Bộ Giao thông Vận tải sẽ tiếp tục đẩy mạnh đầu tư, xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông. (Ảnh: Việt Hùng/Vietnam+) Thời gian qua, phát triển cơ sở hạ tầng giao thông vận tải luôn dành được sự quan tâm và ưu tiên của Chính phủ Việt Nam và ngành giao thông. Trong điều kiện nguồn ngân sách Nhà nước còn hạn hẹp, chính phủ Việt Nam xác định việc huy động nguồn vốn từ khối doanh nghiệp tư nhân trong và ngoài nước là hết sức cần thiết.
Theo đại diện cơ quan chức năng và nhà đầu tư các dự án giao thông, vốn đầu tư ngành giao thông cần có nhiều chính sách, kênh huy động để khơi thông nguồn vốn và cơ chế kiểm soát, chia sẻ rủi ro hữu hiệu giữa các bên hay mức độ ưu đãi đủ hấp dẫn.
Bất lực vì thiếu vốn
Tại Hội thảo “Giải pháp thúc đẩy vốn đầu tư vào hạ tầng giao thông” được tổ chức sáng 12/12, theo Thứ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Nguyễn Hồng Trường, trong thời gian vừa qua, nhiều quy định pháp lý liên quan về chính sách xã hội hóa, kêu gọi đầu tư, quản lý đầu tư xây dựng theo các hình thức đầu tư khác nhau nhằm tạo thuận lợi cho hoạt động đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng giao thông đã được ban hành đặc biệt là theo mô hình BOT (xây dựng-kinh doanh-chuyển giao) và hợp tác công-tư (PPP).
“Chính phủ Việt Nam dự kiến ban hành một nghị định PPP mới về lĩnh vực này trong tháng 12/2014 hoặc đầu tháng 1/2015. Hy vọng đây sẽ là một hành lang pháp lý mới tạo cơ sở để chúng ta tiếp tục hợp tác trong các dự án cụ thể thời gian tới,” Thứ trưởng Nguyễn Hồng Trường nói.
Theo ông Nguyễn Danh Huy, Vụ trưởng, Trưởng ban Quản lý các dự án đối tác công tư (Bộ Giao thông Vận tải), chỉ tính riêng năm 2014, đến thời điểm này, ngành giao thông đã huy động được gần 43.000 tỷ đồng vốn tư nhân tham gia đầu tư vào các dự án giao thông.
“Sở dĩ có được điều này chủ yếu là do được sự ủng hộ của các cấp chính quyền. Bên cạnh đó, nhiều chính sách, hỗ trợ, tháo gỡ về phí, công tác quan tâm chỉ đạo tiến độ, chất lượng, thị trường tài chính thuận lợi, lãi suất giảm…,” ông Huy nhìn nhận.
Nhu cầu vốn đầu tư ngành giao thông Mặc dù ngành giao thông đã huy động được một nguồn vốn khổng lồ từ xã hội hóa, tuy nhiên, vị Vụ trưởng, Trưởng ban Quản lý các dự án đối tác công tư cũng thẳng thắn chỉ ra thực tại, việc huy động vốn đầu tư vào ngành giao thông vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Vốn xã hội hóa tham gia đầu tư chủ yếu tập trung ở lĩnh vực đường bộ, các lĩnh vực khác chưa có hoặc hạn chế, trừ việc doanh nghiệp đầu tư lĩnh vực hàng hải, đường thủy nội địa.
Tại hội thảo, nhiều nhà đầu tư đề xuất các cơ chế tháo gỡ vướng mắc đang cản trở nguồn vốn tư nhân đổ vào hạ tầng giao thông hiện nay...
Ông Phạm Quang Dũng, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Công ty cổ phần Tasco cho rằng, Bộ Giao thông Vận tải mong muốn dự án có giá trị đầu tư lớn, thời gian thu phí trên dưới 20 năm, trong khi ngân hàng chỉ chấp thuận các dự án có thời gian thu phí dưới 15 năm.
Lý giải rõ hơn, ông Dũng đưa ra dẫn chứng, một số dự án chỉ ở mức độ 2.000-3.000 tỷ đồng, căn cứ vào lưu lượng nguồn thu thực tế với mức thu trong 20 năm nên trong 7-10 năm đầu mức thu không đủ để trả lãi vay, chứ chưa nói đến việc thu đủ vốn gốc. Tuy nhiên, Ngân hàng lại yêu cầu nhà đầu tư phải chứng minh chủ sở hữu nguồn vốn, dẫn đến các nhà đầu tư phải bỏ từ 30-50 % vốn trong khi quy định chỉ yêu cầu nhà đầu tư phải bỏ từ 10-15%.
“Như vậy, nhà đầu tư bất lực, không có vốn để thực hiện. Do đó, Nhà nước cần có chính sách với các ngân hàng thương mại như thế nào để giải quyết vấn đề này,” ông Dũng đưa ra chính kiến.
PPP không phải là “cây đũa thần”
Tại hội thảo, đại diện cơ quan chức năng, chuyên gia tài chính và các nhà đầu tư dự án giao thông cũng kiến nghị Nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ chủ đầu tư về các rủi ro phát sinh như cơ chế kéo dài thời gian hoàn vốn BOT, cơ chế thu phí, giúp các ngân hàng kiểm soát rủi ro khi cho vay đối với các dự án.
Theo ông Laurence Carter, Giám đốc cấp cao PPP Ngân hàng Thế giới (WB), năm 2013, nhiều quốc gia xây dựng thị trường PPP và ban hành luật PPP nhưng rất khó để triển khai.
Giải thích nguyên nhân này, ông Laurence Carter cho rằng, dự án PPP có nguồn tài chính từ ngân hàng, bất kể đầu tư cái gì thì chính ngân hàng là vai chính cung cấp vốn nhưng họ luôn rất thận trọng, nhất là đối với các dự án giao thông bởi những dự báo không chính xác về khả năng chi trả của người dân/chính phủ, chính sách không rõ ràng đối với các tuyến thay thế miễn phí... và các rủi ro từ nguồn tài trợ.
Tham luận tại hội thảo, ông Lê Tuấn Anh (Phó Vụ trưởng Vụ Đầu tư, Bộ Tài Chính) cho rằng, trong khoảng 5 năm lại đây có một sự “bùng nổ” đầu tư các dự án BOT giao thông tập trung chủ yếu vào nâng cấp, mở rộng các tuyến Quốc lộ. Hiện, các dự án BOT giao thông chủ yếu trông chờ vào nguồn vay tín dụng từ các ngân hàng thương mại trong nước (thông thường khoảng 85% tổng nhu cầu vốn đầu tư cho dự án). Với vòng đời dự án BOT khoảng 20 năm thì việc sử dụng vốn vay thương mại thông thường dễ phát sinh rủi ro cho cả ngân hàng và nhà đầu tư vay vốn.
Tuy nhiên, ông Tuấn Anh cũng thừa nhận, các nhà đầu tư tư nhân phải trông chờ chủ yếu vào các khoản vay dài hạn đang bị các ngân hàng thương mại hạn chế và vẫn chưa thể tiếp cận được nguồn vốn từ “kênh” của thị trường chứng khoán
“PPP không phải là cây đũa thần kỳ song là một cơ chế không thể thiếu đối với Việt Nam. Một mô hình PPP riêng của Việt Nam là cần thiết. Vấn đề cốt yếu nhất là bản thân các dự án trong lĩnh vực đầu tư hạ tầng giao thông phải hấp dẫn các nhà đầu tư tư nhân bởi các dự án đòi hỏi quy mô vốn lớn, thời gian thu hồi dài, rủi ro cao. Các nhà đầu tư tư nhân luôn hướng tới lợi nhuận thu được. Nguyên tắc này một khi chưa được thỏa mãn thì tất yếu dòng vốn sẽ không chảy tới nơi dù được Chính phủ khuyến khích,” ông Tuấn Anh khẳng định.
Phát biểu tại hội thảo, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải Đinh La Thăng cho rằng, việc đầu tư hạ tầng được Đảng, Nhà nước coi là điểm “nghẽn” trong tiến trình phát triển của đất nước và cần phải thúc đẩy đầu tư để đưa đất nước tiến lên hiện đại hóa vào năm 2020.
Theo Bộ trưởng, từ khi có có nguồn ODA đến nay, ngành giao thông thu hút được 17,7 tỷ USD vào 132 dự án. Trong 2 năm qua, riêng đường bộ thu hút được khoảng 8 tỷ USD. Hiện, nhiều hạ tầng giao thông đã được đầu tư bằng nguồn vốn này như: hàng không, hàng hải, đường thủy nội địa, vận tải...
“Đến nay hầu như không còn doanh nghiệp nhà nước làm vận tải trừ đường sắt và sẽ tiến tới sẽ cổ phần hóa hết cả đường sắt, chỉ để lại phần hạ tầng. Những Tổng công ty như SBIC, Vinalines… cũng sẽ được cổ phần hóa,” Bộ trưởng khẳng định.
Đưa ra giải pháp tháo gỡ, người đứng đầu ngành giao thông đưa ra quan điểm, việc thực hiện các dự án PPP cũng có những khó khăn, rủi ro nên cần phải đảm bảo hài hòa giữa Nhà nước-chủ đầu tư-người dân.
“Việt Nam sẽ tiếp thu tinh hoa của thông lệ thế giới, áp dụng phù hợp vào điều kiện đặc thù cụ thể của Việt Nam. Nhiều đề xuất của doanh nghiệp tại hội thảo này rất hay. Như việc thu phí, nếu dự án BOT vượt tiến độ cho thu phí ngay. Nếu chậm thì trừ vào thời gian hợp đồng. Đấy là những qui định rất tích cực. Để làm sao BOT, PPP có thể kiểm soát, nâng cao việc sử dụng nguồn vốn hiệu quả, đảm bảo sự công khai minh bạch,” Bộ trưởng khẳng định./.
