Tết Nguyên đán của dân tộc Việt Nam là một đợt sinh hoạt tổngthể nhiều khía cạnh, gồm: Tân khiết môi trường tống cựu nghinh tân, lễnghi tín ngưỡng, ăn uống, vui chơi, giao tiếp, du xuân đã thành phongtục lâu đời.
Vui như Tết
Thời xưa chuẩn bị cho cái Tết có thể nói là cả năm. Đầu tiên là nuôilợn, ngày ấy không có giống lợn lai và thức ăn tăng trọng, mà toàn làcác giống lợn quê cho ăn cám nấu cây chuối dọc khoai hay bèo tấm. Sứclớn mỗi tháng chỉ bốn năm cân, đến 6 cân là cùng, nuôi cả năm con lợnmới được 50-60kg.
Chỉ được cái thịt rất thơm ngon, bộ lòng càng tuyệt.Đúng là muốn có con lợn ăn Tết thì phải nuôi từ đầu năm. Còn các thứkhác phải đến mùa Đông mới có như lúa nếp, mật mía, mộc nhĩ, măng khô.Cứ rằm tháng Chạp thì nhà nào cũng làm dưa hành. Hành củ to tròn lụi dọcbán đầy rẫy ở các chợ quê, mua về ngâm nước gio bếp độ 5 ngày, rồi bócvỏ cắt rễ trộn muối hai ngày sau thì đổ nước ngâm, mất 7-8 ngày nữa củhành mới hết cay chuyển thành dưa chua dôn dốt.
Củ hành rẻ rúng tầmthường nhưng ăn cùng thịt mỡ thì ngon lắm, nên ngày xưa nó được xếp vào 6loại phẩm vật đặc trưng của Tết: "Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh/Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ."
Không khí Tết có thể thấy bắt đầu từ ngày 23 tháng Chạpcúng ông Công ông Táo lên chầu Trời. Ngày 24 trở đi đã rộn rã lắm rồi,trẻ con mua pháo lẻ ở chợ về đốt chơi đì đùng ở sân đình suốt ngày nhưthúc giục mọi người. Nào đi tạ quan thần linh ở những nơi đặt phần mộông bà cụ kị, nào là tổng vệ sinh giặt rũ áo quần chăn chiếu, tát giếng,cọ biển, quét mạng nhện và bụi bậm trên mái nhà, sân tước dọn dẹp đằngtrước đằng sau cho đến cổng ngõ đường xá, nào chỉnh trang bát hương lauchùi đồ thờ bóng lọng, nào chợ búa mua nốt những món cần dùng.
Từ 27 đến30 Chạp là lo mổ lợn gói bánh chưng, bánh tẻ, bánh nẳng, quấy chè lam, nấukẹo lạc, làm bỏng mụn. Lẽ ra còn phải xoáy bánh dầy nữa đi cùng với bánhchưng mới đủ lễ phẩm trong Tết Nguyên đán, do các vua Hùng truyền lại.Nhưng từ lâu bánh dầy đã chuyển sang tiệc tế đình làng, chỉ bánh chưnglà vẫn phải có ở mọi nhà dâng cúng gia tiên trong những ngày Tết.
Chỉ trừ số ít gia đình quan lại và dân phố phường thànhthị là ăn Tết có cao lương mĩ vị đắt tiền còn đại đa số người dân, 95% sốngbằng nghề làm ruộng ở nông thôn, lấy bánh chưng thịt lợn làm cơ bản đểcúng bái và ăn Tết. Thường là mỗi nhà mổ một con lợn, nhà ít người hoặcnghèo thì chung nhau hai nhà một con, nhà quá ít người hoặc quá nghèothì ăn đụng một đùi hoặc nửa đùi.
Suốt ngày 28 đến 30 tháng Chạp tiếnglợn kêu eng éc khắp làng xóm, các bến nước hai bên bờ sông kẻ lên ngườixuống dập dìu, chỗ này cọ lá dong, chỗ kia làm lòng lợn. Quanh năm bậnrộn, bữa ăn đơn giản vài ba món, toàn là rau dưa cà kiệu cá tôm cua lươnốc ếch.
Tết đến mổ con lợn ra mới có điềukiện bày vẽ trước cúng sau ăn. Cái sỏ thường dùng gói giò gọi là giòsỏ, đôi thăn giã nhuyễn gói giò lụa, cũng có nhà gói cả giò mỡ. Gói giòmỡ thì dùng miếng thịt ba chỉ cuộn tròn gói lá chuối kiền lạt như góibánh chưng tầy, cho vào nồi đổ ngập nước, bịt miệng nồi để tạo áp suấtcao, khi bóc ra thịt mỡ trong veo hết ngấy. Chả rán thì dùng thịt nạcgiã nhuyễn nặn như chiếc đĩa, chả nướng thì thái miếng ướp hành nướcmắm, cũng ướp cả riềng mẻ nữa, vót tre làm xiên mỗi xiên 7-8 miếng.
Lạicòn có món chả bọc, dùng miếng mỡ chài bọc thịt băm nhỏ như quả chuốitiêu, cặp gắp bốn rảnh bằng tre mà nướng. Những khổ thịt ba chỉ hay nửanạc nửa mỡ luộc qua cho cứng lại rồi thái thỏi bề ngang vài ngón tay,đem áp chảo. Sườn thì chặt quân cờ cặp gắp nướng chả vè hoặc tút xươnglàm chả chìa. Xương gầu để hầm măng khô. Món nem thính gói lá ổi cũngnhiều nhà làm, vì có nó hương vị Tết mới đậm đà. Thường chỉ luộc độ 3-4cân thịt mông để mỗi bữa thái một đĩa, và dùng xào xáo, nấu canh bí đao,rau cải, rau cần, rau bí ử, giá đỗ, củ đậu, miến ngâu. (Hơn trăm nămnay dịp Tết có thêm su hào, bắp cải, khoai tây, đỗ cô ve, súp lơ, xàlách từ châu Âu du nhập).
Sau khi làm ngần ấy thứ rồi, còn bao nhiêuthịt sống thì đem ướp thính để ăn dần, rán hoặc nướng lên mùi thínhthơm, thịt vị chua dôn dốt rất ngon.
Bánhchưng nhà nào cũng gói nhiều, qua Tết bánh cứng thì nướng hoặc rán chomềm, ít ra là ăn đến mùng 10 thậm chí đến Rằm.
Nói ba ngày Tết là nói vềcúng bái, còn ăn uống vẫn kéo dài nhiều ngày nữa. Nào là anh em họ mạcbạn bè ở xa đi du Xuân rẽ vào chơi dùng bữa. Nào là con cháu rong ruổivới các trò vui đánh đu, đánh đáo, kéo co, chọi gà, đánh vật, đánh cờ,lúc đói bụng lại đáo về lục lọi thức ăn.
Tục là như thế: “Tháng giêng làtháng ăn chơi.” Ăn chơi xả láng cho bõ cả mùa Đông lăn lộn ngoài đồnghai sương một nắng. Ăn chơi, vì mọi việc đồng áng đã xong, chẳng có gìlàm nữa. Bánh chưng là món ăn ngon, hạt gạo tự mình làm ra chẳng cầnđong đếm song ngặt một nỗi là chiếc nồi đồng luộc được ba bốn chục bơgạo bánh, trong làng chỉ độ dăm bẩy nhà giầu sắm được. Vì vậy phải mượnchuyền tay nhau, phải dạm trước với nhà chủ để còn sắp xếp.
Có nhà luộcbánh từ sáng ngày 27, nhà mượn cuối cùng là chiều 30, tính đếm sao chokịp trả nồi trước lúc gia chủ thắp hương đón giao thừa, tiếng pháo nổrền mừng năm mới. Khâu chuẩn bị cuối cùng là món tiền lẻ để phát vốn chotrẻ con.
Trước tiên là sáng mùng Một phát vốn cho con cháu trong nhà,sau đó bất cứ đứa trẻ nào đến chơi cũng được phát vốn. Trường hợp có bổnphận phải đến chúc Tết các bậc vai vế bề trên, thì cũng cần mang theotiền lẻ để phát vốn cho trẻ nhỏ.
Trước khicúng bữa chiều 30 Tết, nhà nào cũng cắm một cây nêu ở giữa sân, dùng câytre nhỏ hay cây nứa còn bánh tẻ để nguyên ngọn cong vút như cần câu,buộc lá cờ đuôi nheo xanh đỏ hoặc túm lá dứa dại làm tín hiệu chào đónông bà ông vải về ăn Tết, và để ngăn trừ ma quỷ. Xem ra công việc chuẩnbị cho cái Tết rất là lắm thứ và vất vả. Nhưng cũng lạ là không ai kêuca, mà trẻ già trai gái ai nấy đều vui mừng háo hức.
Ăn cỗ Tết
Mâm cỗ Tết cũng có chay có mặn. Chay là mâm ngũ quả, gọilà ngũ quả nhưng cốt yếu có 3 thứ là nải chuối tiêu già hãy còn xanh, nósẽ vàng dần và chín thơm. Đặt trong lòng nải chuối là quả bưởi đườngvàng đẹp hay quả phật thủ, xung quanh xếp cam quýt đầy nải chuối tràn racả mâm bồng. Mâm ngũ quả để lưu suốt Tết, cùng với cành đào cắm tronglọ lục bình.
Còn cỗ mặn cúng theo hai bữa sáng chiều. Các món bầy cỗphần lớn đã làm sẵn chỉ việc lấy ra bầy như bánh chưng, thịt luộc, ápchảo, nấu đông, măng hầm, nem thính, các loại giò chả, dưa hành, raudiếp rau mùi. Chỉ làm mới các món xào xáo, nấu canh và nấu cơm.
Sáng mùng Một ngủ dậy, tất cả con cháu chúc Tết, mừng tuổiông bà mạnh khỏe sống lâu, chúc tụng lẫn nhau, rồi một bộ phận đi làmbếp bầy cỗ cúng. Khi mâm cỗ đặt lên bàn thờ, thì ông bố mặc áo the độikhăn xếp thắp đèn hương làm lễ thỉnh chân linh các vị gia tiên về hưởng Tết, khấn khứa cầu phù hộ cho con cháu khỏe mạnh ăn nên làm ra, học hànhtiến bộ… Khấn xong rót rượu 3 lần vào 3 chiếc chén.
Sau đó sới cơm đưalên, một bát đầy ắp, 4 bát vơi xới một đũa. Bữa cúng sáng mồng Một Tếtnày, cả nhà lần lượt lên lễ gia tiên. Đợi hương cháy hết thì ông bố khấnxin tất lễ, làm động tác xoay mâm một tí và tắt đèn báo hiệu đã cúngxong. Cỗ bưng xuống cả nhà ngồi quây quần, cũng như ngày thường con cháumời ông bà cha mẹ, em mời anh chị, rồi ăn uống vui vẻ thoả thuê.
Bữachiều cũng làm cỗ cúng như bữa sáng, ngày mùng Hai cũng vậy. Nếu bận quáthì các bữa chiều có thể chỉ cúng bánh chưng và giò chả, không phải bầybiện cơm canh nữa. Ngày mùng Ba có nhà cúng cả hai bữa, bữa chiều cúngxong thì hoá vàng, cũng có nhà cúng bữa sáng xong hoá vàng luôn. Hoávàng dâng tiễn các vị gia tiên trở về sở cũ là hết Tết.
Tất cả trên đây là nói về nét xưa. Nhiều năm nay mâm cỗ Tếtđã khác cả về số lượng và chất lượng. Mâm ngũ quả không chỉ có các loạiquả của ta và nhập ngoại, mà còn bầy lên bàn thờ cả những bánh kẹo côngnghiệp đựng trong hộp đẹp. Một số đại gia mới nổi còn nhờ cả thầy phongthủy tư vấn cho mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành. Nghĩa là phải tìm quảmầu trắng tượng trưng cho kim, quả màu xanh tượng trưng cho mộc, quả mầuđen tượng trưng cho thủy, quả màu đỏ tượng trưng cho hỏa, quả màu vàngtượng trưng cho thổ.
Cũng có cả chuyện hồ đồ nữa, họ bảo rằng phải dùngchuối tây, vì dùng chuối tiêu sẽ bị mất lộc. (Chuối tây do người Phápmang sang trồng cuối thế kỷ 19 ở Sài Gòn thuộc địa, nên còn gọi là chuốiSài Gòn. Trước đó tổ tiên ta vẫn cúng bái bằng chuối tiêu).
Cành đào ngày nay cũng to có khi choán cả bàn thờ, lạicòn chậu quất um tùm quả vàng xúc xỉu đặt giữa nhà. Pháo thì cấm rồi,cây nêu cũng không ai làm nữa. Thịt lợn vẫn có, nhưng nếu đi mua thìphần lớn chỉ chọn nạc vì quanh năm ăn dầu thực vật đã ngấy rồi. Bánhchưng thì tất nhiên phải có vì “phi bánh chưng bất thành Tết,” ngay cảkiều bào ở tận bên Tây cũng còn cố kiếm đồng bánh chưng từ trong nướcgửi sang ăn Tết nữa là.
Dưa hành vẫn là món ngon của Tết, nhà nhà vẫnthấy làm. Câu đối Tết cũng có bán, nhưng văn chương dài dòng quá, bâygiờ người ta thích ngắn gọn dùng một chữ, tùy cảnh ngộ và điều ao ước màchọn mua một hoặc hai ba trong các chữ: Phú, Lộc, Thọ, Phúc, Tâm, Đức,Nhẫn, về treo trên tường.
Bữa cỗ ngày naykhông còn lằn ranh giới giữa nông thôn và thành thị nữa. Đâu đâu cũng làgiò nem ninh mọc, thịt gà thịt bò tôm mực, bia lon. Người ta còn muathêm cả đồ Tây như dăm bông xúc xích, đồ Tầu như lạp sường xá xíu. Nhàcó con đi làm ăn ở nước ngoài thành đạt về thì cỗ Tết to tát lắm, nấumột nồi lẩu đáng giá tới triệu đồng.
Theo đà phát triển của nền kinhtế, nhân dân ta ăn tết to hơn trước. Tuy có pha một tí Tây Tầu, nhưngcái cốt lõi phong tục ngàn đời là: Tống cựu nghinh tân, cúng bái tổtiên, kính già quý trẻ, giao tiếp thanh lịch, vui chơi văn nghệ thểthao, du xuân năm mới, và bánh chưng, thịt lợn, dưa hành vẫn còn nguyên.Âu đó cũng là một phần quốc hồn quốc túy vậy./.
Vui như Tết
Thời xưa chuẩn bị cho cái Tết có thể nói là cả năm. Đầu tiên là nuôilợn, ngày ấy không có giống lợn lai và thức ăn tăng trọng, mà toàn làcác giống lợn quê cho ăn cám nấu cây chuối dọc khoai hay bèo tấm. Sứclớn mỗi tháng chỉ bốn năm cân, đến 6 cân là cùng, nuôi cả năm con lợnmới được 50-60kg.
Chỉ được cái thịt rất thơm ngon, bộ lòng càng tuyệt.Đúng là muốn có con lợn ăn Tết thì phải nuôi từ đầu năm. Còn các thứkhác phải đến mùa Đông mới có như lúa nếp, mật mía, mộc nhĩ, măng khô.Cứ rằm tháng Chạp thì nhà nào cũng làm dưa hành. Hành củ to tròn lụi dọcbán đầy rẫy ở các chợ quê, mua về ngâm nước gio bếp độ 5 ngày, rồi bócvỏ cắt rễ trộn muối hai ngày sau thì đổ nước ngâm, mất 7-8 ngày nữa củhành mới hết cay chuyển thành dưa chua dôn dốt.
Củ hành rẻ rúng tầmthường nhưng ăn cùng thịt mỡ thì ngon lắm, nên ngày xưa nó được xếp vào 6loại phẩm vật đặc trưng của Tết: "Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh/Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ."
Không khí Tết có thể thấy bắt đầu từ ngày 23 tháng Chạpcúng ông Công ông Táo lên chầu Trời. Ngày 24 trở đi đã rộn rã lắm rồi,trẻ con mua pháo lẻ ở chợ về đốt chơi đì đùng ở sân đình suốt ngày nhưthúc giục mọi người. Nào đi tạ quan thần linh ở những nơi đặt phần mộông bà cụ kị, nào là tổng vệ sinh giặt rũ áo quần chăn chiếu, tát giếng,cọ biển, quét mạng nhện và bụi bậm trên mái nhà, sân tước dọn dẹp đằngtrước đằng sau cho đến cổng ngõ đường xá, nào chỉnh trang bát hương lauchùi đồ thờ bóng lọng, nào chợ búa mua nốt những món cần dùng.
Từ 27 đến30 Chạp là lo mổ lợn gói bánh chưng, bánh tẻ, bánh nẳng, quấy chè lam, nấukẹo lạc, làm bỏng mụn. Lẽ ra còn phải xoáy bánh dầy nữa đi cùng với bánhchưng mới đủ lễ phẩm trong Tết Nguyên đán, do các vua Hùng truyền lại.Nhưng từ lâu bánh dầy đã chuyển sang tiệc tế đình làng, chỉ bánh chưnglà vẫn phải có ở mọi nhà dâng cúng gia tiên trong những ngày Tết.
Chỉ trừ số ít gia đình quan lại và dân phố phường thànhthị là ăn Tết có cao lương mĩ vị đắt tiền còn đại đa số người dân, 95% sốngbằng nghề làm ruộng ở nông thôn, lấy bánh chưng thịt lợn làm cơ bản đểcúng bái và ăn Tết. Thường là mỗi nhà mổ một con lợn, nhà ít người hoặcnghèo thì chung nhau hai nhà một con, nhà quá ít người hoặc quá nghèothì ăn đụng một đùi hoặc nửa đùi.
Suốt ngày 28 đến 30 tháng Chạp tiếnglợn kêu eng éc khắp làng xóm, các bến nước hai bên bờ sông kẻ lên ngườixuống dập dìu, chỗ này cọ lá dong, chỗ kia làm lòng lợn. Quanh năm bậnrộn, bữa ăn đơn giản vài ba món, toàn là rau dưa cà kiệu cá tôm cua lươnốc ếch.
Tết đến mổ con lợn ra mới có điềukiện bày vẽ trước cúng sau ăn. Cái sỏ thường dùng gói giò gọi là giòsỏ, đôi thăn giã nhuyễn gói giò lụa, cũng có nhà gói cả giò mỡ. Gói giòmỡ thì dùng miếng thịt ba chỉ cuộn tròn gói lá chuối kiền lạt như góibánh chưng tầy, cho vào nồi đổ ngập nước, bịt miệng nồi để tạo áp suấtcao, khi bóc ra thịt mỡ trong veo hết ngấy. Chả rán thì dùng thịt nạcgiã nhuyễn nặn như chiếc đĩa, chả nướng thì thái miếng ướp hành nướcmắm, cũng ướp cả riềng mẻ nữa, vót tre làm xiên mỗi xiên 7-8 miếng.
Lạicòn có món chả bọc, dùng miếng mỡ chài bọc thịt băm nhỏ như quả chuốitiêu, cặp gắp bốn rảnh bằng tre mà nướng. Những khổ thịt ba chỉ hay nửanạc nửa mỡ luộc qua cho cứng lại rồi thái thỏi bề ngang vài ngón tay,đem áp chảo. Sườn thì chặt quân cờ cặp gắp nướng chả vè hoặc tút xươnglàm chả chìa. Xương gầu để hầm măng khô. Món nem thính gói lá ổi cũngnhiều nhà làm, vì có nó hương vị Tết mới đậm đà. Thường chỉ luộc độ 3-4cân thịt mông để mỗi bữa thái một đĩa, và dùng xào xáo, nấu canh bí đao,rau cải, rau cần, rau bí ử, giá đỗ, củ đậu, miến ngâu. (Hơn trăm nămnay dịp Tết có thêm su hào, bắp cải, khoai tây, đỗ cô ve, súp lơ, xàlách từ châu Âu du nhập).
Sau khi làm ngần ấy thứ rồi, còn bao nhiêuthịt sống thì đem ướp thính để ăn dần, rán hoặc nướng lên mùi thínhthơm, thịt vị chua dôn dốt rất ngon.
Bánhchưng nhà nào cũng gói nhiều, qua Tết bánh cứng thì nướng hoặc rán chomềm, ít ra là ăn đến mùng 10 thậm chí đến Rằm.
Nói ba ngày Tết là nói vềcúng bái, còn ăn uống vẫn kéo dài nhiều ngày nữa. Nào là anh em họ mạcbạn bè ở xa đi du Xuân rẽ vào chơi dùng bữa. Nào là con cháu rong ruổivới các trò vui đánh đu, đánh đáo, kéo co, chọi gà, đánh vật, đánh cờ,lúc đói bụng lại đáo về lục lọi thức ăn.
Tục là như thế: “Tháng giêng làtháng ăn chơi.” Ăn chơi xả láng cho bõ cả mùa Đông lăn lộn ngoài đồnghai sương một nắng. Ăn chơi, vì mọi việc đồng áng đã xong, chẳng có gìlàm nữa. Bánh chưng là món ăn ngon, hạt gạo tự mình làm ra chẳng cầnđong đếm song ngặt một nỗi là chiếc nồi đồng luộc được ba bốn chục bơgạo bánh, trong làng chỉ độ dăm bẩy nhà giầu sắm được. Vì vậy phải mượnchuyền tay nhau, phải dạm trước với nhà chủ để còn sắp xếp.
Có nhà luộcbánh từ sáng ngày 27, nhà mượn cuối cùng là chiều 30, tính đếm sao chokịp trả nồi trước lúc gia chủ thắp hương đón giao thừa, tiếng pháo nổrền mừng năm mới. Khâu chuẩn bị cuối cùng là món tiền lẻ để phát vốn chotrẻ con.
Trước tiên là sáng mùng Một phát vốn cho con cháu trong nhà,sau đó bất cứ đứa trẻ nào đến chơi cũng được phát vốn. Trường hợp có bổnphận phải đến chúc Tết các bậc vai vế bề trên, thì cũng cần mang theotiền lẻ để phát vốn cho trẻ nhỏ.
Trước khicúng bữa chiều 30 Tết, nhà nào cũng cắm một cây nêu ở giữa sân, dùng câytre nhỏ hay cây nứa còn bánh tẻ để nguyên ngọn cong vút như cần câu,buộc lá cờ đuôi nheo xanh đỏ hoặc túm lá dứa dại làm tín hiệu chào đónông bà ông vải về ăn Tết, và để ngăn trừ ma quỷ. Xem ra công việc chuẩnbị cho cái Tết rất là lắm thứ và vất vả. Nhưng cũng lạ là không ai kêuca, mà trẻ già trai gái ai nấy đều vui mừng háo hức.
Ăn cỗ Tết
Mâm cỗ Tết cũng có chay có mặn. Chay là mâm ngũ quả, gọilà ngũ quả nhưng cốt yếu có 3 thứ là nải chuối tiêu già hãy còn xanh, nósẽ vàng dần và chín thơm. Đặt trong lòng nải chuối là quả bưởi đườngvàng đẹp hay quả phật thủ, xung quanh xếp cam quýt đầy nải chuối tràn racả mâm bồng. Mâm ngũ quả để lưu suốt Tết, cùng với cành đào cắm tronglọ lục bình.
Còn cỗ mặn cúng theo hai bữa sáng chiều. Các món bầy cỗphần lớn đã làm sẵn chỉ việc lấy ra bầy như bánh chưng, thịt luộc, ápchảo, nấu đông, măng hầm, nem thính, các loại giò chả, dưa hành, raudiếp rau mùi. Chỉ làm mới các món xào xáo, nấu canh và nấu cơm.
Sáng mùng Một ngủ dậy, tất cả con cháu chúc Tết, mừng tuổiông bà mạnh khỏe sống lâu, chúc tụng lẫn nhau, rồi một bộ phận đi làmbếp bầy cỗ cúng. Khi mâm cỗ đặt lên bàn thờ, thì ông bố mặc áo the độikhăn xếp thắp đèn hương làm lễ thỉnh chân linh các vị gia tiên về hưởng Tết, khấn khứa cầu phù hộ cho con cháu khỏe mạnh ăn nên làm ra, học hànhtiến bộ… Khấn xong rót rượu 3 lần vào 3 chiếc chén.
Sau đó sới cơm đưalên, một bát đầy ắp, 4 bát vơi xới một đũa. Bữa cúng sáng mồng Một Tếtnày, cả nhà lần lượt lên lễ gia tiên. Đợi hương cháy hết thì ông bố khấnxin tất lễ, làm động tác xoay mâm một tí và tắt đèn báo hiệu đã cúngxong. Cỗ bưng xuống cả nhà ngồi quây quần, cũng như ngày thường con cháumời ông bà cha mẹ, em mời anh chị, rồi ăn uống vui vẻ thoả thuê.
Bữachiều cũng làm cỗ cúng như bữa sáng, ngày mùng Hai cũng vậy. Nếu bận quáthì các bữa chiều có thể chỉ cúng bánh chưng và giò chả, không phải bầybiện cơm canh nữa. Ngày mùng Ba có nhà cúng cả hai bữa, bữa chiều cúngxong thì hoá vàng, cũng có nhà cúng bữa sáng xong hoá vàng luôn. Hoávàng dâng tiễn các vị gia tiên trở về sở cũ là hết Tết.
Tất cả trên đây là nói về nét xưa. Nhiều năm nay mâm cỗ Tếtđã khác cả về số lượng và chất lượng. Mâm ngũ quả không chỉ có các loạiquả của ta và nhập ngoại, mà còn bầy lên bàn thờ cả những bánh kẹo côngnghiệp đựng trong hộp đẹp. Một số đại gia mới nổi còn nhờ cả thầy phongthủy tư vấn cho mâm ngũ quả theo thuyết ngũ hành. Nghĩa là phải tìm quảmầu trắng tượng trưng cho kim, quả màu xanh tượng trưng cho mộc, quả mầuđen tượng trưng cho thủy, quả màu đỏ tượng trưng cho hỏa, quả màu vàngtượng trưng cho thổ.
Cũng có cả chuyện hồ đồ nữa, họ bảo rằng phải dùngchuối tây, vì dùng chuối tiêu sẽ bị mất lộc. (Chuối tây do người Phápmang sang trồng cuối thế kỷ 19 ở Sài Gòn thuộc địa, nên còn gọi là chuốiSài Gòn. Trước đó tổ tiên ta vẫn cúng bái bằng chuối tiêu).
Cành đào ngày nay cũng to có khi choán cả bàn thờ, lạicòn chậu quất um tùm quả vàng xúc xỉu đặt giữa nhà. Pháo thì cấm rồi,cây nêu cũng không ai làm nữa. Thịt lợn vẫn có, nhưng nếu đi mua thìphần lớn chỉ chọn nạc vì quanh năm ăn dầu thực vật đã ngấy rồi. Bánhchưng thì tất nhiên phải có vì “phi bánh chưng bất thành Tết,” ngay cảkiều bào ở tận bên Tây cũng còn cố kiếm đồng bánh chưng từ trong nướcgửi sang ăn Tết nữa là.
Dưa hành vẫn là món ngon của Tết, nhà nhà vẫnthấy làm. Câu đối Tết cũng có bán, nhưng văn chương dài dòng quá, bâygiờ người ta thích ngắn gọn dùng một chữ, tùy cảnh ngộ và điều ao ước màchọn mua một hoặc hai ba trong các chữ: Phú, Lộc, Thọ, Phúc, Tâm, Đức,Nhẫn, về treo trên tường.
Bữa cỗ ngày naykhông còn lằn ranh giới giữa nông thôn và thành thị nữa. Đâu đâu cũng làgiò nem ninh mọc, thịt gà thịt bò tôm mực, bia lon. Người ta còn muathêm cả đồ Tây như dăm bông xúc xích, đồ Tầu như lạp sường xá xíu. Nhàcó con đi làm ăn ở nước ngoài thành đạt về thì cỗ Tết to tát lắm, nấumột nồi lẩu đáng giá tới triệu đồng.
Theo đà phát triển của nền kinhtế, nhân dân ta ăn tết to hơn trước. Tuy có pha một tí Tây Tầu, nhưngcái cốt lõi phong tục ngàn đời là: Tống cựu nghinh tân, cúng bái tổtiên, kính già quý trẻ, giao tiếp thanh lịch, vui chơi văn nghệ thểthao, du xuân năm mới, và bánh chưng, thịt lợn, dưa hành vẫn còn nguyên.Âu đó cũng là một phần quốc hồn quốc túy vậy./.
Vũ Kim Biên (TTXVN/Vietnam+)
