Độc đáo những ngôi nhà trình tường của người dân tộc Lô Lô

Những ngôi nhà trình tường cổ kính, được xây dựng hoàn toàn từ nguyên liệu tự nhiên, không chỉ là nơi sinh sống mà còn phản ánh lối sống, tư duy, sự sáng tạo của đồng bào Lô Lô qua hàng thế kỷ.

Sắc đào dưới những mái nhà lợp ngói âm dương của người Lô Lô ở Đồng Văn, Tuyên Quang. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Trên dải đất Việt Nam, 54 dân tộc anh em cùng sinh sống, đoàn kết qua hàng ngàn năm lịch sử để tạo nên một cộng đồng gắn bó như ngày hôm nay.

Dân tộc Lô Lô còn gọi là Mùn Di, Di, Màn Di, La La, Ô Man, Lu Lộc Màn, có mặt sớm, góp công vào quá trình khai khẩn và lập nên mảnh đất Đồng Văn, Mèo Vạc ở tỉnh Tuyên Quang và Bảo Lâm, Bảo Lạc ở tỉnh Cao Bằng.

Tuy là một trong những dân tộc có dân số ít nhất của Việt Nam với hơn 3.300 người, sống xen kẽ lâu đời với các dân tộc khác nhưng đến nay người Lô Lô vẫn giữ nguyên vẹn những giá trị truyền thống của dân tộc.

Trong số đó, những ngôi nhà trình tường cổ kính không chỉ là nơi sinh sống mà còn phản ánh lối sống, tư duy, và sự sáng tạo của đồng bào Lô Lô qua hàng thế kỷ.

Nhà của người Lô Lô ở bản Lô Lô Chải, xã Lũng Cú, huyện Đồng Văn, Hà Giang. (Ảnh: Khánh Hòa/TTXVN)

Đồng bào dân tộc Lô Lô cư trú thành xóm riêng với những ngôi nhà dựa lưng vào vách núi, nhìn ra thung lũng hoặc cánh đồng. Cũng như nhiều dân tộc sinh sống trên cao nguyên đá Đồng Văn, người Lô Lô cũng làm nhà trình tường hoặc nhà sàn, với tường rào được xếp bằng đá cao hơn một mét.

Theo quan niệm từ bao đời nay thì hàng rào bằng đá sẽ ngăn được giá rét và thú dữ. Tuy chỉ là những hòn đá sắp lên nhau nhưng với bí quyết gia truyền, hàng rào đá vững như tường xây, không thể bị xô đẩy; vừa mang tính thẩm mỹ vừa thể hiện sự khéo léo của người dân nơi đây.

Nhìn từ ngoài vào, ngôi nhà của người Lô Lô không khác mấy so với nhà trình tường của các dân tộc khác nhưng khi quan sát cách thức bố trí, sử dụng không gian trong nhà thì mới thấy sự khác biệt.

Nhà trình tường của người Lô Lô được xây dựng hoàn toàn từ nguyên liệu tự nhiên, chủ yếu là đất sét, đất thịt và gỗ. Quá trình xây dựng tỉ mỉ, khéo léo này không chỉ đảm bảo độ bền mà còn tạo ra không gian sống thoải mái, ấm áp vào mùa đông và mát mẻ vào mùa hè.

Móng nhà được gia cố bằng những tảng đá cuội lớn, xếp chồng cẩn thận để đảm bảo sự ổn định trên nền đất. Tường nhà được làm bằng đất sét mịn, trộn với đất thịt để tăng độ kết dính. Đất được đổ vào khuôn gỗ và nện chặt bằng vồ gỗ, tạo ra những bức tường dày 50-60cm.

Sau khi hoàn thiện, bề mặt tường được làm nhẵn để tăng thẩm mỹ và bảo vệ khỏi mưa gió.

Phần mái thường được lợp bằng ngói âm dương, tạo nên sự hài hòa với tổng thể kiến trúc truyền thống. Ngày xưa, những gia đình nghèo thường lợp bằng cỏ tranh, nhưng hiện nay, ngói đã trở thành tiêu chuẩn phổ biến hơn.

Nhà trình tường thường có ba gian chính, trong đó gian giữa là không gian trung tâm, được sử dụng để tiếp khách, tổ chức nghi lễ, và đặt bàn thờ tổ tiên; gian bên phải là nơi nghỉ ngơi của ông bà, bố mẹ; gian bên trái dành cho con cái trong gia đình.

Ngoài ra, phía trên nhà còn có gác xép, được tận dụng làm kho chứa lương thực như ngô, khoai, sắn. Muốn lên được gác xép, người Lô lô đã làm một thang gỗ có 9 đến 11 bậc và kiêng không làm cầu thang có bậc là số chẵn.

Một góc làng du lịch cộng đồng Lô Lô Chải nhộn nhịp, thu hút du khách đến tham quan, trải nghiệm. (Ảnh: Minh Tâm/TTXVN)

Nhà trình tường có hai cửa: cửa chính ở gian giữa và cửa phụ ở gian bên trái, thường dẫn ra vườn. Trên các cánh cửa thường được dán bùa với những ký tự và hình vẽ đặc biệt trên giấy hồng điều, mang ý nghĩa trừ tà và cầu bình an cho gia đình.

Nhà trình tường không chỉ là nơi ở mà còn phản ánh tư duy sống hòa hợp với thiên nhiên của người Lô Lô. Với đặc tính “ấm về đông, mát về hè,” kiểu nhà này phù hợp với khí hậu khắc nghiệt của vùng núi cao. Ngoài ra, những ngôi nhà trình tường còn là nơi tổ chức các nghi lễ quan trọng như cưới hỏi, tang lễ, hay lễ cúng tổ tiên, góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa của dân tộc.

Những ngôi nhà trình tường với mái ngói âm dương không chỉ bền vững với thời gian mà còn mang lại giá trị tinh thần, thể hiện sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên.

Đây là một phần không thể thiếu trong bản sắc văn hóa của người Lô Lô, góp phần tạo nên một khung cảnh yên bình và đậm chất truyền thống./.

Nghi lễ cúng tổ tiên, giáo dục đạo lý uống nước nhớ nguồn của người Lô Lô

Lễ cúng tổ tiên của người Lô Lô không chỉ là dịp để tưởng nhớ tổ tiên, giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, mà còn góp phần làm phong phú đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng.

(Vietnam+)