Cây ưng bất bạc. Việt Nam có một hệ sinh thái phong phú và đa dạng, một tiềm năng lớn về tài nguyên cây dược liệu nói riêng và tài nguyên dược liệu (thực vật, động vật, khoáng vật) nói chung.
Điều này thể hiện ở sự đa dạng về chủng loại cây dược liệu (trong số hơn 12.000 loài thực vật Việt Nam thì có gần 4.000 loài cho công dụng làm thuốc), vùng phân bố rộng khắp cả nước, có nhiều loài dược liệu được xếp vào loài quý và hiếm trên thế giới có tác dụng tốt trong chữa bệnh.
[Phát triển kinh tế dược liệu: “Kho báu” khởi đầu từ cộng đồng]
Đặc biệt, những năm gần đây, việc sử dụng thuốc từ dược liệu ngày càng có xu hướng phát triển. Do vậy, việc phát triển dược liệu từ những cây thuốc quý trong nước được đẩy mạnh.
Tại Việt Nam, việc nghiên cứu, bào chế và sản xuất các chế phẩm có nguồn gốc từ dược liệu để hỗ trợ, phòng ngừa và điều trị bệnh đang được đẩy mạnh.
Ưng bất bạc là cây thuốc chữa bệnh gan truyền thống của nhiều nước từ hàng nghìn năm trở lại đây, ở Việt Nam còn là vị thuốc chữa bệnh gan nổi tiếng của dân tộc Tày với tên gọi mạy khuống. Lá và thân cây thường rất nhiều gai, nhưng nó lại chính là một loại thảo dược quý ngàn năm, được người dân thường đào cây lấy rễ về chế biến để uống.
Những nghiên cứu khoa học về tác dụng chữa bệnh thực sự của cây ưng bất bạc mới đây đã được chứng minh thêm những công dụng của loại cây này đối với sức khỏe.
Ở Việt Nam, cây ưng bất bạc là vị thuốc chữa bệnh gan của dân tộc Tày đang được tập trung đầu tư công nghệ, nghiên cứu phát triển trong điều trị, hỗ trợ điều trị các bệnh về gan.
Ưng bất bạc là loài cây nhỡ, thân có gai ngắn, lá kép lông chim hình mũi mác, mép lá khía răng cưa, tên khoa học là Zanthoxylum avicennae, thuộc họ Cam quýt Rutaceae, là vị thuốc lâu đời ở Trung Quốc.
Sau khi Bộ Khoa học và Công nghệ thành lập Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo Quốc gia đến năm 2025,” trong đó có Dự án “Đánh thức tiềm năng dược liệu quý ngàn năm ưng bất bạc, phát triển thành công sản phẩm bảo vệ và phục hồi tế bào gan” thì cây thuốc quý ưng bất bạc được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu.
Một nhà tiến sỹ dược học Việt Nam - tiến sỹ Trần Đức Dũng đã dành 10 năm nghiên cứu tại Đài Loan trên mẫu ưng bất bạc thu tại Nam Đàn (Nghệ An) và chứng minh được 4 nhóm tác dụng quan trọng của rễ cây ưng bất bạc.
Rễ của loại cây này có tác dụng bảo vệ tổn thương tế bào gan do rượu và tân dược, kháng virus viêm gan B, hạ men gan và phục hồi các chức năng của gan, tác dụng diệt tế bào ung thư gan người của cao chiết Ưng bất bạc.
Cao chiết ưng bất bạc ức chế sự sản sinh ra tế bào ung thư HA22T và cao chiết ưng bất bạc ức chế sự tăng sinh, khả năng xâm lấn và ức chế các tín hiệu di căn của tế bào HA22T thông qua hoạt hóa protein PP2A.
Kết quả nghiên cứu trên cây thuốc ưng bất bạc là một đóng góp rất quan trọng cho khoa học, nên đã được Cục sáng chế và nhãn hiệu thương mại Hoa Kỳ, Ủy ban khoa học công nghệ Đài Loan cấp bằng sáng chế, tặng giải thưởng “Nghiên cứu Trung Y dược Hứa Hồng Nguyên”, một giải thưởng uy tín của Đài Loan cấp năm 2012 cho tiến sỹ-dược sỹ Trần Đức Dũng.
Ngoài ra, tiến sỹ Dũng còn được Hội đồng khoa học Đại học Y Dược Trung Quốc-Đài Loan bình chọn Tiến sỹ tốt nghiệp xuất sắc năm 2012.
Năm 2017, ông được Bộ Khoa học và Công nghệ Việt Nam đưa vào Đề án Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Quốc gia đến năm 2025 với công trình nghiên cứu về tác dụng của cây ưng bất bạc trong hỗ trợ điều trị bệnh gan.
Cây ưng bất bạc còn được gọi là muồng truổng, đơn gai, truổng lá nhỏ, sẻn đen, sẻn quả ba cạnh, người Tày gọi là “Mạy khuống”. Loại cây này được người Tày ưa chuộng hơn so với những cây thuốc chuyên chữa bệnh gan khác như mạy niếng, mạy thập moong…
Theo Y văn cổ của Việt Nam và Trung Quốc, ưng bất bạc có vị cay, đắng, tính ấm; có công năng: Trừ phong, lợi thấp, hoạt huyết thông lạc, lợi niệu, tiêu thũng; dùng để chữa trị các chứng viêm gan vàng da, viêm gan mạn tính, vàng da phù thũng…
Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030 tại Quyết định 1976/QĐ-TTg ngày 30/10/2013. Đây là cơ sở để triển khai các hoạt động của công tác phát triển dược liệu, nhất là hoạt động khoa học công nghệ nhằm thúc đẩy lĩnh vực này ở Việt Nam.
Chính phủ đã xác định mục tiêu phát triển dược liệu thành ngành sản xuất hàng hóa, tạo ra các sản phẩm có chất lượng cao, có sức cạnh tranh trên thị trường trong nước, khu vực và thế giới, vì vậy nhất thiết phải đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ, đổi mới trang thiết bị trong nghiên cứu về lĩnh vực dược liệu./.
Theo các nghiên cứu, cây ưng bất bạc chứa một số chất quý như Hesperidine và Diosmin đem đến khả năng chống oxy hóa, chống tổn thương gan, công dụng phục hồi và bảo vệ tế bào gan sớm hiệu quả, ngăn ngừa xơ gan và ung thư gan.
Hesperidin trong cây ưng bất bạc đã được các nhà nghiên cứu Ai Cập và Thái Lan chứng minh có khả năng chống oxy hóa tế bào gan, chống gốc tự do, ngăn ngừa tổn thương gan, viêm gan do hóa chất và thuốc tân dược trên mô hình COX1 và COX2, ngăn ngừa sự tạo thành colagen ở tế bào gan dẫn đến xơ gan và phòng ngừa gan nhiễm mỡ.
Diosmin có tác dụng làm giảm tổn thương tế bào gan do rượu, tăng cường chuyển hóa và đào thải ethanol, hạ men gan, tăng cường chức năng gan, cải thiện các chỉ số glucosa máu, cholesterol, ure máu và hạ các men gan.
