“Đồi thông hai mộ” từ lâu không chỉ là một truyện thơ mà còn là một địa danh nổi tiếng của vùng Mường Động tại xóm Đằng Long, xã Nật Sơn, tỉnh Phú Thọ.
Nơi đây là miền ký ức văn hóa sâu thẳm của người Mường cổ, lan tỏa không gian cư trú cổ truyền trong không gian sáp nhập mới từ Hòa Bình đến Phú Thọ - nơi những câu chuyện tình, tín ngưỡng và cảnh quan hòa quyện thành nguồn lực du lịch văn hóa đặc sắc.
Từ một thiên tình sử xứ Mường
“Anh Đinh Lăng giờ đây đâu nhỉ?
Anh của em yêu quý nhất đời…”
Những câu thơ mở đầu truyện thơ “Đồi thông hai mộ” của văn sỹ Tùng Giang (tên thật Vũ Đình Trung) đã trở thành ký ức chung của nhiều thế hệ độc giả Việt Nam. Tuy nhiên ít ai biết rằng, đằng sau áng thơ hơn 1.000 câu song thất lục bát tựa hồ như câu chuyện tình yêu nơi đồi thông Đà Lạt, lại là một tích truyện tình yêu có thật của người Mường - một câu chuyện tình yêu đẹp, thủy chung nhưng buồn và đầy éo le trong xã hội truyền thống dân tộc Mường xưa kia.
Theo tích truyện và lời kể của những cụ ông, cụ bà tại xóm Đằng Long, nguyên mẫu câu chuyện là mối tình giữa chàng trai tên Đinh Lăng và nàng là Quách Mỵ Dung, hai người này xuất thân từ hai dòng họ quan lang lớn của người Mường xưa (4 dòng họ Quan lang người Mường xưa gồm Đinh, Quách, Bạch, Hà).
Cụ bà Bùi Thị Bảy, xóm Khả Trên kể rằng: “Tình yêu của hai người, ai trong làng thời đó cũng khen đẹp và xứng đôi. Tuy nhiên, tình yêu đó đã bị lễ tục, định kiến và quyền lực dòng họ quan Lang xứ Mường Động ngăn cản. Tình yêu không thành, nàng Mỵ Dung quyên sinh trong đau đớn. Chàng trai Đinh Lăng mang nỗi đau ấy đi xa, học tập, lập chí tang bồng, rồi hy sinh nơi chiến trận. Lời nguyện ước cuối cùng của chàng là được yên nghỉ bên phần mộ của người yêu. Dân làng vì cảm thương cho tình yêu đôi lứa đã cùng nhau thực hiện điều ước nguyện đó."
Hai ngôi mộ từ đó nằm cạnh nhau trên một đồi thông, nay được thay trồng bằng bạt ngàn cây bương của xóm Đòng Long, bên con đường mòn xuyên rừng nơi bao đời người Mường qua lại, là minh chứng cho tình yêu bất diệt và là niềm tưởng nhớ, gửi gắm ước vọng về tình yêu và số phận của cư dân vùng Mường Động xưa.
Truyện thơ “Đồi thông hai mộ” được sáng tác trong những năm kháng chiến (1947-1948), khi tác giả là văn sỹ Tùng Giang (Vũ Đình Trung) tản cư về vùng Mường. Nhìn từ bìa tác phẩm, với hình ảnh minh họa là thiếu nữ Mường trong trang phục truyền thống đã phần nào khẳng định rõ nguồn cội văn hóa Mường.
Nhà thơ Lê Va, Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Phú Thọ từng nhận định: “Các chi tiết văn hóa, trang phục, phong tục, địa danh trong truyện thơ đều là của vùng đất Mường Động xưa. Đây đích thị là một thiên tình sử của người Mường đúng nghĩa."
Trải qua gần 80 năm, tác phẩm truyện thơ “Đồi thông hai mộ” không bị chìm vào quên lãng mà sống động trong ký ức cộng đồng. Có những cụ già ở xóm Đằng Long, Xóm Khả thuộc hàng trăm, thậm chí hơn nghìn câu thơ; có người còn chép tay toàn bộ tác phẩm như một cách giữ gìn di sản tinh thần từ câu chuyện tình yêu đẹp mà buồn.
Trong đời sống dân gian, vị trí hai ngôi mộ nơi xóm Đằng Long, xã Nật Sơn trở thành điểm thăm viếng của người dân địa phương lẫn du khách. Nhiều người vùng Mường Động khi đi qua mộ đã đặt viên đá nhỏ, thắp một nén hương cùng miếng trầu cau. Những đôi trai gái khi yêu nhau vẫn tìm đến để cùng nguyện ước, mong tình yêu bền chặt.
Ông Nguyễn Hữu Thọ, Trưởng phòng Văn hóa-Xã hội xã Nật Sơn, chia sẻ tín ngưỡng tình yêu từ thực tế cùng truyện thơ “Đồi thông hai mộ” vẫn đang tồn tại và có sức sống bền bỉ trong đời sống của người Mường vùng Mường Động nói riêng, của tỉnh Phú Thọ mới sau sáp nhập nói chung. Địa danh đã góp phần tạo nên một lớp trầm tích văn hóa Mường đặc biệt, riêng có của địa phương, tương lai là điểm đến tiềm năng đối với du khách khi đến với vùng đất Mường Động.
Gợi mở tiềm năng du lịch văn hóa-tâm linh xứ Mường Phú Thọ
Trong bối cảnh du lịch Phú Thọ đang chuyển hướng mạnh sang du lịch văn hóa bản địa, du lịch cộng đồng và trải nghiệm chiều sâu di sản, địa danh và câu chuyện “Đồi thông hai mộ” mở ra nhiều hướng đi đầy tiềm năng để phát triển du lịch kết hợp trải nghiệm văn hóa khu vực vùng Mường Vang, Mường Động của Hòa Bình cũ.
Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Nật Sơn Lê Thị Hải Yến cho biết thời gian tới, chính quyền xã sẽ từng bước xây dựng các sản phẩm du lịch gắn với câu chuyện về biểu tượng tình yêu dân tộc Mường ở xã Nật Sơn; kết nối với không gian nghỉ dưỡng du lịch sinh thái rừng, đồi, suối… vốn rất nổi tiếng của các xã lân cận như khu nghỉ dưỡng Serena, tắm khoáng nóng (xã Kim Bôi); di chỉ khảo cổ bãi đá cổ (xã Nhân Nghĩa), mái đá Làng Vành, hang xóm Trại, du lịch đồi Thung (xã Mường Vang)...
Cùng với đó việc hình thành tuyến du lịch liên kết không gian các Mường cổ Phú Thọ giúp du khách không chỉ tham quan mà còn được nghe truyện thơ, hát dân ca Mường, trải nghiệm nghi lễ, phong tục tình yêu, hướng tới đối tượng du khách trẻ, các cặp đôi, người yêu văn chương, văn hóa dân gian.
Tọa đàm khoa học “Đồi thông hai mộ - Từ di cảo đến di sản” tổ chức năm 2019 đã khẳng định giá trị đa tầng của tác phẩm này qua văn học-lịch sử -văn hóa-tín ngưỡng. Đó cũng là hướng tiếp cận cần thiết cho tỉnh Phú Thọ trong việc làm mới các sản phẩm du lịch văn hóa dân tộc Mường.
Giữ gìn câu chuyện tình chàng Đinh Lăng và nàng Quách Mỵ Dung không chỉ là bảo tồn tác phẩm văn học “Đồi thông hai mộ," mà còn là giữ gìn một hệ giá trị nhân văn cốt lõi của người Mường thủy chung, nghĩa tình, khát vọng vượt lên số phận.
Việc nhìn nhận tích truyện và địa danh “Đồi thông hai mộ” như một tài nguyên du lịch văn hóa tâm linh có thể sẽ mở ra hướng đi mới trong không gian phát triển mới của tỉnh Phú Thọ: phát triển du lịch không chỉ bằng cảnh quan, mà bằng ký ức, cảm xúc và chiều sâu văn hóa bản địa - nơi mỗi du khách đến không chỉ để ngắm nhìn, mà để lắng nghe, chiêm nghiệm và sẻ chia./.
Phú Thọ: Kết hợp văn hóa và du lịch trong không gian liên kết mới
Phú Thọ đang từng bước định hình vị thế là trung tâm du lịch mới của miền Bắc, nơi văn hóa và du lịch song hành, tạo nên sức hút riêng biệt.
