Lễ hội đua thuyền Tứ Linh. (Nguồn: daolyson.info) Lễ hội đua thuyền Tứ Linh ở Lý Sơn gắn liền với lịch sử lâu đời khi cư dân Việt từ đất liền ra đảo Lý Sơn định cư từ cuối thế kỷ XVI đến đầu thế kỷ XVII, dưới thời Lê Trung Hưng và các chúa Nguyễn.
Theo văn tế tiền hiền, lần tổ chức lễ hội đầu tiên diễn ra vào năm 1826. Từ đó đến nay, hằng năm, cứ vào dịp Tết cổ truyền, lễ hội đua thuyền Tứ Linh lại được tổ chức nhằm mục đích cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng xanh tốt; cầu thần linh phù trợ cho xóm làng bình yên; tri ân các vị tiền nhân có công khai khẩn, mở mang, xây dựng vùng đất này cũng như tưởng nhớ đến đội hùng binh Hoàng Sa năm xưa dong buồm ra khơi dựng bia cắm mốc chủ quyền trên hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thiêng liêng của Tổ quốc, ứng với hai câu ca lưu truyền khá nổi tiếng là "Mùng bốn có hội đua ghe, cho đến mùng bảy bắt phe dồi bòng."
Gọi là đua thuyền Tứ Linh là do có 4 thuyền đua được trang trí hình dáng tượng trưng và mang tên con vật trong bộ tứ linh theo quan niệm trong tín ngưỡng truyền thống của người Việt, đó là: Long, Lân, Quy, Phụng. Đây là sinh hoạt văn hóa tinh thần- kết hợp nghi lễ với vui chơi dân gian có quy mô lớn nhất, thu hút người dân tham gia đông nhất trên huyện đảo.
Các đội đua trong lễ hội. (Nguồn: daolyson.info) Người dân Lý Sơn từ bao đời nay mỗi dịp Tết đến Xuân về lại háo hức chờ mong dự hội đua thuyền “Lý Sơn có lệ cổ truyền, Hằng năm Tết đến đua thuyền vui Xuân”
Hình thức diễn xướng nghi lễ mang hình thức tâm linh thể hiện trong toàn bộ các hoạt động của lễ hội đua thuyền tứ linh, ở cả phần nghi lễ lẫn phần hội, tạo thành hồn cốt của lễ hội, rõ nhất là ở quy trình lễ hội cũng như các nghi thức, các điều kiêng kỵ... vốn được lưu truyền từ xa xưa.
Lễ hội đua thuyền diễn ra ở nhiều địa phương, nhưng không nơi nào có được giá trị độc đáo như ở Lý Sơn. Lễ hội đua thuyền tứ linh ở Lý Sơn diễn ra theo trình tự 3 giai đoạn: Trước lễ hội, lễ hội và sau lễ hội.
Trước lễ hội thì đóng thuyền mới, sửa sang thuyền cũ. Theo quan niệm của người dân địa phương, con thuyền cũng có linh hồn và là yếu tố quyết định sự thành bại trong một cuộc đua. Những năm không đóng thuyền mới thì tiến hành sửa chữa, vệ sinh thuyền đua cẩn trọng.
Việc đóng thuyền mới và sửa chữa thuyền cũ phải nhất thiết hoàn thành vào đầu tháng Chạp, sau đó chọn ngày lành để làm lễ hạ thủy. Lễ hạ thủy được tổ chức trang nghiêm với đầy đủ các lễ vật và nghi thức cổ xưa. Trong buổi lễ, có nghi thức phạt mộc, thầy phù thủy dùng chiếc rìu chặt ba nhát tượng trưng vào thân gỗ ở mũi thuyền với ý nghĩa xua đuổi mộc tinh, ma quỷ vấn vít trong thân mộc, để thuyền đua được “nhẹ nhàng” mà lướt đi trên sóng nước...
Trước khi tham dự hội đua thuyền, đại diện các tộc họ trong làng đến đình làng làm lễ cáo Thành hoàng và các vị tiền hiền, xin phép mở hội.
Hội đua thuyền Tứ linh ở Lý Sơn theo truyền thống gồm 2 cuộc đua, diễn ra tại hai xã An Hải và An Vĩnh (trước đây). Mỗi xã có 4 con thuyền đua. Cuộc đua của hai xã cùng diễn ra trong 4 ngày (từ mùng 4 đến mùng 7 tháng Giêng).
Thay vì trên sông như ở các nơi, trường đua ở Lý Sơn ở khu vực trên biển gần bờ, gần với đình làng. Đường đua là khoảng đường biển mà thuyền đua phải vượt qua trong một cuộc đua gồm 4 vòng (8 dạo), với tổng chiều dài khoảng hơn 4 hải lý.
(Nguồn: daolyson.info) Cuộc đua bắt đầu sau phần nghi lễ dành cho các chủ thuyền và các tài công. Đội đua thuyền là những chàng trai mạnh khỏe, giỏi nghề biển. Mỗi đội đua có 21-24 người, đều là nam giới, tuổi từ 18 đến 55, trong đó có 1 tổng lái, 1 tổng khoan (lo việc tát nước), 1 đập then và các tay chèo. Mỗi thuyền đua đều có đồng phục riêng cho các tay đua.
Không khí rộn rã với tiếng trống giục giã, tiếng hò reo cổ vũ huyên náo cả một vùng không gian biển đảo.
Sau khi kết thúc hội đua thuyền, các vị chức sắc của làng cùng các tay đua và người dân về lại các dinh (miếu) để làm lễ hoàn nguyện, sau đó là tiệc chiêu đãi quan khách và dân làng.
Không chỉ riêng lễ hội đua thuyền mà thuyền đua ở Lý Sơn cũng mang giá trị văn hóa độc đáo, đi cùng với đó là nhiều nghi thức và tục lệ cầu cúng thần linh. Mỗi thuyền đua đều được cất giữ và thờ cúng tại một nơi gọi là xưởng thuyền, nằm ngay phía sau các miếu của thôn hoặc của lân. Thuyền đua được chạm khắc rất công phu.
Lễ hội đua thuyền ở Lý Sơn là nét văn hóa truyền thống dân gian, mang đậm bản sắc của cư dân biển đảo. Lễ hội thể hiện đậm nét ý thức cộng đồng, gắn kết tình làng nghĩa xóm và tình yêu quê hương, tình yêu biển, đảo đã ăn sâu trong tâm thức của cư dân đất đảo. Tháng 9/2020, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã đưa lễ hội đua thuyền Tứ Linh vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia./.
