sưu tầm cổ vật, mỗi lần đến các bản làng, ông Bình lại tìm tòi, hỏi người nọ, dặn người kia. Cũng có những lúc không còn tiền, ông phải bán hết đồ giá trị mang trên người để mua những thứ mà người dân bỏ đi như nơm úp cá, bẫy thú thô sơ nguyên thủy...
Hơn 30 năm sống với nghề sưu tầm, bảo tồn giá trị văn hóa dân dân cho thế hệ trẻ, nhưng mãi đến năm 2012 ông Bình mới quyết định thành lập khu bảo tàng tư nhân để làm nơi trưng bày những hiện vật mang nhiều nét đặc trưng của người Mường xưa.
Khu đất ông Bình chọn để trưng bày cổ vật nằm nhấp nhô trên một quả đồi với tổng diện tích trên 4 nghìn mét vuông. Hiện khu đất này đã được ông tôn tạo làm nơi trưng bày bộ sưu tập đồ sộ với trên 5000 hiện vật.
Theo ông Bình, mỗi hiện vật được ông trưng bày đều có một giá trị văn hóa riêng, mang nhiều giá trị lịch sử, văn hóa và tín ngưỡng. Khu bảo tàng của ông được thiết kế, bố trí bài bản như một hình ảnh sống động của người Mương xưa thu nhỏ.
Toàn bộ khu trưng bày kho cổ vật Mường là nơi tổng hợp các hiện vật, cổ vật, các nghề truyền thống. Trong đó, nhà trưng bày chuyên đề về quan lang xứ Mường với các vật dụng gắn liền với cuộc sống sinh hoạt của các nhà Lang.
Đặc biệt, nơi trưng bày chuyên đề về chiêng Mường gồm các loại cồng chiêng, dòng chiêng Mường với tổng số trên 100 chiếc. Ngoài ra, trong khu trưng bày còn có cả chiêng cổ lớn nhất có đường kính 70 cm đồng thời, đây cũng là nơi truyền dạy, tập đánh các bài chiêng Mường truyền thống.
Chia sẻ với phóng viên về ý nghĩa của việc sưu tầm trên, ông Bình bảo di sản văn hóa người Mường không thể tách rời với đồ đá, đồ đồng, đồ gốm sứ, đồ đan lát, vốn luôn gắn với văn hóa tín ngưỡng và văn hóa truyền thống. Do đó, những vật dụng đã gắn bó với văn hóa người Mường cần được lưu giữ lại cho muôn đời sau./.
