Hố khai quật tại sân Chùa Linh Sơn Cổ Tự - Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt Óc Eo-Ba Thê tại huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang. (Ảnh: Công Mạo/TTXVN) Óc Eo - trung tâm văn hóa cổ của đồng bằng sông Cửu Long - là một di sản văn hóa -lịch sử quan trọng của Việt Nam nói riêng và của Đông Nam Á nói chung.
Để bảo tồn và phát huy giá trị của văn hóa Óc Eo, tỉnh An Giang đang phối hợp với các cơ quan chức năng triển khai, thực hiện thật tốt kế hoạch lập hồ sơ đề cử giai đoạn 2 trình UNESCO công nhận Khu Di tích Khảo cổ Óc Eo-Ba Thê là Di sản Thế giới.
Ngày 6/1, Ủy ban Nhân dân tỉnh An Giang đã tổ chức Hội nghị tổng kết 10 năm hoạt động Khu di tích Quốc gia Đặc biệt (2012-2022) và triển khai kế hoạch lập hồ sơ đề cử Khu Di tích Khảo cổ Óc Eo-Ba Thê trình UNESCO công nhận là Di sản Thế giới.
Dấu ấn nền văn hóa cổ
Là tên một gò đất trên cánh đồng phía Đông Nam núi Ba Thê, thuộc xã Vọng Thê, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang, Óc Eo đi vào lịch sử khảo cổ học Việt Nam như một vùng đất văn hóa khảo cổ đầy hấp dẫn.
Văn hóa Óc Eo hình thành và phát triển từ thế kỷ thứ I đến thế kỷ thứ VII sau Công nguyên.
Đây là một nền văn hóa lớn trong lịch sử Việt Nam, gắn liền với đất nước, con người ở vùng đồng bằng châu thổ hạ lưu sông Mekong; đồng thời, nó còn có quan hệ mật thiết với lịch sử Đông Nam Á thời cổ.
Vùng này phân bố trên một khu vực rất rộng ở miền châu thổ sông Cửu Long, trong miền đất trũng Tây sông Hậu bao gồm nhiều vùng sinh thái khác nhau của các tỉnh An Giang (Óc Eo-Ba Thê), Kiên Giang (Đá Nổi, Nền Chùa, Tân Long), Đồng Tháp (vùng Đồng Tháp Mười), vùng ven biển Tây Nam (U Minh, Năm Căn) kéo đến vùng rừng Sác duyên hải (Cần Giờ, Giồng Am...) và vươn ra tận Biển Đông (khu vực từ cửa sông Tiền đến Cà Mau).
Ngoài ra, khảo cổ học đã phát hiện nhiều di tích, di vật thuộc văn hóa Óc Eo ở các tỉnh Bình Dương, Bình Phước, Tây Ninh, Đồng Nai, một phần Long An, Bình Thuận và Thành phố Hồ Chí Minh.
[An Giang: Triển lãm những giá trị rực rỡ của nền văn minh Óc Eo]
Ngay từ đầu thế kỷ 20, những cổ vật đầu tiên của văn hóa Óc Eo đã được phát hiện trên cánh đồng Óc Eo-Ba Thê thuộc xã Vọng Thê, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang.
Do sự phong phú của loại hình, sự độc đáo của chất liệu và vẻ đẹp rực rỡ của mỹ thuật chế tác nên ngay từ lúc bấy giờ, các di vật của văn hóa Óc Eo đã lôi cuốn sự chú ý của nhiều học giả nổi tiếng người Pháp như G.Coedès, L.Malleret, H.Parmentier…
Tuy nhiên công cuộc nghiên cứu văn hóa này chỉ thực sự bắt đầu bằng cuộc khai quật của L.Malleret tại di tích Óc Eo vào năm 1944 và những năm sau đó. L.Malleret đã công bố kết qủa khám phá và nghiên cứu của mình trong bộ sách có nhan đề “Khảo cổ học ở đồng bằng sông Cửu Long” lần lượt xuất bản từ 1959-1964.
Công trình này được coi là thành tựu Khảo cổ học chủ yếu về Văn hóa Óc Eo cho đến trước năm 1975.
Trên cơ sở các cuộc khai quật vào năm 1944, Louis Malleret cho rằng cánh đồng Óc Eo là một thành thị cổ và đặt tên là thành thị Óc Eo hay thị cảng Óc Eo, có diện tích rộng tới 450ha với một tiền cảng có tên là Tà Keo, cách Óc Eo 12km về phía Tây Nam.
Vùng này không chỉ có hình ảnh của một đô thị quy củ mà còn có nhiều dấu tích của một trung tâm tôn giáo-văn hóa lớn với 3 cụm quần thể kiến trúc là Vùng Linh Sơn Tự, vùng Đông Bắc núi Ba Thê và vùng Giồng Cát, Giồng Xoài.
Đồ trang sức, đá quý được tìm thấy với số lượng lớn tại di tích Óc Eo-Ba Thê. (Ảnh: Viện Nghiên cứu Kinh thành) Trong các cuộc khảo sát và khai quật đã tìm thấy ở các di chỉ thuộc văn hóa Óc Eo các loại tượng to nhỏ, nhẫn, hoa tai, hạt đá quý, mã não, hạt thủy tinh, con dấu, bùa đeo, công cụ bằng đồng và bằng đá; các loại hiện vật bằng đất nung như dọi xe sợi, bếp lò, đĩa đèn, chậu, nồi, vò...
Các sưu tập hiện vật của Óc Eo thể hiện tính phong phú và đa dạng của nền văn hóa này; tính bản địa, sự giao thoa và đan xen giữa các nền văn hóa trong khu vực cũng như với các vùng khác.
Sự ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ ở Óc Eo rất đậm nét, biểu hiện qua các đề tài trang trí, qua kiểu mũ hay tư thế ngồi của các pho tượng, qua con dấu với dòng chữ viết bằng các kiểu văn tự Ấn Độ.
Tính bản địa của nền văn hóa này được thể hiện qua đồ gốm, qua nồi nấu kim loại, khuôn đúc và các công cụ chế tác.
Nguồn gốc xuất xứ của văn hóa Óc Eo bắt nguồn từ trong văn hóa Đồng Nai. Mối liên hệ tiếp nối văn hóa Đồng Nai-Óc Eo được minh chứng bởi sự hiện diện ở văn hóa Óc Eo hàng loạt loại hình hiện vật đã có mặt trong văn hóa Đồng Nai.
Đó là các đồ dùng, vật dụng sinh hoạt bằng gốm, dụng cụ thủ công (bàn xoa, bàn dập, bàn mài…); đồ đồng, đồ sắt (lục lạc, mũi dùi, rìu); đồ trang sức (hạt chuỗi thủy tinh, mã não); nhà sàn trên cọc gỗ.
Văn hóa Óc Eo có những giao lưu văn hóa rộng lớn với những nền văn minh thời cổ đại như với văn minh Đông Sơn (những hoa văn trang trí và những hiện vật đồng kiểu tương tự như văn minh Đông Sơn); với Ấn Độ (những tượng thờ thuộc Ấn Độ giáo, Phật giáo, đồ trang sức, hoa văn chạm chìm, con dấu, văn tự…); với thế giới Địa Trung Hải và Trung Đông (huy chương La Mã, hoa văn trang trí, hình chạm chìm, tượng đồng, hạt chuỗi La Mã, hình tượng vua Ba Tư…); và với Trung Hoa (mảnh gương đồng, tượng phật nhỏ).
Óc Eo là một di tích rất lớn, một trung tâm văn hóa cổ của đồng bằng sông Cửu Long, một hình mẫu của sự kết hợp những yếu tố nội sinh và ngoại sinh trong sự phát triển; một vốn quý và điểm chốt quan trọng trong việc nghiên cứu những vấn đề lịch sử văn hóa của đất nước và khu vực Đông Nam Á.
Do đó, cần phải bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Óc Eo - một di sản văn hóa -lịch sử quan trọng của Việt Nam nói riêng và của Đông Nam Á nói chung.
Hướng tới trở thành Di sản thế giới
Ngày 6/1/2023, tại Hội nghị tổng kết 10 năm hoạt động Khu Di tích Quốc gia Đặc biệt (2012-2022) và triển khai kế hoạch lập hồ sơ đề cử Khu Di tích Khảo cổ Óc Eo-Ba Thê trình UNESCO công nhận là Di sản thế giới, đại diện Ủy ban Nhân dân tỉnh An Giang cho biết ngày 27/9/2012, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 1419/QĐ-TTg về việc xếp hạng Di tích Khảo cổ Kiến trúc Nghệ thuật Óc Eo-Ba Thê, An Giang là Di tích Quốc gia Đặc biệt.
Việc Di tích Khảo cổ và Kiến trúc Nghệ thuật Óc Eo-Ba Thê được công nhận là Di tích Quốc gia Đặc biệt là sự tôn vinh những giá trị to lớn của một trong ba nền văn hóa cổ Việt Nam, gồm Đông Sơn, Sa Huỳnh và Óc Eo, qua đó góp phần gìn giữ, bảo vệ, tôn tạo, phát huy tốt những giá trị của Di tích Văn hóa Óc Eo, đưa Di sản Văn hóa Óc Eo xứng tầm với Di sản Văn hóa Việt Nam và thế giới.
Ông Trần Anh Thư, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh An Giang phát biểu chỉ đạo hội nghị. (Ảnh: Thanh Sang/TTXVN) Để việc bảo vệ, bảo quản, phát huy di tích theo chiều rộng và chiều sâu, Ủy ban Nhân dân tỉnh An Giang đã quyết định thành lập Ban Quản lý Di tích Văn hóa Óc Eo trực thuộc ủy ban nhân dân tỉnh.
Ban Quản lý Di tích Văn hóa Óc Eo có chức năng tham mưu giúp ủy ban nhân dân tỉnh về quy hoạch, khai quật khảo cổ, nghiên cứu, lập hồ sơ, sưu tầm, trao đổi, bảo quản, trưng bày, phục chế hiện vật; giáo dục, khoa học, hợp tác quốc tế; bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di sản Văn hóa Óc Eo.
Trải qua 10 năm hoạt động, công tác bảo tồn và phát huy giá trị Di sản Văn hóa Óc Eo đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể, trong đó dấu ấn đậm nét của 4 nhiệm vụ chính trị quan trọng về văn hóa Óc Eo.
Đó là bảo tồn thường xuyên các di tích đã được lộ thiên; tích cực giải phóng mặt bằng, để có đất sạch bàn giao cho cho Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam khai quật khảo cổ; hoàn thành giai đoạn 1 việc xây dựng hồ sơ Khu Di tích khảo cổ Óc Eo-Ba Thê, trình UNESCO công nhận là di sản thế giới; hợp tác quốc tế trong nghiên cứu, quảng bá và trưng bày văn hóa Óc Eo đã góp phần phát huy giá trị di sản.
Ông Nguyễn Hữu Giềng, Giám đốc Ban Quản lý Di tích Óc Eo-Ba Thê, cho biết thời gian qua, các nhà khoa học khảo cổ Việt Nam, đã góp phần làm sáng tỏ dần, các giá trị nổi bật toàn cầu của Khu Di tích khảo cổ Óc Eo-Ba Thê.
Trên cơ sở đó, tỉnh An Giang đã hoàn thành việc lập Hồ sơ đề cử Khu di tích khảo cổ Óc Eo-Ba Thê, trình UNESCO công nhận là Di sản thế giới giai đoạn 1, được Trung tâm Di sản Thế giới đưa vào danh sách dự kiến lập hồ sơ đề cử.
Theo ông Nguyễn Hữu Giềng, tỉnh đang phối hợp với các cơ quan chức năng triển khai, thực hiện thật tốt kế hoạch lập hồ sơ đề cử giai đoạn 2 trình UNESCO công nhận Khu Di tích khảo cổ Óc Eo-Ba Thê là Di sản Thế giới.
Tại hội nghị, nhiều ý kiến phát biểu tham luận và thảo luận của các chuyên gia, nhà khoa học khảo cổ hàng đầu của Việt Nam và các nhà quản lý, đã góp phần làm sáng tỏ các nội dung có giá trị khoa học, giá trị lịch sử về Di tích Khảo cổ Óc Eo-Ba Thê.
Tất cả các ý kiến đóng góp của các chuyên gia, nhà khoa học khảo cổ được Ủy ban Nhân dân tỉnh An Giang tiếp nhận và chỉ đạo các cơ quan chuyên môn nghiên cứu triển khai, thực hiện tốt hơn nữa trong hoạt động của văn hóa Óc Eo An Giang nói chung và Di tích Quốc gia Đặc biệt Óc Eo-Ba Thê nói riêng.
Để việc bảo tồn, phát huy giá trị Di tích Quốc gia Đặc biệt trong thời gian tới đạt kết quả tốt, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Trần Anh Thư đề nghị Ban Quản lý Di tích Văn hóa Óc Eo phối hợp chặt chẽ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tham mưu ủy ban nhân dân tỉnh triển khai công tác lập hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận Khu Di tích Khảo cổ Óc Eo-Ba Thê là Di sản Thế giới giai đoạn 2 theo Quyết định số 594/QĐ-BVHTTDL ngày 17/3/2022 của Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch.
Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh An Giang đề nghị Ban Quản lý khẩn trương phối hợp các sở, ban ngành tỉnh hoàn tất các hồ sơ thủ tục đề cử Hồ sơ Khu Di tích Khảo cổ Óc Eo-Ba Thê trình Tổ chức Giáo dục, khoa học và Văn hóa của Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận là Di sản Thế giới.
Ông Trần Anh Thư yêu cầu Sở Tài Nguyên và Môi trường tỉnh phối hợp, hỗ trợ Ban Quản lý Di tích Văn hóa Óc Eo liên quan đến việc khoanh vùng bảo vệ di tích, bảo vệ môi trường trong kế hoạch quản lý, quản lý và sử dụng đất di tích, cập nhật ranh giới, diện tích quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi di tích bổ sung hoàn chỉnh hồ sơ khoa học xếp hạng di tích./.
