Ẩn mình dưới dãy Tây Côn Lĩnh, có độ cao hơn 1.000 mét so với mực nước biển, Xà Phìn - làng nhà rêu của đồng bào Dao, được bao bọc bởi rừng già, mây trắng , có khí hậu mát mẻ quanh năm.
“Làng rêu” Xà Phìn tại xã biên giới Thanh Thủy (Tuyên Quang) là nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào dân tộc Dao qua nhiều thế hệ, hiện có 54 hộ với 270 nhân khẩu.
Những nếp nhà sàn lợp lá cọ phủ kín rêu xanh, hòa quyện cùng mây trắng, ruộng bậc thang và những gốc chè Shan Tuyết cổ thụ, tạo nên vẻ đẹp cổ kính, rất riêng của miền biên viễn.
Với độ cao và khí hậu đặc biệt, ngôi làng được bao phủ bởi lớp sương mù dày đặc, kết hợp với độ ẩm cao tạo nên một môi trường lý tưởng để các ngôi nhà trình tường cổ kính vẫn giữ nguyên được vẻ đẹp hoang sơ và rêu phong đặc trưng.
Những nếp nhà sàn của người Dao tại đây đã tồn tại qua nhiều đời, mang trên mình nét truyền thống mà không bị mai một bởi thời gian.
Khác với nhà trình tường xây dựng trên đất bằng của người Hà Nhì ở Y Tý, nhà ở Xà Phìn lại có thiết kế theo kiểu nhà sàn, phần mái lá cọ không chỉ đẹp mắt mà còn mang lại hiệu quả trong việc giữ nhiệt, giúp mùa đông ấm áp, mùa hè thì mát mẻ.
Đến với Xà Phìn, người ta như lạc vào miền cổ tích thực sự. Những mái nhà sàn bằng gỗ, mái lợp lá cọ phủ kín rêu xanh mướt, tầng tầng lớp lớp, ẩn hiện bên sườn núi, thấp thoáng trong màu xanh miên man của ruộng nương, núi rừng.
Ở độ cao hơn một ngàn mét, khí hậu quanh năm mát mẻ, độ ẩm cao, lại mưa nhiều - là điều kiện lý tưởng để rêu phát triển. Mỗi mái lá cọ phải chờ hơn 10 năm rêu mới bắt đầu phủ, và những mái nhà cũ hàng chục năm tuổi giờ đều ngập tràn màu xanh. Không nơi nào có cả một “làng rêu” như ở Xà Phìn – thứ "đặc sản" tự nhiên mà không thể nhân bản, không thể tái dựng ở nơi khác.
Màu rêu xanh hòa vào sắc xanh của núi rừng, nương ngô, ruộng lúa; đến mùa lúa chín, lại hòa cùng sắc vàng tạo nên bức tranh sơn thủy vừa kỳ vĩ, vừa nên thơ. Mỗi ngôi nhà là một tác phẩm sống động của thời gian và thiên nhiên.
Đồng bào Dao ở Xà Phìn rất yêu những ngôi nhà lá cọ mọc rêu của mình. Không chỉ là nơi ở, đó là biểu tượng của sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên, với truyền thống. Một mái nhà lợp lá cần tới 8.000- 10.000 chiếc lá cọ, được xếp chồng tỉ mỉ để giữ kín nước, chống dột. Rêu mọc dày theo năm tháng, thành “lớp điều hòa tự nhiên”, giúp nhà mát về hè, ấm về đông.
Xà Phìn sở hữu những điều kiện tự nhiên tuyệt vời để phát triển các loại cây đặc trưng, trong đó nổi bật nhất là chè Shan tuyết. Loại chè quý này đã trở thành biểu tượng văn hóa của vùng đất nơi đây.
Những cây chè Shan tuyết ở Xà Phìn đều là chè cổ thụ, mọc tự nhiên từ hàng trăm năm trước. Thân chè to lớn, phủ đầy rêu xanh với tán cây xòe rộng, toát lên vẻ đẹp kiên cường trước sự khắc nghiệt của thời tiết vùng cao. Đặc biệt, chè Shan tuyết được nuôi dưỡng bằng hơi sương mù của núi rừng, điều này khiến hương vị của chè mang một nét đặc trưng rất riêng, thanh mát và thơm ngát.
Cứ mỗi dịp cuối tháng 9, đầu tháng 10, những thửa ruộng bậc thang trong thôn Xà Phìn lại chuyển sang màu vàng óng của lúa chín, xen lẫn những mái nhà sàn rêu tạo nên khung cảnh yên bình, thơ mộng và hùng vĩ, trở thành điểm đến hấp dẫn cho du khách.
Nhằm quảng bá hình ảnh thiên nhiên, con người và bản sắc văn hóa các dân tộc tại xã Thanh Thủy, lễ hội “Mùa vàng - Làng nhà rêu” Xà Phìn năm 2025 sẽ diễn ra tại Làng Văn hóa du lịch cộng đồng thôn Xà Phìn, tỉnh Tuyên Quang vào ngày 4/10.
Lễ hội “Mùa vàng - Làng nhà rêu” Xà Phìn năm nay sẽ diễn ra với nhiều hoạt động hấp dẫn như thi gặt lúa, giã bánh giày, thi đấu các môn thể thao dân tộc và trò chơi dân gian.
Ngoài ra, du khách còn được trải nghiệm không gian văn hóa trà, khám phá rừng chè Shan tuyết cổ thụ, rừng thảo quả, khu nhà sàn mái rêu truyền thống, các khu ruộng bậc thang.
Việc tổ chức lễ hội cũng đồng thời góp phần thúc đẩy phát triển du lịch, tạo động lực phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân địa phương./.
Tuyên Quang: Giữ hồn mái nhà rêu dưới chân Tây Côn Lĩnh
Làng rêu Xà Phìn với những nếp nhà sàn lợp lá cọ phủ kín rêu xanh, hòa quyện cùng mây trắng, ruộng bậc thang và những gốc chè Shan Tuyết cổ thụ, tạo nên vẻ đẹp cổ kính, rất riêng của miền biên viễn.
