Năm 2025, Việt Nam ghi nhận năm xuất siêu thứ 10 liên tiếp. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu đã tăng từ mức khiêm tốn 13,40 tỷ USD vào năm 1995 lên 786,9 tỷ USD vào năm 2024, tương đương khoảng 58,7 lần trong vòng 29 năm và ước đạt con số kỳ lục 920 tỷ USD trong năm 2025.
Đây là thông tin được đưa ra tại Tọa đàm “Giải pháp tăng trưởng xuất khẩu cao và bền vững” do Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) tổ chức ngày 16/12 tại Hà Nội.
Xuất nhập khẩu lập kỷ lục mới
Ông Nguyễn Anh Sơn, Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết, giai đoạn 2020-2025 đánh dấu bước bứt phá mạnh mẽ của hoạt động xuất nhập khẩu, với tốc độ tăng trưởng xuất khẩu bình quân khoảng 10%/năm. Nhờ đó, từ năm 2023, Việt Nam đã gia nhập nhóm 20 nền kinh tế có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất thế giới. Đặc biệt, Việt Nam duy trì xuất siêu liên tục trong suốt 10 năm qua, góp phần quan trọng tạo nguồn ngoại tệ ổn định, giảm áp lực lên tỷ giá và củng cố dự trữ ngoại hối quốc gia.
Theo lãnh đạo Cục Xuất nhập khẩu, dự kiến cả năm 2025, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam có thể vượt mốc 470 tỷ USD, tăng khoảng 16% so với năm 2024, tiếp tục khẳng định Việt Nam là một trong những nền kinh tế có độ mở cao và là điểm sáng trong bức tranh thương mại khu vực và toàn cầu.
Ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) cho biết Việt Nam đang khẳng định vị thế vững chắc trên bản đồ thương mại quốc tế với những con số tăng trưởng vượt bậc. Ước tính, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2025 sẽ chạm mốc kỷ lục 920 tỷ USD, đưa Việt Nam lọt vào nhóm Top 15 quốc gia có quy mô thương mại lớn nhất thế giới. Điểm sáng nổi bật nhất là khả năng duy trì xuất siêu bền vững trong suốt 10 năm liên tiếp, đóng góp khoảng 22 tỷ USD vào thặng dư thương mại.
Cơ cấu hàng hóa cũng cho thấy sự chuyển dịch tích cực về chất, khi nhóm hàng công nghiệp chế biến chiếm tới 85% tổng kim ngạch xuất khẩu, với 7 mặt hàng đạt trị giá trên 10 tỷ USD. Đồng thời, việc tận dụng hiệu quả các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới (như CPTPP, EVFTA) đã mở ra cánh cửa vào các thị trường chất lượng cao, tạo đà cho mục tiêu xuất khẩu 470 tỷ USD vào năm 2025.
Xuất khẩu còn nhiều yếu tố chưa bền vững
Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu cũng nhấn mạnh bên cạnh những kết quả rất đáng ghi nhận, xuất khẩu Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều khó khăn và thách thức mới. Trên bình diện quốc tế, kinh tế thế giới phục hồi chậm, xung đột địa chính trị kéo dài, phân mảnh thương mại, xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng cùng với chủ nghĩa bảo hộ gia tăng dưới nhiều hình thức đang làm thu hẹp dần các dư địa tăng trưởng truyền thống.
Đặc biệt, các tiêu chuẩn mới về phát triển bền vững, giảm phát thải, truy xuất nguồn gốc, trách nhiệm xã hội và “xanh hóa” chuỗi cung ứng ngày càng trở thành điều kiện bắt buộc, tạo sức ép lớn đối với doanh nghiệp xuất khẩu, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Phân tích kỹ hơn, ông Hải cho biết mặc dù quy mô mở rộng nhanh chóng, nền kinh tế vẫn đối mặt với những thách thức mang tính cấu trúc chưa thể giải quyết trong ngắn hạn. Sự tăng trưởng xuất khẩu hiện nay vẫn phụ thuộc quá lớn vào khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI), trong khi vai trò của doanh nghiệp nội địa chưa tương xứng.
Theo lãnh đạo Cục Xuất nhập khẩu, hàng hóa Việt Nam dù xuất khẩu nhiều nhưng giá trị gia tăng thực tế còn thấp do chủ yếu nằm ở khâu gia công, lắp ráp trong chuỗi giá trị toàn cầu. Bên cạnh đó, tính bền vững của hoạt động thương mại còn mong manh do sự tập trung thị trường quá cao: Đầu ra phụ thuộc vào một số ít thị trường lớn (như Mỹ, EU), trong khi đầu vào lại chậm đa dạng hóa, vẫn dựa nhiều vào các nguồn cung truyền thống, khiến cán cân thương mại dễ bị tổn thương trước các cú sốc từ bên ngoài.
Thách thức từ xu hướng phi toàn cầu hóa và bảo hộ
Theo ông Hải, bối cảnh quốc tế biến động đang tạo ra một cơ hội lịch sử cho Việt Nam nhờ xu hướng tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu. Những tác động cộng hưởng từ thương chiến Mỹ-Trung, đại dịch COVID-19 và xung đột tại Ukraine đã khiến các quốc gia nhận ra rủi ro của việc phụ thuộc vào một "công xưởng" duy nhất. Hệ quả là một làn sóng dịch chuyển sản xuất ra khỏi Trung Quốc đang diễn ra mạnh mẽ, thể hiện rõ qua việc số lượng dự án FDI mới tại Trung Quốc sụt giảm nghiêm trọng từ sau năm 2018. Các tập đoàn đa quốc gia đang tích cực tìm kiếm các điểm đến mới để phân tán rủi ro, và Việt Nam đang nổi lên như một điểm đến chiến lược trong xu hướng này.
Tuy nhiên, "biển lớn" cũng đầy sóng gió khi xu hướng toàn cầu hóa đang dần bị thay thế bởi khu vực hóa và chủ nghĩa bảo hộ. Dịch bệnh và xung đột để lại hệ quả là thương mại thế giới bị chia cắt bởi nhiều tiêu chuẩn và cấp độ khác nhau. Các quốc gia ngày càng dựng lên nhiều rào cản kỹ thuật để ngăn chặn hàng nhập khẩu nhằm bảo vệ sản xuất trong nước. Đặc biệt, sự trở lại của Tổng thống Donald Trump tác động mạnh mẽ đến chính sách thương mại của nước này. Điều này đặt ra áp lực lớn cho Việt Nam trong việc thích ứng với các thay đổi chính sách từ thị trường này.
Trong bối cảnh Đảng và Nhà nước đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế hai con số trong những năm tới, ông Nguyễn Anh Sơn nhấn mạnh xuất khẩu cần tiếp tục phát huy vai trò là động lực then chốt của nền kinh tế, song phải chuyển mạnh từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu, hiệu quả và bền vững. Trọng tâm là nâng cao giá trị gia tăng, hàm lượng công nghệ, tỷ lệ nội địa hóa và năng lực tự chủ của nền kinh tế, giảm dần sự phụ thuộc vào các lợi thế chi phí truyền thống./.