Làn điệu hát xẩm của đoàn nghệ thuật tỉnh Ninh Bình tại lễ bế mạc Festival Tràng An kết nối di sản-Ninh Bình năm 2022, tối 19/11 vừa qua. (Ảnh: Đức Phương/TTXVN) Tại tỉnh Ninh Bình, hát Xẩm đang dần được khôi phục bởi những tấm lòng nhiệt huyết và đam mê với nghệ thuật truyền thống. Đáng mừng hơn, thế hệ trẻ ngày càng có ý thức trong việc chung tay bảo tồn giá trị di sản văn hóa mang đậm tính giáo dục và nhân văn sâu sắc này.
Năm 2013, nghệ nhân Hà Thị Cầu qua đời. Con gái cụ là bà Nguyễn Thị Mận vì muốn lưu giữ lại những giá trị độc đáo của hát Xẩm, nên năm 2018 đã thành lập Câu lạc bộ chiếu Xẩm Hà Thị Cầu với 12 thành viên. Câu lạc bộ truyền dạy miễn phí cho các nghệ sỹ không chuyên và học sinh trên địa bàn huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, những bài Xẩm do cố nghệ nhân Hà Thị Cầu đặt lời, biểu diễn.
Ðể góp phần bảo tồn, đưa nghệ thuật truyền thống đến với thế hệ trẻ, những năm qua, bà Mận tích cực truyền dạy cho học sinh cùng thành viên trong câu lạc bộ dàn dựng lại khung cảnh hát Xẩm tại chợ, sân đình cũng như đến trường học giao lưu, truyền dạy nghệ thuật hát Xẩm.
Nhờ có sự truyền dạy tận tình của bà Mận, Câu lạc bộ chiếu Xẩm Hà Thị Cầu đã đạt được nhiều thành tích ấn tượng tại các cuộc thi. Em Đinh Thùy Linh, thành viên Câu lạc bộ cho biết: "Em hát Xẩm từ khi còn học Tiểu học. Em rất hào hứng với bộ môn nghệ thuật dân gian này. Lúc đầu khi mới tiếp cận em thấy chưa quen nhưng sau đó càng học em càng hứng thú hơn và không còn thấy khó nữa.
Hát Xẩm đến với em là cơ duyên rất lớn nên em cố gắng trân trọng và tiếp tục phát huy những giá trị truyền thống của bộ môn nghệ thuật này. Em cũng mong muốn hát Xẩm sẽ ngày càng phát triển và được nhiều bạn trẻ yêu thích hơn nữa."
Trên địa bàn huyện Yên Mô hiện có 20 câu lạc bộ Chèo, hát Xẩm, thu hút trên 600 hội viên tham gia. Từ năm 2014 đến nay, huyện đã mở hàng chục lớp truyền dạy hát Xẩm cho trên 300 người yêu thích bộ môn này.
Ngoài ra, huyện tổ chức lớp hát Xẩm cho các giáo viên thanh nhạc ở trường tiểu học, trung học cơ sở và học sinh trên địa bàn nhằm đưa bộ môn nghệ thuật truyền thống này vào trường học.
[Ninh Bình: Bảo tồn và phát huy nghệ thuật hát Xẩm Yên Mô]
Để xây dựng lớp nhạc công trẻ kế cận, huyện mở lớp dạy cách sử dụng một số nhạc cụ chính thường được dùng trong hát Xẩm như nhị, trống, sênh... Kết thúc các khóa học, học viên đều nắm được một số làn điệu hát Xẩm và tích cực tham gia sinh hoạt tại câu lạc bộ trên địa bàn huyện.
Ông Nguyễn Xuân Bính, Phó Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện Yên Mô, khẳng định việc đưa hát Xẩm vào trường học đã giúp bộ môn nghệ thuật này ngày càng thu hút sự quan tâm của thế hệ trẻ. Nhiều em đam mê tập luyện và biểu diễn, nhờ đó đã giành được giải cao trong các cuộc thi.
Từ năm 2011 đến nay, Ủy ban Nhân dân huyện Yên Mô phối hợp với Nhà hát Chèo Ninh Bình tuyển chọn nhiều học viên trẻ có năng khiếu hát Xẩm ở các câu lạc bộ trên địa bàn để cử đi đào tạo, góp phần từng bước đưa môn nghệ thuật này thấm sâu vào đời sống nhân dân, có sức lan tỏa mạnh mẽ.
Ninh Bình là một trong những cái "nôi" của nghệ thuật hát Xẩm, gắn bó với sự nghiệp ca hát của cố nghệ nhân Hà Thị Cầu. Hiện nay, Ninh Bình lưu giữ hơn 10 làn điệu hát Xẩm như: Điệu xẩm chợ, Chênh bong, Phồn huê, Riềm huê, Huê tình, Hò bốn mùa, Ba bậc, Thập ân, Hà liễu, Tàu điện…
Để hát Xẩm phát triển và lan tỏa sâu rộng hơn trong đời sống văn hóa, những năm qua, Ninh Bình chú trọng công tác lưu giữ, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của loại hình nghệ thuật dân tộc này.
Hát Xẩm đang trong quá trình lập hồ sơ đề nghị công nhận là Di sản phi vật thể quốc gia. (Ảnh: Nhật Anh/TTXVN) Từ năm 2011, Ủy ban Nhân dân tỉnh đã phê duyệt Đề án "Khôi phục, bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát Xẩm," giao Nhà hát chèo Ninh Bình phối hợp với Ủy ban Nhân dân huyện Yên Mô thực hiện.
Tỉnh đã mở nhiều lớp truyền dạy cho thế hệ trẻ về hát Xẩm và lớp nhạc cụ hát Xẩm; sưu tầm, biên soạn, phổ biến bài hát Xẩm theo làn điệu cổ truyền; dàn dựng chương trình hát Xẩm và bảo tồn, phát triển nghệ thuật hát Xẩm thông qua hoạt động biểu diễn cũng như trên phương tiện thông tin đại chúng.
Ngoài ra, tỉnh đưa bộ môn nghệ thuật truyền thống này vào trường học và tổ chức cuộc thi hát Xẩm mở rộng hàng năm, góp phần từng bước lan tỏa môn nghệ thuật này trong cộng đồng.
Ninh Bình hiện có lực lượng đáng kể các câu lạc bộ và người hát Xẩm thuộc nhiều lứa tuổi khác nhau. Với các hoạt động truyền dạy hát Xẩm và biểu diễn, phục vụ sự kiện cũng như khách du lịch, cùng nỗ lực của cơ quan chức năng tỉnh Ninh Bình, nghệ thuật hát Xẩm đang được bảo tồn, phát huy hiệu quả, đóng góp quan trọng để Việt Nam đề nghị Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO) công nhận hát Xẩm là Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại.
Bà Nguyễn Thị Mận, con gái cố nghệ nhân Hà Thị Cầu cho rằng ngày càng có nhiều bạn trẻ bắt đầu bén duyên với Xẩm. Khi thế hệ trẻ yêu mến hát Xẩm, lựa chọn tiếp nối và phát huy nghệ thuật truyền thống này, chắc chắn Xẩm sẽ được gìn giữ, bảo lưu nguyên vẹn bởi chính những người trẻ.
Theo bà Nguyễn Thị Mận, để Xẩm đến gần hơn với thế hệ trẻ, thời gian tới, tỉnh Ninh Bình cần tiếp tục tạo sân chơi cho người trẻ yêu thích Xẩm và tham gia công tác bảo tồn nghệ thuật hát Xẩm.
Địa phương cần đẩy mạnh việc "ươm mầm" cho thế hệ trẻ bằng chương trình giáo dục trong trường học, cũng như đào tạo được đội ngũ người nắm vững nghệ thuật Xẩm để giảng dạy một cách bài bản, chuẩn mực. Đặc biệt, tỉnh cần có cơ chế, chính sách đãi ngộ cho nghệ sỹ đã và đang tham gia giữ gìn nghệ thuật hát Xẩm, góp phần làm sống lại bộ môn nghệ thuật truyền thống này./.
