Lễ Cấp Sắc không chỉ là một nghi thức tôn giáo mà còn là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của người Dao ở Sơn La nói chung và người Dao Tiền ở Mộc Châu nói riêng.
Với sự phát triển của xã hội hiện đại, nhiều phong tục truyền thống của các dân tộc thiểu số, trong đó có người Dao, đang dần bị mai một do sự thay đổi trong cách sống, sự hội nhập văn hóa và các yếu tố bên ngoài khác. Vì vậy, công tác bảo tồn lễ cấp sắc vì vậy đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát huy những giá trị văn hóa đặc sắc của dân tộc Dao.
Người Dao ở Sơn La gồm nhiều nhóm Dao Tiền, Dao Đỏ và Dao Quần chẹt, nhưng dù ở nhóm nào thì người đàn ông cũng đều phải trải qua lễ cấp sắc mới được cộng đồng làng bản công nhận đã trưởng thành, được tham gia các việc trong làng bản.
Trình tự của nghi Lễ cấp sắc của người Dao Tiền ở Mộc Châu gồm gia đình người được cấp sắc làm Lễ nhận thầy cả và thầy hai, trong đó thầy cả làm lễ cấp đèn, cấp hương cho người được cấp sắc.
Sau đó, cả hai thầy làm lễ cấp đèn cho người được cấp sắc (đối với người Dao tiền ở Sơn La, Lễ cấp sắc thường làm 3 đèn, chỉ trưởng họ mới được tổ chức lễ cấp sắc 12 đèn). Thầy cả đứng trước ban thờ tổ tiên và thần linh cầu phù hộ và xin đưa thần linh đến nhà người thụ lễ để làm Lễ cấp sắc, xin được lấy tên cho người được cấp sắc, đặt tên xong thầy cả làm lễ cấp phép cho người cấp sắc được phép sử dụng các đồ nghề của thầy cúng như khăn buộc, tranh múa, tranh Tam Thanh, trống, chiêng, tù và, chuông, que múa...
Thầy cả làm lễ cấp phép cho người được cấp sắc từ nay có thể đi làm thầy; múa tống thần đất và thần rừng; cúng thần linh cầu lộc, cầu tài cho người được cấp sắc; Lễ nhảy đồng; cúng cầu may mắn, sức khỏe cho người được cấp sắc; đọc thơ ca truyện cổ, hát Páo dung; Lễ xóa những kiêng kị và lễ tống đại thần ra về.
Tham gia Lễ cấp sắc gồm người được cấp sắc, 2 thầy cúng chính, 1 thầy cúng phụ, 3 người đọc thơ, 3 nam và 3 nữ thanh niên hát, họ hàng nội, ngoại người được cấp sắc, người giúp việc cho buổi lễ và người dân trong bản. Gia đình tự chọn thầy cúng, mặc định thầy cả là người bên họ nhà ngoại, thầy hai là người bên họ nhà nội và thầy giúp việc.
Nét độc đáo trong Lễ cấp sắc của người Dao Tiền ở Mộc Châu là phần đọc thơ ca truyện cổ, hát Páo dung. Ba người nữ hát đứng hát ở chỗ cây tre đan vào nhau được chuẩn bị sẵn, 3 người nam hát đứng ở góc nhà hát đối đáp. Nhóm hát các trường đoạn từ khi con người được sinh ra, dạy dỗ đến khi trưởng thành như thế nào, hát mừng cho tên mới của người được cấp sắc. Trong khi đó, gia chủ chuẩn bị một mâm cơm đặt ở giữa nhà. Thầy cả làm lễ mượn thần linh những bài thơ ca, truyện cổ, xin phép tổ tiên, thần linh được đọc. Qua đó giáo dục người con nhớ đến công ơn sinh thành, nuôi dưỡng của cha mẹ để sau này báo hiếu.
Tại Sơn La, công tác bảo tồn Lễ Cấp Sắc của dân tộc Dao được thực hiện qua nhiều hình thức và hoạt động khác nhau, trong đó có việc đưa lễ cấp sắc vào các chương trình du lịch văn hóa.
Lễ hội Cấp Sắc đã được đưa vào chương trình du lịch để không chỉ bảo tồn mà còn giúp giới thiệu văn hóa dân tộc Dao đến với du khách trong và ngoài nước. Các du khách sẽ có cơ hội trải nghiệm và hiểu hơn về nghi lễ này thông qua các hoạt động tái hiện lễ cấp sắc.
Một số địa phương ở Sơn La đã tổ chức các lớp học, truyền dạy lại các nghi thức, điệu múa, bài hát liên quan đến Lễ Cấp Sắc. Điều này không chỉ giúp thanh thiếu niên Dao giữ gìn được truyền thống mà còn tạo cơ hội cho họ thể hiện và bảo vệ di sản văn hóa của mình.
Ngoài ra, chính quyền địa phương, các tổ chức văn hóa, và người dân cùng phối hợp để bảo vệ lễ cấp sắc. Các cuộc thi, hội thảo, hoặc các sự kiện truyền thông về giá trị của lễ cấp sắc cũng được tổ chức thường xuyên.
Lễ Cấp Sắc không thể thiếu các trang phục truyền thống của người Dao, những vật phẩm thờ cúng, và các đồ dùng nghi lễ. Vì vậy, công tác bảo tồn phải bao gồm cả việc gìn giữ và bảo tồn những đồ vật này để đảm bảo sự chính xác và đầy đủ của nghi lễ.
Một trong những thách thức lớn nhất trong việc bảo tồn lễ cấp sắc là làm sao để thế hệ trẻ của người Dao không quên đi những giá trị văn hóa truyền thống. Các hoạt động như lễ hội, trò chơi dân gian, và sự tham gia vào các buổi lễ giúp duy trì mối liên kết giữa các thế hệ.
Chính vì vậy, công tác bảo tồn Lễ Cấp Sắc của dân tộc Dao ở Sơn La không chỉ là việc giữ gìn một nghi lễ, mà còn là một phần quan trọng trong việc bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Cần có sự hợp tác chặt chẽ giữa chính quyền, cộng đồng và các tổ chức xã hội để đảm bảo rằng những giá trị truyền thống này không bị mai một, mà ngược lại, tiếp tục được bảo vệ và phát triển./.
Độc đáo nghi lễ Mạng Ma của đồng bào dân tộc Xinh Mun ở tỉnh Sơn La
Mạng Ma là nghi lễ cầu sức khỏe, giải hạn, cầu bình an, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu..., có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc Xinh Mun ở tỉnh Sơn La.
