Tại Viện Giải phẫu thuộc Trường Đại học Y Hà Nội có một khu vực tri ân những người hiến thân thể cho y học. Trên tấm bảng trang trọng khắc tên danh sách những người hiến thi thể trong suốt 20 năm qua (từ năm 2001-2021), người trẻ nhất 18 tuổi, người già nhất 90 tuổi.
Suốt gần 100 năm qua, Bộ môn Giải phẫu (Trường Đại học Y Hà Nội) đã gánh vác trọng trách cao cả và thiêng liêng là giữ gìn, nâng niu và chăm sóc cả phần tâm linh và thân thể những người hiến thân thể cho y học trong công tác giúp giảng dạy môn giải phẫu cho nhiều thế hệ sinh viên, học viên sau đại học.
Rất thiếu những “người thầy thầm lặng”
Tiến sỹ Nguyễn Đức Nghĩa - Phó trưởng Bộ môn Giải phẫu (Trường Đại học Y Hà Nội) cho biết từ lâu, trên thế giới, thi thể người đã là học cụ rất quan trọng và không thể thay thế đối với sinh viên trường y, giúp họ học tốt hơn, nên ngành y gọi đó là những người thầy thầm lặng. Nếu thiếu những “người thầy” này, các bác sỹ tương lai sẽ không thể hình dung hết cấu trúc cơ thể người, để có thể điều trị, đặc biệt là phẫu thuật, cho bệnh nhân.
[Đã có hơn 62.000 người đã đăng ký hiến mô tạng trong cả nước]
Với sinh viên y khoa, giải phẫu học là cánh cửa đầu tiên mà họ bắt buộc phải vượt qua trước khi bước chân vào thế giới của y học. Bởi không có một phương tiện giảng dạy nào tốt hơn chính cơ thể con người. Những cơ quan trong cơ thể sẽ không bao giờ được khám phá nếu không có “những người thầy thầm lặng” đã dũng cảm hiến thân mình cho y học sau khi mất. Vì vậy, việc hiến thân thể cho môn giải phẫu là vô cùng cần thiết.
Phó giáo sư Đồng Văn Hệ - Giám đốc Trung tâm điều phối tạng Quốc gia, Phó Giám đốc Bệnh viện Việt Đức phân tích với bác sỹ, việc học trên thi thể người đã quan trọng, nhưng với những bác sĩ phẫu thuật thần kinh càng quan trọng hơn. Bởi việc hiểu biết về cấu trúc cơ thể người từ những thi thể này quyết định sự thành công những ca mổ trên người bệnh sau này. Học lại trên giải phẫu khi có những cái chẩn đoán mới, bệnh mới dựa vào xác của người hiến không may qua đời, mới giúp cho việc nghiên cứu chữa bệnh được tốt và chính xác nhất.
Những người hiến thân thể cho y học trong công tác giảng dạy môn giải phẫu cho nhiều thế hệ sinh viên, học viên sau đại học. (Ảnh: PV/Vietnam+) Tiến sỹ Nguyễn Đức Nghĩa bày tỏ hiện bộ môn đã được trang bị nhiều tủ lạnh chuyên dụng bảo quản xác hiến, phục vụ cho đào tạo sinh viên y nhưng nguồn xác hiến được tiếp nhận rất ít ỏi. Trong 20 năm trở lại đây, Bộ môn Giải phẫu (Trường Đại học Y Hà Nội) chỉ nhận được hơn 10 xác hiến, vì vậy, công tác học tập của sinh viên ngành y gặp rất nhiều khó khăn.
Trong khi đó, mỗi năm, Trường Đại học Y Hà Nội tuyển khoảng 700-800 sinh viên. Con số lý tưởng nhất trong công tác giảng dạy và đào tạo là 6-8 sinh viên được học trên/thi thể. Nhưng do số xác hiến ít nên hiện ở Trường Đại học Y Hà Nội, có tới 18-20 sinh viên cùng thực hành trên 1 xác, ảnh hưởng nhiều đến kết quả học của sinh viên. Thực tế, do thiếu nên chỉ có hệ bác sỹ mới được học trên xác, còn hệ cử nhân chỉ học trên mô hình.
Năm 2021 có 5 xác hiến tại bộ môn giải phẫu, còn năm 2022 không có trường hợp nào hiến thi thể, trong khi có hàng chục trường đại học y với hàng chục nghìn sinh viên và hàng ngàn bác sỹ cần xác để học mỗi năm, do đó, đây thật sự là một khó khăn. Hiện nay, với xác vô thừa nhận, bộ môn Giải phẫu không nhận bởi vì vấn đề pháp lý giữa các địa phương và cơ quan chức năng.
Nâng niu những người hiến thân thể cho y học
10 năm gần đây, Trường Đại học Y Hà Nội quan tâm đầu tư nhiều hơn cho công tác vận động hiến xác cùng cơ sở vật chất của Bộ môn Giải phẫu, với mong muốn nhiều người biết và ủng hộ hoạt động hiến xác.
Theo Tiến sỹ Nguyễn Đức Nghĩa, ba năm gần đây cơ sở vật chất của Bộ môn được Trường Đại học Y Hà Nội đầu tư nhiều, với thiết bị máy móc và cơ sở vật chất đáp ứng được bảo quản 100 thi thể hiến gồm cả xác tươi lẫn xác khô (ngậm phooc môn).
Trường mới đầu tư hệ thống tủ lạnh hiện đại trị giá 15 tỷ đồng để bảo quản xác tươi. Mặc dù hoạt động vận động hiến xác được tổ chức nhiều những năm qua, song số đơn đăng ký hiến chưa đến 2.000, mới có 23 thi thể được hiến. Con số 23 là tính cả những người sau khi đã được hiến nhà trường đã sử dụng cho giảng dạy đào tạo nghiên cứu khoa học rồi sau đó làm quy trình hỏa táng, bàn giao lại cho người thân. Số xác thực có hiện đang được bảo quản chỉ khoảng 15-16.
Thiết bị máy móc và cơ sở vật chất đáp ứng bảo quản được 100 thi thể hiến gồm cả xác tươi lẫn xác khô. (Ảnh: T.G/Vietnam+) Gần đây, có 1 trường hợp được Trung tâm điều phối tạng Quốc gia giới thiệu sang, nhưng sau đó, một người trong gia đình người hiến không đồng ý nên Viện Giải phẫu cũng không thể tiếp nhận được.
Khác với phía Bắc đang khan hiếm người hiến xác, thì một số trường đại học y ở Thành phố Hồ Chí Minh đã tạm ngưng tiếp nhận xác hiến vì không còn chỗ chứa. Trước sự khó khăn trên của Trường Đại học Y Hà Nội, Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh và Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch luôn sẵn sàng chia sẻ với các trường y phía Bắc về số xác hiến, tuy nhiên, do còn nhiều thủ tục pháp lý hoặc do người thân của không đồng ý chuyển thi thể hiến ra Bắc vì sợ xa không hương khói được.
Phó giáo sư Đồng Văn Hệ lý giải nguyên nhân khiến việc hiến xác còn rất ít có thể là do thông tin tới người dân hạn chế, mối liên hệ giữa hiến tạng với hiến xác chưa gắn bó, do cách tiếp cận vấn đề chưa thực sự để mọi người hiểu đúng về hiến xác.
“Quy trình từ khi tiếp nhận xác hiến đến khi sử dụng mất khoảng 1-2 năm, vì công đoạn xử lý, bảo quản rất kỹ lưỡng mới đưa ra sử dụng được. Nhưng do khi sử dụng thi thể sẽ được phẫu tích, bộc lộ hết cấu trúc để giảng dạy nên thường chỉ sử dụng được khoảng một năm. Khi không sử dụng được nữa, Trường Đại học Y Hà Nội sẽ làm tang lễ rồi hỏa thiêu để địa táng hoặc bàn giao cho gia đình người hiến,” Phó giáo sư Hệ nhấn mạnh.
Theo Phó giáo sư Đồng Văn Hệ, hiện nay có 2 phương pháp bảo quản thi thể: Bảo quản bằng hóa chất (còn gọi là bảo quản xác khô); thứ 2 là bảo quản bằng nhiệt độ (sử dụng đông lạnh). Phương pháp bảo quản thứ 2 rất quan trọng cho đào tạo nâng cao, như phẫu thuật thần kinh sọ não. Vì chỉ trên cơ thể chưa bị biến màu, bác sỹ mới có thể biết rõ được từng dây thần kinh, mạch máu, để thực hành phẫu thuật chính xác. Nhưng xác tươi bỏ ra khỏi tủ lạnh chỉ sử dụng tối đa 2 ngày, nên hiện các trường y phía Bắc chưa có để giảng dạy.
Chính vì vậy, nhiều bác sỹ của Bệnh viện Việt Đức phải ra nước ngoài đào tạo để nâng cao trình độ, học tập qua xác tươi. Cũng vì không có xác tươi để học, nhiều nghiên cứu sinh từ phía Bắc phải vào Thành phố Hồ Chí Minh để học mổ xác.
Trước những khó khăn trên, Trung tâm điều phối tạng Quốc gia sẽ hợp tác chặt chẽ với bộ môn Giải phẫu (Trường Đại học Y Hà Nội) để tiếp nhận hiến xác qua đường dây nóng và sẵn sàng tiếp nhận xác hiến bất cứ lúc nào của mọi trường hợp muốn hiến thi thể trong cả nước.
Trường Đại học Y Hà Nội quan tâm đầu tư cơ sở vật chất cho Bộ môn Giải phẫu. (Ảnh: T.G/Vietnam+) Trước tâm nguyện của nhiều thân nhân người hiến xác là được thắp hương, thăm nom vào các dịp quan trọng, Phó giáo sư Đồng Văn Hệ cho biết Trung tâm điều phối tạng Quốc gia sẽ trả chi phí đi lại nếu có người ở phía Nam đồng ý hiến tạng cho bộ môn Giải phẫu Trường Đại học Y Hà Nội. Sự phối hợp này nhằm giải quyết nguồn xác hiến để phục vụ cho việc học tập, nâng cao trình độ của sinh viên và học viên. Sau 6 tháng hoặc 1 năm, bộ môn Giải phẫu sẽ chịu trách nhiệm làm tang lễ, hỏa thiêu và mai táng xác hiến theo đúng phong tục.
“Tôi mong muốn mọi người hiểu để đăng ký hiến mô, tạng và nếu không may người thân qua đời thì hiến xác cho y khoa. Khi hiến xác cho y khoa thì Nhà nước có chế độ để người thân không phải lo việc vận chuyển, bảo quản, an táng thi hài sau khi đã hiến xác…,” Giám đốc Trung tâm điều phối tạng Quốc gia cho hay.
Theo các chuyên gia, để triển khai tốt hơn việc hiến xác trong thời gian tới, cần tăng cường truyền thông để mọi người hiểu được ý nghĩa của việc này, đặc biệt là sự phối hợp của nhiều cơ quan liên quan như hệ thống bệnh viện, các trường y, Trung tâm điều phối tạng, chính quyền địa phương… trong việc cứu sống người bệnh và phát triển nền y học Việt Nam./.
