Rừng ngập mặn Cần Giờ. (Ảnh: Mạnh Linh/TTXVN) Rừng ngập mặn Cần Giờ được tổ chức UNESCO công nhận là Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới đầu tiên ở Việt Nam vào năm 2000.
Qua hơn 20 năm, đến nay, rừng ngập mặn Cần Giờ giữ vững vai trò là "lá phổi xanh" bảo vệ cho thành phố trọng điểm phía Nam.
Hệ sinh thái, động-thực vật đa đạng
Nằm cách trung tâm Thành phố Hồ Chí Minh gần 40km, Khu Dự trữ Sinh quyển Thế giới Cần Giờ có tổng diện tích hơn 75.000ha, trong đó vùng lõi rộng 4.721ha, vùng đệm 41.000ha và vùng chuyển tiếp 29 nghìn ha.
Nơi đây là một quần thể gồm các loài động, thực vật rừng trên cạn và thuỷ sinh, được hình thành trên vùng châu thổ rộng lớn của các sông Đồng Nai, Sài Gòn và Vàm Cỏ Đông, Vàm Cỏ Tây.
Trước chiến tranh, Cần Giờ vốn đã là khu rừng ngập mặn với quần thể động thực vật phong phú. Xong nơi đây từng bị bom đạn và chất độc hủy hoại trong cuộc kháng chiến của dân tộc.
Tới năm 1978, khi được sáp nhập về Thành phố Hồ Chí Minh, Ủy ban Nhân dân thành phố đã có những hành động thiết thực tái tạo lại rừng. Nhiệm vụ trồng rừng đã làm sống lại tới 31.000ha cây trồng và tự nhiên.
Sự kiện Cần Giờ được Chương trình Con người và Sinh Quyển - MAB của UNESCO công nhận là Khu Dự trữ Sinh quyển đầu tiên của Việt Nam nằm trong mạng lưới các kKhu Dự trữ Sinh quyển của thế giới vào năm 2000 đã thực sự ghi nhận sự đóng góp và nỗ lực lớn của lực lượng thanh niên xung phong Thành phố Hồ Chí Minh và nhân dân Cần Giờ.
Theo kết quả tổng hợp của Viện Sinh thái học miền nam, hệ thực vật rừng ngập mặn Cần Giờ ghi nhận 296 loài, nhóm thực vật ngập mặn. Rừng ngập mặn Cần Giờ còn là nơi sinh sống của nhiều loại động thực vật quý hiếm thuộc Danh mục Sách đỏ Việt Nam.
Với hệ động thực vật đa dạng, độc đáo và phong phú, điển hình cho khu dự trữ rừng ngập mặn, đây là địa điểm lý tưởng để phục vụ nghiên cứu khoa học, đồng thời là khu du lịch trọng điểm của cả nước.
Rừng ngập mặn Cần Giờ có điều kiện môi trường rất đặc biệt, là hệ sinh thái trung gian giữa hệ sinh thái thủy vực với hệ sinh thái trên cạn, hệ sinh thái nước ngọt và hệ sinh thái nước mặn.
Rừng Cần Giờ nhận một lượng lớn phù sa từ sông Đồng Nai, cùng với ảnh hưởng của biển kế cận và các đợt thủy triều mà hệ thực vật nơi đây rất phong phú với trên 150 loài thực vật, trở thành nguồn cung cấp thức ăn và nơi trú ngụ cho rất nhiều loài thủy sinh, cá và các động vật có xương sống khác.
Về thực vật, nhiều loại cây, chủ yếu là bần trắng, mấm trắng, các quần hợp đước đôi. bần trắng cùng xu ổi, trang, đưng v.v… và các loại nước lợ như bần chua, ô rô, dừa lá, ráng...
[Thành phố Hồ Chí Minh khởi động thị trường du lịch bằng tour về nguồn]
Về động vật có khu hệ động vật thủy sinh không xương sống với trên 700 loài, khu hệ cá trên 130 loài, khu hệ động vật có xương sống có 9 loài lưỡng thê, 31 loài bò sát, 4 loài có vú. Trong đó có 11 loài bò sát có tên trong sách đỏ Việt Nam như tắc kè, kỳ đà nước, trăn đất, trăn gấm, rắn cạp nong, rắn hổ mang, rắn hổ chúa, cá sấu hoa cà…
Khu hệ chim có khoảng 130 loài thuộc 47 họ, 17 bộ. Trong đó có 51 loài chim nước và 79 loài không phải chim nước sống trong nhiều sinh cảnh khác nhau.
Đây là một khu rừng mà theo đánh giá của các chuyên gia nước ngoài là được khôi phục, chăm sóc, bảo vệ thuộc loại tốt nhất ở Việt Nam và toàn thế giới. Đây cũng là địa điểm lý tưởng phục vụ cho việc nghiên cứu khoa học, du lịch sinh thái.
Rừng ngập mặn Cần Giờ đã trở thành “lá phổi” đồng thời là “quả thận” có chức năng làm sạch không khí và nước thải từ các thành phố công nghiệp trong thượng nguồn sông Ðồng Nai-Sài Gòn để ra biển Ðông.
Khu rừng đóng vai trò làm sạch không khí, nước thải từ thành phố, khu sản xuất công nghiệp. Đồng thời trả lại môi trường trong lành, giảm thiểu ô nhiễm môi trường cho Thàn phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận. Rừng ngập mặn còn giúp hạn chế các thiệt hại do bão lũ. Đây cũng là cư trú, sinh trưởng và cung cấp nguồn thức ăn cho các loài động thực vật.
Rừng ngập mặn Cần Giờ còn có vai trò quan trọng hạn chế thiệt hại do bão lũ, giảm đến 50% năng lượng tác động từ sóng biển, ngăn ngừa nước biển dâng cũng như góp phần bảo vệ dân cư và hạ tầng ven biển.
Phục hồi và bảo vệ rừng ngập mặn Cần Giờ thành công là nhờ đóng góp quan trọng của cộng đồng dân cư địa phương, từ việc chung tay trồng rừng trong suốt giai đoạn sau chiến tranh cho đến việc nhận khoán bảo vệ rừng, nhiều người trong số các hộ tham gia bảo vệ rừng hiện nay trước đây đã từng chặt phá rừng.
Ngoài ra, việc giao rừng cho người dân chăm sóc và bảo vệ đã tạo điều kiện cho người dân nâng cao sinh kế, ổn định cuộc sống và gắn bó với rừng ngập mặn Cần Giờ như hiện nay.
Địa danh Lịch sử Quốc gia
Rừng ngập mặn Cần Giờ còn là một địa danh được công nhận là Di tích Lịch sử Quốc gia, ghi dấu những cuộc chiến đấu anh dũng, kiên cường của quân dân Việt Nam trong cuộc chiến tranh Kháng chiến chống Mỹ, Thống nhất đất nước.
Từ năm 1966 đến 30-4-1975, bộ đội đặc công Rừng Sác đã đánh gần 400 trận lớn nhỏ, loại khỏi vòng chiến đấu hơn 6.000 lính Mỹ và chư hầu; đánh chìm và cháy 356 tàu, thuyền chiến đấu, đánh đắm 13 tàu vận tải, bắn cháy 145 giang thuyền; bắn rơi 29 máy bay trực thăng.
Trong tổng số hơn 1.000 chiến sĩ tham gia chiến đấu tại đây đã có 860 chiến sĩ đã hy sinh. Trong đó 767 người hy sinh từ năm 1966 tới 1975 và có tới 542 liệt sĩ đến nay vẫn chưa tìm thi hài. Ngày 23/9/1973, Đoàn 10 - Trung đoàn 10 đặc công Rừng Sác được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân.
Hướng tới bảo tồn, phát triển bền vững
Hiện nay, Khu Dự trữ Sinh quyển Rừng ngập mặn Cần Giờ được Thành phố Hồ Chí Minh quy hoạch, phát triển thành khu du lịch sinh thái hấp dẫn du khách với sự hoàn thiện về hệ thống cầu, đường bộ, kênh mương, lối đi trong rừng.
Những cánh rừng bạt ngàn xanh ngút tầm mắt dọc tuyến đường huyết mạch Rừng Sác-Cần Giờ. (Ảnh: Mạnh Linh/TTXVN) Ủy ban Nhân dân huyện Cần Giờ cho biết sẽ tập trung đầu tư phát triển hoàn chỉnh và tổ chức khai thác có hiệu quả không gian du lịch rừng trên cơ sở từng bước khép kín và kết nối với các không gian du lịch khác trong khu vực.
Về công tác quản lý tài nguyên rừng, Ban Quản lý rừng phòng hộ Cần Giờ cho biết, hiện đơn vị này đã triển khai nhiều chương trình nghiên cứu, quan trắc theo dõi diễn biến tài nguyên rừng nhằm định hướng công tác quản lý tài nguyên rừng, hướng đến phát triển bền vững, gia tăng diện tích rừng và bảo tồn đa dạng sinh học.
Ngoài ra, nhằm xây dựng những hạt nhân trong quản lý, bảo vệ rừng, từ năm 1994 đến nay, Ban quản lý rừng phòng hộ Cần Giờ đã tiến hành giao khoán bảo vệ rừng cho 144 hộ gia đình tại địa phương và 12 cơ quan, đơn vị. Mô hình này đã phát huy hiệu quả tốt khi các hộ giữ rừng đã yên tâm gắn bó và tích cực tham gia công tác bảo vệ rừng.
Thời gian tới, Thành phố Hồ Chí Minh sẽ hoàn thiện cơ chế chính sách về quản lý và quy hoạch Khu Dự trữ Sinh quyển rừng ngập mặn Cần Giờ; huy động sự tham gia và đóng góp của cộng đồng dân cư và các bên liên quan vào công tác quản lý và khai thác sử dụng các loại tài nguyên rừng; thực hiện tuyên truyền, giáo dục về bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học; nghiên cứu sinh kế cộng đồng cho cư dân quanh vùng đệm.
Bên cạnh đó, thành phố thiết lập các chốt bảo vệ rừng ở nơi xung yếu và tất cả các tiểu khu, tạo lập mối quan hệ giữa các lực lượng bảo vệ rừng và nhân dân quanh vùng đệm; phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương huyện, xã, các lực lượng vũ trang trên địa bàn để tổ chức cùng tham gia quản lý, bảo vệ rừng, làm tốt công tác khuyến lâm, tạo công ăn việc làm và thu nhập cho người lao động qua trồng rừng.
Phó giáo sư, tiến sỹ Trần Ðình Thiên, nguyên Viện trưởng Kinh tế Việt Nam, cũng cho rằng Cần Giờ đang hướng phát triển về một khu đô thị du lịch lấn biển. Ðể sớm về đích, huyện cần phát triển không chỉ bền vững mà cần một tư duy mới mang tính đột phá trên cơ sở phát huy các lợi thế sẵn có.
Tiến sỹ Nguyễn Thị Hậu, Tổng Thư ký Hội Sử học Thành phố Hồ Chí Minh, nêu quan điểm phát triển Cần Giờ là một đòi hỏi từ thực tế khách quan nhưng phát triển như thế nào cũng rất quan trọng. Khi phát triển, huyện cần chú ý tới ba đặc trưng: Bảo tồn hệ sinh thái rừng ngập mặn; chú trọng sinh thái của mặt tiền biển và cửa sông; hệ thống di tích ở Cần Giờ.
Ðây là những lợi thế có giá trị rất lớn mà nhiều nước trong khu vực không có. Ðiều này giúp Cần Giờ có thể phát triển du lịch văn hóa bên cạnh phát triển du lịch sinh thái. Các đặc trưng này nếu được phát huy và "bảo quản" tốt sẽ giúp Cần Giờ phát triển mà không bị biến dạng và mất bản sắc riêng vốn có./.
