Cứ vào dịp cuối tháng 11 dương lịch hằng năm, khi mùa màng đã thu hoạch xong, người dân tộc Cống ở xã Pa Thơm (huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) lại quây quần cùng nhau vui trong lễ Tết Hoa (tiếng dân tộc là Mền loóng phạt ai).
Đây là nghi lễ Tết cổ truyền đặc trưng nhất của người Cống được lưu truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác, phản ánh sinh động đời sống và bản sắc dân tộc.
Vượt qua hàng chục cây số đường đồi núi, chúng tôi đến bản Púng Bon (xã Pa Thơm), nơi diễn ra Tết Hoa và các chương trình giao lưu văn nghệ của đồng bào dân tộc Cống.
Năm nay, tất cả bà con người Cống ở ba bản của xã Pa Thơm là Si Văn, Huổi Moi và Búng Bon tập trung tại bản Púng Bon để cùng tổ chức Tết Hoa.
Con đường vào bản nhộn nhịp hơn mọi ngày, với khuôn mặt háo hức, phấn khởi, tất cả mọi người đang chuẩn bị những vật dụng cho ngày Tết.
Người chủ trì lễ cúng là già làng, người có uy tín được bà con trong bản kính trọng và cũng chính là thầy cúng trong phần lễ.
Địa điểm diễn ra lễ cúng cho Tết Hoa tại nhà già làng. Trước khi lễ diễn ra một tuần, thầy cúng chọn ngày lành, tháng tốt (tránh ngày mất, chôn cất của những người quá cố trong bản).
Từ sáng sớm, lễ chủ mỗi gia đình lên nương hái nhiều loại hoa để về trang trí trong nhà, đặc biệt là không thể thiếu hoa mào gà, theo quan niệm của người Cống là biểu tượng của sự may mắn, tốt đẹp.
Hoa mào gà được mang đến nhà thầy cúng, trang trí từ gốc tới ngọn trên một cây tre còn nguyên cành cao tới sát nóc dựng giữa nhà. Màu hoa mào gà đỏ thắm, tạo nên không khí ấm áp khắp không gian lễ.
Cùng với việc chuẩn bị hoa mào gà, mỗi gia đình chuẩn bị lễ vật cúng để mang đến nhà thầy cúng. Lễ vật bao gồm gà, sóc, chuột, cá suối, bí, khoai sọ, rượu ống, tất cả được sắp theo đôi do người Cống cho rằng ma tổ tiên chỉ nhận đồ lễ có số chẵn, không nhận số lẻ.
Ngoài ra, người Cống còn để những dụng cụ lao động như lưỡi dao, lưỡi thuổng lên một chiếc mẹt và rắc trấu cốm lên trên với quan niệm những vật dụng này đã giúp con người phát nương, cuốc rẫy nên khi con người thu lúa nó cũng phải được chia phần.
Khi mọi lễ vật đã được chuẩn bị chu đáo, mọi người tắm rửa sạch sẽ, mặc trang phục dân tộc mình - những bộ quần áo được họ tự may để mặc trong những dịp lễ, tết quan trọng của dân tộc.
Khoảng 4 giờ chiều, tất cả bà con trong bản khoác lên mình bộ trang phục dân tộc, xếp hàng bưng lễ vật đến nhà thầy cúng để bắt đầu nghi lễ cúng Tết Hoa.
Theo các cụ già người Cống, đây là giờ mà tổ tiên có thể về nhà nhận lễ. Lễ vật của tất cả bà con trong bản được xếp lại thành một mâm lễ thịnh soạn, đặt ở góc nhà, phía trên cắm những bông hoa mào gà đỏ rực.
Thầy cúng thắp hai ngọn nến và bắt đầu nghi thức cúng. Trong bài cúng, thầy cúng mời tổ tiên về, gọi ba hang, ba núi trấn giữ quanh bản về chứng kiến.
Sau khi gọi mời tổ tiên về, thầy cúng nghỉ khoảng 3 phút rồi gọi mời tổ tiên và bà con cùng ăn uống. Thầy thay mặt dân bản báo cáo tình hình mùa màng, chăn nuôi, sức khoẻ của bà con trong năm qua và cầu xin các thần linh, tổ tiên phù hộ dân bản sang năm mới dồi dào sức khỏe, mùa màng bội thu, gà, lợn đầy chuồng và cầu cho mọi sự tốt lành may mắn đến cho bản mường.
Sau đó, thầy cúng nâng chén rượu chúc mừng mọi người sang năm mới những điều tốt đẹp nhất. Mọi người quây quần uống rượu cần và phá cỗ Tết tại nhà già làng rồi ai về nhà nấy để thực hiện nghi lễ Tết tại nhà mình và chuẩn bị mâm cỗ đến bà con, hàng xóm đến chúc Tết.
Già làng Nạ Văn Phanh cho biết theo tổ tiên người Cống lưu truyền, nếu Tết Hoa chưa được tổ chức thì chưa ai được phép đi phát nương, đào củ mài và vui chơi, ca hát.
Tết Hoa là nghi lễ quan trọng nhất trong năm của người dân tộc Cống, ngoài ra còn có lễ cúng cơm mới, cúng ma nhà, cúng tổ tiên trời đất, lễ cưới, lễ mừng nhà mới...
Tết Hoa là dịp để bà con hướng về cội nguồn tổ tiên, bày tỏ lòng biết ơn với các thần linh đã phù hộ cho bà con một năm có sức khỏe và mùa màng tươi tốt đồng thời cầu xin những điều tốt đẹp cho một năm mới.
Sau mâm cỗ thịnh soạn, đến khoảng 7 giờ tối, khi men rượu đã ngấm, họ tập trung ra nhà văn hóa gõ chiêng, chũm chọe, hát múa tưng bừng. Cả mường cùng hân hoan trong tiếng chiêng đồng âm vang và ngân xa.
Họ cùng nhảy múa, hát ca và ném những hạt giống thóc, ngô ra khắp không gian xung quanh với mong ước bản mường bước sang một năm mới vạn vật sinh sôi nảy nở. Mọi người đến xem hò reo, cổ vũ náo nhiệt, khiến không khí của ngày hội thêm tưng bừng.
Chương trình vui Tết Hoa được kéo dài đến ngày hôm sau, bà con trong bản tập trung ra nhà văn hóa để tham gia phần hội với các tiết mục thi đặc sắc, các trò chơi dân gian như: cà kheo, bắn nỏ, kéo co, đẩy gậy... Các trò chơi diễn ra sôi nổi trong sự cổ vũ nhiệt tình của bà con và khách mời.
Ông Lò Văn Không, Phó Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Pa Thơm cho biết xã Pa Thơm có 76 hộ là đồng bào dân tộc Cống, trong đó tập trung hơn 40 hộ ở bản Púng Bon, còn lại là ở bản Huổi Moi và Si Văn.
Tết Hoa là nghi lễ đặc sắc nhất của người Cống ở Pa Thơm, đây là dịp để tôn vinh bản sắc, nét đẹp truyền thống trong văn hóa tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Cống.
Những năm qua, Ủy ban Nhân dân xã Pa Thơm đã triển khai nhiều chính sách hỗ trợ đồng bào dân tộc Cống phát triển kinh tế như dự án bò luân chuyển của Hội nông dân, hướng dẫn bà con phát triển sản xuất, xóa đói giảm nghèo, miễn giảm học phí cho học sinh...
Chính quyền xã cũng có nhiều chính sách cụ thể nhằm bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa dân tộc của dân tộc Cống nói riêng và cộng đồng các dân tộc ở xã Pa Thơm nói chung./.
