Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia xác định phát triển khoa học công nghệ nhanh và bền vững, phát huy vai trò của đội ngũ trí thức, doanh nghiệp và nhân dân, trở thành động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
Trên tinh thần đó, các viện nghiên cứu đang rà soát, điều chỉnh chiến lược, tăng cường nghiên cứu, ứng dụng và triển khai các định hướng lớn của nghị quyết, qua đó đưa khoa học công nghệ vào thực tiễn sản xuất và đời sống, đóng góp thiết thực cho phát triển đất nước.
Chiến lược phát triển khoa học cơ bản dài hạn
Giáo sư, Tiến sỹ Trần Đại Lâm, Viện trưởng Viện Khoa học vật liệu (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam), cho rằng đội ngũ trí thức cần nuôi dưỡng tinh thần trách nhiệm với đất nước, khát vọng vươn lên, sẵn sàng đối mặt với thách thức và lấy tiêu chuẩn quốc tế làm thước đo cho mọi kết quả nghiên cứu. Giới khoa học cần chủ động, sáng tạo trong hợp tác liên ngành, liên lĩnh vực; gắn nghiên cứu với nhu cầu phát triển thực tiễn và đổi mới phương thức triển khai để không chỉ tạo ra tri thức mới mà còn mang lại giá trị ứng dụng rõ rệt.
Viện Khoa học vật liệu đã chủ động rà soát, điều chỉnh chiến lược nghiên cứu theo tinh thần Nghị quyết 57, tập trung phát triển vật liệu mới làm nền tảng cho các công nghệ lõi, có khả năng ứng dụng cao trong công nghệ cao, công nghiệp nền tảng và quốc phòng-an ninh.
“Là viện chuyên ngành lớn của quốc gia, Viện Khoa học vật liệu xác định vai trò hạt nhân trong thực thi các định hướng lớn từ Nghị quyết 57, trở thành trung tâm kết nối, tham gia tích cực vào các chương trình nghiên cứu và ứng dụng trọng điểm liên quan đến vật liệu; hỗ trợ khởi nghiệp sáng tạo và đóng góp trực tiếp cho phát triển kinh tế-xã hội," Giáo sư, Tiến sỹ Trần Đại Lâm nhấn mạnh.
Để triển khai nghị quyết một cách hiệu quả, Giáo sư, Tiến sỹ Trần Đại Lâm cho rằng Nhà nước cần xác định tầm nhìn dài hạn đối với khoa học cơ bản, lĩnh vực không mang lại kết quả tức thời nhưng giữ vai trò nền tảng cho các đột phá công nghệ trong tương lai. Chiến lược này cần có thời hạn tối thiểu 20 năm, tập trung vào các lĩnh vực còn đang ở giai đoạn khởi đầu như công nghệ lượng tử, trí tuệ nhân tạo, vật liệu mới, tổng hợp sinh học, năng lượng nhiệt hạch… Đây là những hướng đi có thể tạo lợi thế cạnh tranh cho Việt Nam nếu được đầu tư sớm và có trọng tâm.
Cùng với tầm nhìn dài hạn, việc phát hiện và bồi dưỡng nhân tài cần được ưu tiên hàng đầu.
Giáo sư, Tiến sỹ Trần Đại Lâm đề xuất xây dựng cơ chế tuyển chọn và đào tạo học sinh giỏi từ bậc phổ thông, đặc biệt ở các môn khoa học cơ bản như toán học, vật lý, hóa học, sinh học. Các môn này cần trở thành nội dung bắt buộc trong chương trình đào tạo của các trường chuyên, trường năng khiếu; đi kèm chính sách học bổng, đào tạo chuyên sâu và hỗ trợ phát triển sự nghiệp lâu dài. Việc nuôi dưỡng tài năng phải được thực hiện một cách hệ thống, liên tục và gắn với sự đồng hành của các nhà khoa học đầu ngành.
Bên cạnh đó, cần thành lập Hội đồng tư vấn cấp quốc gia về chiến lược phát triển khoa học cơ bản dài hạn. Hội đồng này sẽ khác với các hội đồng của Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia, vốn tập trung vào các đề tài có quy mô không lớn và thời gian thực hiện ngắn 2-3 năm. Hội đồng cấp quốc gia sẽ giúp hoạch định các chương trình khoa học cơ bản có chiều sâu, bảo đảm tính ổn định và liên tục trong chiến lược phát triển lâu dài.
Chính sách mở đường cho nghiên cứu và đổi mới sáng tạo
Theo Viện trưởng Viện Kinh tế xanh (Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) Dương Thị Bích Diệp, Nghị quyết 57 đã xác định rõ yêu cầu đổi mới tư duy, hoàn thiện thể chế và cơ chế, chính sách về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Theo bà, những định hướng này tạo nền tảng quan trọng để thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, phát triển và ứng dụng công nghệ, đồng thời khuyến khích các tổ chức khoa học-công nghệ tham gia mạnh mẽ hơn vào đổi mới sáng tạo.
Viện Kinh tế xanh đã bám sát tinh thần Nghị quyết 57 và đang triển khai nhiều chương trình nghiên cứu phục vụ nhu cầu thực tế, như mô hình kinh tế dựa trên tri thức, công nghệ cho nông nghiệp chất lượng cao, giải pháp công nghệ cho cộng đồng và các mô hình cải thiện môi trường. Việc mở rộng hợp tác quốc tế giúp viện tiếp cận công nghệ mới và triển khai các mô hình thí điểm phù hợp với điều kiện Việt Nam.
Bà Dương Thị Bích Diệp cho rằng, khoa học công nghệ chỉ có ý nghĩa khi mang lại lợi ích thiết thực cho người dân. Việc ứng dụng các mô hình công nghệ tiên tiến giúp tăng năng suất, giảm chi phí sản xuất, cải thiện môi trường và nâng cao thu nhập, đặc biệt tại các địa bàn khó khăn. Đây cũng là cách hiện thực hóa mục tiêu của Nghị quyết 57 trong việc đưa khoa học công nghệ trở thành động lực trực tiếp cho phát triển kinh tế-xã hội.
Quá trình đổi mới sáng tạo đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa viện nghiên cứu, doanh nghiệp và cơ quan quản lý. Viện nghiên cứu cung cấp tri thức và công nghệ; doanh nghiệp triển khai sản phẩm; còn cơ quan quản lý hoàn thiện chính sách, tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới sáng tạo. Sự kết nối chặt chẽ giữa các chủ thể này giữ vai trò quyết định trong phát triển các ngành công nghệ mới và đạt mục tiêu phát triển trong giai đoạn tới./.
Đột phá chuyển đổi số theo Nghị quyết 57: Làm thật là yêu nước
Đối với hệ thống chính trị, việc nâng cao năng lực số cho đội ngũ cán bộ là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài để đáp ứng yêu cầu đổi mới phương thức hoạt động và cải cách hành chính.
