Dự án Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân (sửa đổi) đặt ra vấn đề: Đối với vụ việc dân sự, vụ án hành chính, nghĩa vụ thu thập chứng cứ và chứng minh thuộc về đương sự. Tòa án không có trách nhiệm thu thập chứng cứ mà chỉ hướng dẫn, yêu cầu các đương sự thu thập chứng cứ.
Nhiều Đại biểu Quốc hội băn khoăn ở nội dung này và cho rằng để đảm bảo công bằng, không nên bỏ thẩm quyền thu thập chứng cứ của tòa án.
Người dân khó có điều kiện thu thập chứng cứ
Thảo luận ở hội trường về dự án Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân (sửa đổi) chiều 22/11, Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Thành phố Hồ Chí Minh) cho rằng người dân không có hiểu biết sâu về pháp luật nên tòa án cần thực hiện thu thập chứng cứ, nhằm đảm bảo sự khách quan của vụ án, ra phán quyết công bằng cho tất cả các bên.
Theo đại biểu phân tích, xã hội Việt Nam có sự chênh lệch về khoảng cách giàu nghèo, dân trí, văn hóa, giữa thành thị và nông thôn. Do đó rất nhiều người dân không có điều kiện tranh tụng một cách đầy đủ, nếu khoán việc thu thập chứng cứ cho các bên sẽ khiến cho những người yếu thế bị thiệt thòi.
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho rằng tòa án chủ trì việc thu thập chứng cứ không mâu thuẫn với việc các bên tự thu thập chứng cứ.
Tranh luận về vấn đề thu thập chứng cứ tại tòa, Đại biểu Nguyễn Thanh Sang (Thành phố Hồ Chí Minh) nhận thấy Điều 15 khoản 1 quy định tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ. Đại biểu cho rằng quy định này không phù hợp với thực tiễn hiện nay.
"Tòa án là cơ quan quyền lực mà thu thập chứng cứ còn khó khăn, huống hồ giao cho người dân. Hiện chúng ta chưa có cơ chế để người dân tự thu thập chứng cứ," đại biểu nêu rõ.
Bên cạnh đó, Đại biểu Nguyễn Thanh Sang cho rằng từ Pháp lệnh giải quyết các thủ tục dân sự năm 1989 đến Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 và Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 đến nay, đều quy định tòa án có quyền thu thập chứng cứ. Đây là quy định rất nhân văn và đã đi vào thực tiễn.
Tòa án cần hỗ trợ thu thập chứng cứ
Về vấn đề này, Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (tỉnh Bến Tre) nêu ra hai luồng quan điểm trái ngược đang tồn tại trong dư luận.
Ý kiến thứ nhất bày tỏ lo ngại việc giao cho người dân, đương sự tự thu thập và cung cấp chứng cứ sẽ rất khó thực hiện, bởi vì hiện nay ngay cả tòa án thu thập chứng cứ còn gặp rất nhiều khó khăn. Nhiều cơ quan, đơn vị chậm trễ trong việc cung cấp tài liệu hoặc cung cấp không đầy đủ, thậm chí không cung cấp mặc dù đã có văn bản yêu cầu của tòa án.
Vì vậy, bà Nguyễn Thị Yến Nhi cho rằng giao cho người dân trách nhiệm này sẽ dẫn đến chậm trễ trong việc giải quyết, thụ lý hồ sơ vụ án.
Xây dựng hệ thống Tòa án chuyên nghiệp, nghiêm minh, liêm chính
Trong điều kiện trình độ dân trí, sự am hiểu pháp luật của người dân như hiện nay, đại biểu Yến Nhi cho rằng nên giữ như quy định Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân năm 2014.
Ý kiến thứ hai cho rằng cần khẳng định việc thu thập và cung cấp chứng cứ trong vụ án dân sự là trách nhiệm của các bên tham gia tố tụng, không phải là trách nhiệm của tòa án. Tòa án của nhiều quốc gia trên thế giới đều thực hiện như vậy.
Trước đây, trách nhiệm thu thập, cung cấp chứng cứ là của người tham gia vụ kiện, nhưng đến Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014 lại quy định giao về cho tòa án. Từ khi thực hiện nhiệm vụ này, cán bộ tòa án gặp rất nhiều khó khăn trong việc đi xác minh, thu thập tài liệu, chứng cứ phục vụ cho việc giải quyết các vụ án, có trường hợp những người có liên quan chống đối, không cho thu thập chứng cứ, gây nguy hiểm cho sự an toàn của cán bộ, trong khi cán bộ của tòa án đã phải giải quyết rất nhiều công việc tại tòa.
Theo Đại biểu Yến Nhi, việc tòa án thu thập chứng cứ rồi đánh giá chứng cứ sẽ không đảm bảo tính khách quan. Pháp luật cũng đã có quy định về việc các tổ chức, cơ quan, đơn vị có liên quan cung cấp tài liệu, chứng cứ phục vụ xét xử.
“Do đó, cần xử lý nghiêm các cơ quan chậm cung cấp hoặc cung cấp không đầy đủ để thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật, chứ không lấy việc các cơ quan chậm hoặc không cung cấp tài liệu, chứng cứ để làm lý do giao trách nhiệm này cho tòa án,” đại biểu nêu rõ.
Bà Yến Nhi nói thêm rằng nhiệm vụ của tòa án là xét xử, còn trách nhiệm thu thập chứng cứ là của đương sự: “Muốn bảo vệ quyền lợi của mình, muốn thắng kiện thì phải có trách nhiệm cung cấp chứng cứ để chứng minh.”
Cùng chung quan điểm, Đại biểu Mai Khanh (tỉnh Ninh Bình) cho rằng việc thu thập chứng cứ dựa vào toà án làm nảy sinh ra một số hệ luỵ như tình trạng nghi ngờ việc thu thập chứng cứ của thẩm phán; khiến cho cá nhân và tổ chức "quên" nhiệm vụ cung cấp chứng cứ cho các đương sự, người dân.
Đại biểu cho rằng đã đến lúc thay đổi vấn đề này, hướng đến nền tư pháp văn minh, tránh việc dồn trách nhiệm lên toà án mà bỏ qua vai trò của các cơ quan khác nắm giữ chứng cứ.
Đại biểu Nguyễn Hữu Chính (Hà Nội) cũng nhất trí với điểm mới của dự thảo luật, cho rằng tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ.
“Việc đương sự tự thu thập, giao nộp chứng cứ phù hợp với thông lệ quốc tế hiện nay, đảm bảo quyền lợi và lợi ích hợp pháp của họ. Tòa án thu thập tài liệu cho đương sự vô hình chung đã làm ‘hộ’ cho đương sự khiến họ trông chờ vào tòa án, lâu dài dẫn đến tình trạng quá tải trong công việc,” ông Nguyễn Hữu Chính nói.
Tuy nhiên, ông Chính cũng thừa nhận thực tế rằng đương sự sẽ gặp khó khăn khi thu thập chứng cứ, tài liệu ở một số cơ quan nhà nước và tổ chức. Ông Chính đề nghị sửa đổi toàn diện Luật Tổ chức Toà án Nhân dân, bổ sung nội dung: Tòa án hỗ trợ đương sự trong việc xác minh, thu thập tài liệu do các cơ quan nhà nước, tổ chức đang lưu giữ, quản lý hồ sơ./.
