Theo giới chuyên môn nhận định thì “Hậu khoa cử - Nam tính và thẩm mỹ hiện đại ở Việt Nam thời thuộc địa” của Phó Giáo sư-Tiến sỹ Ben Tran là một trong số ít nghiên cứu về nam giới và vấn đề nam tính ở một giai đoạn đầy biến động trong lịch sử Việt Nam: 1900-1945.
Cuốn sách đem đến cho bạn đọc một bức tranh sinh động về sự chuyển dịch của đời sống văn hóa và văn học Việt Nam từ sau khi chế độ khoa cử bị bãi bỏ. Từ đống đổ nát của hệ thống quan lại thuần nam, một nền văn hóa in ấn mới đã hình thành, gắn liền với chữ quốc ngữ, báo chí và sự mở rộng độc giả, đặc biệt là sự xuất hiện của nữ giới trong thế giới chữ nghĩa vốn trước kia chỉ thuộc về đàn ông.
Sách gồm 5 chương, mỗi chương mở ra như một lát cắt mới: từ “dân tộc chí bằng trải nghiệm cá nhân” trong phóng sự của Tam Lang và Thạch Lam; đến chủ nghĩa hiện thực và thẩm mỹ hiện đại qua tiểu thuyết của Vũ Trọng Phụng; từ tiểu thuyết xã hội học và sự kháng cự Nho giáo trong văn phong Nhất Linh; đến việc ngôn ngữ và ngôi kể định hình giới tính trong Nửa chừng xuân của Khái Hưng; và cuối cùng là sự giao thoa giữa chủ nghĩa quốc tế Queer, thẩm mỹ Việt Nam hiện đại và tinh thần chống thực dân.
Qua đó, cuốn sách cho thấy văn hóa in ấn hậu khoa cử đã làm thay đổi tận gốc diện mạo văn chương Việt Nam: Chữ quốc ngữ, báo chí, độc giả nữ và những cây bút hậu khoa cử cùng hòa quyện tạo nên một thẩm mỹ hiện đại đặc thù. Trong đó, sự chú tâm đến phụ nữ - vừa như độc giả, vừa như nhân vật văn học - đã mở ra một chân trời mới, vừa phản ánh những bất ổn của nam tính thuộc địa, vừa đánh dấu bước ngoặt cho văn học Việt Nam đầu thế kỷ XX.
Tác giả Ben Tran chia sẻ rằng ông muốn đi tìm cái khoảnh khắc lịch sử khi khoa cử đã chấm dứt, nhưng dư âm của nó vẫn len lỏi trong tâm thức cả một thế hệ trí thức Việt Nam. Là câu chuyện về những con người “hậu khoa cử”, mang theo di sản của Nho học, nhưng phải học cách tồn tại trong một trật tự mới.
Ben Tran phân tích: "Tôi xem xét những đứt gãy ở giai đoạn hậu khoa cử như yếu tố then chốt trong sự phát triển của trường văn chương Việt Nam thời hiện đại dưới chế độ thuộc địa."
Trong tranh, nổi bật lên hình ảnh của những ông đồ, ông cử trong tà áo dài, khăn xếp đứng xen lẫn giữa các thanh niên mặc Âu phục, đội mũ phớt, thắt cà vạt đang vui Xuân. Ở giữa bức tranh, hai thế giới ấy chạm mặt nhau. Không hẳn đối đầu, nhưng cũng chẳng dễ hòa hợp. Đó là Việt Nam năm 1935, thời kỳ đất nước đang loay hoay giữa truyền thống và hiện đại, giữa ông đồ và người trí thức kiểu mới.
Ben Tran chọn bức tranh này làm bìa sách không chỉ vì đẹp, mà nó còn chứa đựng chính tinh thần cuốn sách. Đây là hình ảnh trực quan nhất cho khái niệm “hậu khoa cử”./.
Giới trẻ trải nghiệm hành trình khoa cử xưa của Việt Nam bằng công nghệ AI
Giới trẻ nói chung và người dân Hà Nội sẽ có cơ hội tham gia vào một hành trình đặc biệt, nơi công nghệ AI hiện đại và tinh thần hiếu học kết hợp một cách hoàn hảo tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám.
Phó Giáo sư-Tiến sỹ Ben Tran hiện giảng dạy tại Đại học Vanderbilt về chính trị và mỹ học của văn học Đông Nam Á, văn học Mỹ gốc Á, và văn học tiếng Anh trong thế kỷ XX và XXI.
Ông xuất bản cuốn sách Post-Mandarin: "Masculinity and Aesthetic Modernity in Colonial Vietnam" ("Hậu khoa cử: Nam tính và thẩm mỹ hiện đại ở Việt Nam thời thuộc địa", Fordham University Press) vào năm 2017, phân tích những biến chuyển của hình mẫu nam tính trong bối cảnh hiện đại hóa thẩm mỹ và chế độ thực dân đầu thế kỷ XX tại Việt Nam.
