Mỗi độ tháng 9, tháng 10, khi những thửa ruộng bậc thang ở Lào Cai chuyển sắc vàng rực rỡ, cũng là lúc mùa Tết cơm mới rộn ràng khắp bản làng.
Với đồng bào các dân tộc thiểu số nơi đây, Tết cơm mới có ý nghĩa đặc biệt như Tết Nguyên đán của người Kinh.
Và trong mâm cúng thiêng liêng ấy, cốm - thức quà từ lúa non - luôn là món ăn không thể vắng mặt.
Những năm gần đây, nhiều địa phương của Lào Cai đang nỗ lực khôi phục nghề làm cốm truyền thống, vừa để giữ gìn nét văn hóa gắn với tín ngưỡng nông nghiệp, vừa tạo sinh kế và phát triển du lịch cộng đồng.
Gìn giữ nghi lễ truyền thống gắn với hạt cốm
Trong dịp Tết cơm mới, mỗi dân tộc ở Lào Cai lại có những nghi lễ riêng để mừng lúa mới. Người Tày tại Bắc Hà, Bản Liền, Khánh Yên, Nghĩa Đô... có tục dâng cốm; người Giáy ở Tả Van, Bát Xát thực hiện nghi lễ Then cốm; đồng bào Nùng Dín ở Bắc Hà làm cốm để rước hồn mẹ lúa.
Dù mỗi nơi một phong tục, điểm chung là hạt cốm đầu mùa luôn được dâng lên tổ tiên như lời tạ ơn thần lúa và cầu mong một năm mùa màng tươi tốt. Đây là nghi lễ quan trọng trong tín ngưỡng thờ lúa của cư dân nông nghiệp vùng cao.
Vào vụ nếp chín, người Giáy ở Tả Van chọn ngày đẹp để làm cốm và cúng tổ tiên.
Từ sáng sớm, những người phụ nữ ở thôn Tả Van Giáy đã ra ruộng chọn những bông nếp vừa tới độ chín bánh tẻ - khi hạt còn sữa, vỏ ngả vàng nhẹ để cho ra cốm dẻo và thơm.
Lúa cắt về phải làm ngay để giữ trọn hương nếp. Lúa được rang, giã, sàng nhiều lần để hạt cốm xanh mát, dẻo mềm hiện ra.
Người Tày ở Khánh Yên gọi Tết cơm mới là lễ “Kin khẩu mẩu,” thường được tổ chức vào cuối hai vụ sản xuất chính trong năm.
Thầy mo chọn ngày lành rồi thông báo để tất cả gia đình trong vùng cùng làm lễ. Người dân chọn những bông lúa đẹp nhất, đem về đun với nước sôi và đặt lên bàn thờ để cầu cho mùa màng bội thu.
Sau khi cúng xong, lúa sẽ được nướng trên lửa để làm cốm. Từ cốm, người Tày còn chế biến thành nhiều món như xôi, chè, cháo, bánh... để dâng cúng, mỗi món đều mang hương vị ngọt bùi đặc trưng.
Nhờ những nghi lễ đó, nghề làm cốm ở Lào Cai không mai một mà ngược lại được gìn giữ như một phần bản sắc ẩm thực quan trọng của đồng bào vùng cao.
Khai thác giá trị kinh tế-du lịch từ hạt cốm
Không chỉ là món quà văn hóa, cốm hôm nay còn trở thành sản phẩm hàng hóa, giúp nâng cao thu nhập cho người dân.
Từ truyền thống, hạt cốm dần khẳng định vị trí trong phát triển kinh tế nông thôn gắn với du lịch cộng đồng.
Tại Festival “Nghiêng say mùa Thu” Bắc Hà năm 2025, quy trình làm cốm đã được tái hiện tại Dinh thự Hoàng A Tưởng, thu hút đông đảo du khách.
Khách du lịch lần đầu tiên được tự tay làm cốm, trải qua các công đoạn từ hái lúa đến rang, giã... nên càng thêm trân trọng những hạt cốm dẻo thơm và công sức của người nông dân.
Cốm Bắc Hà có hương vị riêng biệt nhờ khí hậu mát mẻ, đất đai phù hợp với nếp thơm cùng kinh nghiệm chế biến truyền thống của người dân.
Hiện nay, tại xã Bắc Hà, các thôn Tà Chải, Na Hối... đã có hàng trăm hộ làm cốm. Mỗi ngày chợ phiên Bắc Hà tiêu thụ hàng trăm kg cốm tươi với giá 120.000-150.000 đồng/kg. Nhiều hộ thu nhập hàng chục triệu đồng mỗi vụ, góp phần ổn định đời sống.
Không chỉ bán cốm tươi, bà con còn sáng tạo ra nhiều sản phẩm như bánh cốm, xôi cốm, chè cốm, rượu ngâm cốm...
Đặc biệt, Tổ hợp tác phụ nữ thôn Na Lo cho ra đời sản phẩm Cốm Na Lo đạt chuẩn OCOP 3 sao, nâng tầm giá trị của hạt nếp nương.
Nhằm quảng bá sản phẩm OCOP và thu hút du lịch cộng đồng, Ủy ban Nhân dân xã Tú Lệ cũng đã tổ chức Lễ hội Cốm với chủ đề “Hương sắc mùa Thu Tú Lệ.”
Du khách được tham gia hàng loạt hoạt động như giã cốm, trưng bày cốm Tú Lệ, thi trang phục dân tộc, nấu mâm cỗ truyền thống, trải nghiệm làm cốm nếp Tan Nà Lóng…
Không gian lễ hội còn sôi động với nhiều trò chơi dân gian: kéo co, bịt mắt bắt vịt, trèo cột mỡ, đi cà kheo...
Cùng với đó là chương trình văn nghệ dân gian và cuộc thi “Nét đẹp con gái miền đất Cốm,” mang đến trải nghiệm văn hóa đặc sắc cho du khách gần xa./.
Cốm Tú Lệ: Từ tinh hoa ẩm thực đến lễ hội văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc
Lễ hội Cốm được tổ chức nhằm tôn vinh giá trị văn hóa cốm Tú Lệ, sản vật nổi tiếng của Lào Cai, đồng thời thúc đẩy du lịch cộng đồng, quảng bá sản phẩm OCOP, nâng cao đời sống kinh tế địa phương.
