Phát triển thủy điện nhỏ, nguồn năng lượng có khả năng tái tạo, giáthành rẻ hơn các nguồn điện khác là chủ trương hợp lý, được ưu tiêntrong các chiến lược và chính sách phát triển năng lượng đã được Chínhphủ phê duyệt.
Tuy nhiên, thời gian qua, việc phát triển quá “nóng” cácdự án thủy điện vừa và nhỏ đang dấy lên sự lo ngại trước nguy cơphá vỡ quy hoạch. Không những thế, thời gian gần đây liên tiếp xảy ramột số dự án thủy điện vừa và nhỏ không đảm bảo yếu tố kỹ thuật, đang trong quátrình xây dựng đập đã vỡ, gây thiệt hại nghiêm trọng đến sản xuất và đờisống của nhân dân vùng hạ du. Nỗi lo quản lý và giám sát các dự án thủy điện vừavà nhỏ đang bị buông lỏng khiến người dân hạ lưu không thể yên tâm khimùa mưa bão đã đến.
Những vấn đề đặt ra
Từ thực tế vận hành cho thấy, hàng năm các dự án thủy điện nhỏ đảm bảo cung cấpnguồn điện tại chỗ cho địa phương với một sản lượng điện đáng kể, nhấtlà ở những khu vực vùng sâu, vùng xa, lưới điện quốc gia chưa thể vươntới. Riêng năm 2012, sản lượng điện do các nhà máy thủy điện vừa và nhỏcung cấp chiếm khoảng 19% tổng lượng điện phát ra từ thủy điện và 7%sản lượng điện toàn hệ thống. Các dự án thủy điện nhỏ chủ yếu khai thác địa hìnhtự nhiên, hồ chứa có dung tích nhỏ với chế độ điều tiết tích, xả nướctrong ngày nên ít gây ảnh hưởng đến môi trường-xã hội .
Tuy nhiên, do phát triển quá “nóng” nên việc đầu tư xây dựng các dự án thủy điệnvừa và nhỏ thời gian qua đã bộc lộ nhiều vấn đề tồn tại. Cụ thể do thiếukiểm tra, giám sát việc thực hiện quy hoạch nên Ủy ban Nhân dân các tỉnh đã quá dễdàng trong việc cấp Giấy chứng nhận đầu tư, cũng như chấp thuận chủtrương nghiên cứu đầu tư khiến Quy hoạch thủy điện vừa và nhỏ của tỉnhthường xuyên phải điều chỉnh, bổ sung.
Thực tếtriển khai cũng cho thấy, Ủy ban Nhân dân các tỉnh chưa chú ý nhiều đến các yếu tốvề xã hội, môi trường, phụ tải, hệ thống đấu nối điện, năng lực và kinhnghiệm của các nhà đầu tư… mà chỉ chú trọng đến yếu tố về kinh tế, dẫntới cấp phép đầu tư cho quá nhiều dự án, thậm chí cả những dự án khôngcó trong quy hoạch và sau này phải kiến nghị bổ sung, điều chỉnh.
Trong khi đó, trong quá trình thẩm định, Bộ Công Thương đều lưu ý cáctỉnh cần kiểm tra, xem xét kỹ sự phù hợp của Quy hoạch thủy điện nhỏ vớicác Quy hoạch khác trên địa bàn như: phát triển kinh tế-xã hội, sử dụng đất, sửdụng nguồn nước, ảnh hưởng tới môi trường…Đặc biệt, tiến độ đầu tư cácdự án phải phù hợp với tiến độ phát triển phụ tải và lưới điện truyềntải. Tuy nhiên, công tác quản lý, kiểm tra, giám sát cũng như năng lực,kinh nghiệm của các cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương còn hạn chếnên những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện Quy hoạch chưa đượcrút kinh nghiệm để kịp thời xử lý.
Hiện nay,việc thẩm định, xem xét về Quy hoạch thủy điện nhỏ của tỉnh và Thiết kếcơ sở các dự án đã được Ủy ban Nhân dân các tỉnh giao Sở Công Thương phối hợp vớicác cơ quan liên quan thực hiện. Tuy nhiên, do Sở Công Thương các tỉnhđều thiếu hoặc chưa có cán bộ chuyên ngành thủy điện; sự phối hợp giữacác cơ quan liên quan của tỉnh chưa thực sự chặt chẽ; ngân sách chonghiên cứu Quy hoạch hạn chế nên chất lượng Quy hoạch và Thiết kế cơ sởcủa dự án chưa thực sự đáp ứng yêu cầu và thường xuyên phải điều chỉnh,bổ sung.
Chủ đầu tư các dự án thủy điện nhỏ chủ yếu là các doanh nghiệp tư nhân,thiếu cán bộ chuyên môn có kinh nghiệm nên quản lý chất lượng chưa chặtchẽ. Vụ v ỡ đập thủy điện Ia Krêl 2 ở Gia Lai ngày 12/6 vừa qua là mộtví dụ. Cá biệt hiện nay vẫn còn chủ đầu tư cố tình không tuân thủviệc đăng ký và thực hiện việc đăng ký an toàn đập mặc dù đã được thôngbáo, nhắc nhở bằng công văn nhiều lần.
Đã có nhiều dự án thủy điện nhỏ được xây dựng không theo quy hoạch dẫn đến khi xây dựng xongkhông có đường đấu nối vào lưới điện quốc gia, lại phải kiến nghị chờTập đoàn Điện lực Việt Nam có phương án giải quyết trong khi chi phí đầutư cho lưới điện đấu nối quá tốn kém lại không hiệu quả.
Các chuyên gia năng lượng cho rằng việc cấp phép đầu tư và xây dựngdự án thủy điện nhỏ một cách tràn lan có nguy cơ phá vỡ Quy hoạch thuỷ điện đã đượcphê duyệt cũng như Quy hoạch lưới điện truyền tải.
Chấn chỉnh quy hoạch, siết chặt quản lý
Để giải quyết các vấn đề nêu trên, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ CôngThương, Bộ Tài nguyên và Môi trường, các Bộ, ngành và địa phương có liênquan kiểm tra, rà soát các Quy hoạch và việc cấp phép đầu tư các dự án thủy điệnnhỏ.
Mới đây, qua kiểm tra tại 21/38 tỉnh códự án thủy điện, Bộ Công Thương đã thống nhất với các tỉnh loại khỏi quy hoạch338 dự án, gồm 2 dự án thủy điện bậc thang và 336 dự án thủy điện nhỏ; đồng thời không tiếptục xem xét đưa vào quy hoạch 169 vị trí tiềm năng thủy điện. Các dự án,vị trí tiềm năng thủy điện bị loại bỏ đều thuộc đối tượng hiệu quả kinhtế thấp, tiềm ẩn khả năng tác động tiêu cực đến môi trường-xã hội, ảnhhưởng đến quy hoạch/dự án ưu tiên khác, hoặc nhà đầu tư trả lại do khôngkhả thi.
Đối với các dự án còn lại trong quy hoạchnhưng chưa khởi công xây dựng hoặc mới triển khai xây dựng ở giai đoạnđầu, Bộ Công Thương đã thống nhất với các tỉnh xem xét loại khỏi quyhoạch thủy điện vừa và nhỏ đối với 67 dự án và 3 vị trí tiềm năng trêncơ sở đánh giá kỹ hiệu quả, các tác động môi trường-xã hội, sự phù hợpvới quy hoạch chung trên địa bàn...của từng dự án.
Theo Nghị định số 83/2009/NĐ-CP của Chính phủ, cơ quanquản lý nhà nước chuyên ngành chỉ góp ý kiến về Thiết kế cơ sở của dựán. Như vậy, chủ đầu tư dự án có thể không tuân thủ hoàn toàn các yêucầu đảm bảo an toàn công trình của cơ quan quản lý nhà nước để tiết kiệmchi phí, gây nguy cơ đối với tính mạng, tài sản của người dân và cơ sởhạ tầng trong khu vực. Do đó, đối với các dự án thủy điện nhỏ, cần phải có văn bảnthẩm định Thiết kế cơ sở của cơ quan quản lý ngành, làm cơ sở phê duyệtDự án đầu tư và lập Thiết kế kỹ thuật.
Việc yêu cầucác chủ đầu tư chủ động tìm đến nhau để cùng tham gia đấu nối một đườngdây hạ áp sau đó đưa lên lưới 110kV sẽ là lời giải giảm chi phí một cáchhiệu quả nhất.
Đối với Ủy ban Nhân dân các tỉnh khẩn trươngchỉ đạo các cơ quan, đơn vị có liên quan trên địa bàn thực hiện đầy đủcác quy định về quản lý đầu tư xây dựng các dự án thủy điện vừa và nhỏ trên địabàn, đặc biệt là vấn đề đảm bảo an toàn đập; tăng cường kiểm soát vềnăng lực, kinh nghiệm, tiến độ thực hiện dự án của chủ đầu tư, các đơnvị tư vấn và nhà thầu thi công.
Bên cạnh đó, giao cho một cơ quan chuyênmôn thuộc tỉnh làm đầu mối chủ trì và chịu trách nhiệm quản lý nhà nướcvề an toàn đập, hồ chứa, đảm bảo kiểm soát chất lượng công trình ngaytừ khâu khảo sát thiết kế đến thi công xây dựng và vận hành đồng thờiphối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong việc cấp, điều chỉnh, thu hồiGiấy chứng nhận đầu tư hoặc chấp thuận chủ trương đầu tư và quản lý đầutư xây dựng các dự án thủy điện theo quy định.
Mới đây, BộXây dựng đã có văn bản đề nghị Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trungương, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tổ chứckiểm tra, rà soát chất lượng và đánh giá mức độ an toàn các công trìnhthủy lợi, thủy điện quy mô nhỏ trên địa bàn và có báo cáo trước ngày31/7 tới.
Bộ Công Thương cho rằng, trong thờigian tới, các Bộ, ngành và địa phương có liên quan sẽ phải tiếp tục ràsoát Quy hoạch và việc cấp phép đầu tư các dự án thủy điện nhỏ song song với tăngcường quản lý, kiểm tra, giám sát việc đầu tư xây dựng các dự án nàynhằm khắc phục kịp thời các hạn chế để đảm bảo mục tiêu: Phát triển kinhtế phải đi đôi với bảo vệ môi trường tự nhiên và xã hội./.
Tuy nhiên, thời gian qua, việc phát triển quá “nóng” cácdự án thủy điện vừa và nhỏ đang dấy lên sự lo ngại trước nguy cơphá vỡ quy hoạch. Không những thế, thời gian gần đây liên tiếp xảy ramột số dự án thủy điện vừa và nhỏ không đảm bảo yếu tố kỹ thuật, đang trong quátrình xây dựng đập đã vỡ, gây thiệt hại nghiêm trọng đến sản xuất và đờisống của nhân dân vùng hạ du. Nỗi lo quản lý và giám sát các dự án thủy điện vừavà nhỏ đang bị buông lỏng khiến người dân hạ lưu không thể yên tâm khimùa mưa bão đã đến.
Những vấn đề đặt ra
Từ thực tế vận hành cho thấy, hàng năm các dự án thủy điện nhỏ đảm bảo cung cấpnguồn điện tại chỗ cho địa phương với một sản lượng điện đáng kể, nhấtlà ở những khu vực vùng sâu, vùng xa, lưới điện quốc gia chưa thể vươntới. Riêng năm 2012, sản lượng điện do các nhà máy thủy điện vừa và nhỏcung cấp chiếm khoảng 19% tổng lượng điện phát ra từ thủy điện và 7%sản lượng điện toàn hệ thống. Các dự án thủy điện nhỏ chủ yếu khai thác địa hìnhtự nhiên, hồ chứa có dung tích nhỏ với chế độ điều tiết tích, xả nướctrong ngày nên ít gây ảnh hưởng đến môi trường-xã hội .
Tuy nhiên, do phát triển quá “nóng” nên việc đầu tư xây dựng các dự án thủy điệnvừa và nhỏ thời gian qua đã bộc lộ nhiều vấn đề tồn tại. Cụ thể do thiếukiểm tra, giám sát việc thực hiện quy hoạch nên Ủy ban Nhân dân các tỉnh đã quá dễdàng trong việc cấp Giấy chứng nhận đầu tư, cũng như chấp thuận chủtrương nghiên cứu đầu tư khiến Quy hoạch thủy điện vừa và nhỏ của tỉnhthường xuyên phải điều chỉnh, bổ sung.
Thực tếtriển khai cũng cho thấy, Ủy ban Nhân dân các tỉnh chưa chú ý nhiều đến các yếu tốvề xã hội, môi trường, phụ tải, hệ thống đấu nối điện, năng lực và kinhnghiệm của các nhà đầu tư… mà chỉ chú trọng đến yếu tố về kinh tế, dẫntới cấp phép đầu tư cho quá nhiều dự án, thậm chí cả những dự án khôngcó trong quy hoạch và sau này phải kiến nghị bổ sung, điều chỉnh.
Trong khi đó, trong quá trình thẩm định, Bộ Công Thương đều lưu ý cáctỉnh cần kiểm tra, xem xét kỹ sự phù hợp của Quy hoạch thủy điện nhỏ vớicác Quy hoạch khác trên địa bàn như: phát triển kinh tế-xã hội, sử dụng đất, sửdụng nguồn nước, ảnh hưởng tới môi trường…Đặc biệt, tiến độ đầu tư cácdự án phải phù hợp với tiến độ phát triển phụ tải và lưới điện truyềntải. Tuy nhiên, công tác quản lý, kiểm tra, giám sát cũng như năng lực,kinh nghiệm của các cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương còn hạn chếnên những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện Quy hoạch chưa đượcrút kinh nghiệm để kịp thời xử lý.
Hiện nay,việc thẩm định, xem xét về Quy hoạch thủy điện nhỏ của tỉnh và Thiết kếcơ sở các dự án đã được Ủy ban Nhân dân các tỉnh giao Sở Công Thương phối hợp vớicác cơ quan liên quan thực hiện. Tuy nhiên, do Sở Công Thương các tỉnhđều thiếu hoặc chưa có cán bộ chuyên ngành thủy điện; sự phối hợp giữacác cơ quan liên quan của tỉnh chưa thực sự chặt chẽ; ngân sách chonghiên cứu Quy hoạch hạn chế nên chất lượng Quy hoạch và Thiết kế cơ sởcủa dự án chưa thực sự đáp ứng yêu cầu và thường xuyên phải điều chỉnh,bổ sung.
Chủ đầu tư các dự án thủy điện nhỏ chủ yếu là các doanh nghiệp tư nhân,thiếu cán bộ chuyên môn có kinh nghiệm nên quản lý chất lượng chưa chặtchẽ. Vụ v ỡ đập thủy điện Ia Krêl 2 ở Gia Lai ngày 12/6 vừa qua là mộtví dụ. Cá biệt hiện nay vẫn còn chủ đầu tư cố tình không tuân thủviệc đăng ký và thực hiện việc đăng ký an toàn đập mặc dù đã được thôngbáo, nhắc nhở bằng công văn nhiều lần.
Đã có nhiều dự án thủy điện nhỏ được xây dựng không theo quy hoạch dẫn đến khi xây dựng xongkhông có đường đấu nối vào lưới điện quốc gia, lại phải kiến nghị chờTập đoàn Điện lực Việt Nam có phương án giải quyết trong khi chi phí đầutư cho lưới điện đấu nối quá tốn kém lại không hiệu quả.
Các chuyên gia năng lượng cho rằng việc cấp phép đầu tư và xây dựngdự án thủy điện nhỏ một cách tràn lan có nguy cơ phá vỡ Quy hoạch thuỷ điện đã đượcphê duyệt cũng như Quy hoạch lưới điện truyền tải.
Chấn chỉnh quy hoạch, siết chặt quản lý
Để giải quyết các vấn đề nêu trên, Chính phủ đã chỉ đạo Bộ CôngThương, Bộ Tài nguyên và Môi trường, các Bộ, ngành và địa phương có liênquan kiểm tra, rà soát các Quy hoạch và việc cấp phép đầu tư các dự án thủy điệnnhỏ.
Mới đây, qua kiểm tra tại 21/38 tỉnh códự án thủy điện, Bộ Công Thương đã thống nhất với các tỉnh loại khỏi quy hoạch338 dự án, gồm 2 dự án thủy điện bậc thang và 336 dự án thủy điện nhỏ; đồng thời không tiếptục xem xét đưa vào quy hoạch 169 vị trí tiềm năng thủy điện. Các dự án,vị trí tiềm năng thủy điện bị loại bỏ đều thuộc đối tượng hiệu quả kinhtế thấp, tiềm ẩn khả năng tác động tiêu cực đến môi trường-xã hội, ảnhhưởng đến quy hoạch/dự án ưu tiên khác, hoặc nhà đầu tư trả lại do khôngkhả thi.
Đối với các dự án còn lại trong quy hoạchnhưng chưa khởi công xây dựng hoặc mới triển khai xây dựng ở giai đoạnđầu, Bộ Công Thương đã thống nhất với các tỉnh xem xét loại khỏi quyhoạch thủy điện vừa và nhỏ đối với 67 dự án và 3 vị trí tiềm năng trêncơ sở đánh giá kỹ hiệu quả, các tác động môi trường-xã hội, sự phù hợpvới quy hoạch chung trên địa bàn...của từng dự án.
Theo Nghị định số 83/2009/NĐ-CP của Chính phủ, cơ quanquản lý nhà nước chuyên ngành chỉ góp ý kiến về Thiết kế cơ sở của dựán. Như vậy, chủ đầu tư dự án có thể không tuân thủ hoàn toàn các yêucầu đảm bảo an toàn công trình của cơ quan quản lý nhà nước để tiết kiệmchi phí, gây nguy cơ đối với tính mạng, tài sản của người dân và cơ sởhạ tầng trong khu vực. Do đó, đối với các dự án thủy điện nhỏ, cần phải có văn bảnthẩm định Thiết kế cơ sở của cơ quan quản lý ngành, làm cơ sở phê duyệtDự án đầu tư và lập Thiết kế kỹ thuật.
Việc yêu cầucác chủ đầu tư chủ động tìm đến nhau để cùng tham gia đấu nối một đườngdây hạ áp sau đó đưa lên lưới 110kV sẽ là lời giải giảm chi phí một cáchhiệu quả nhất.
Đối với Ủy ban Nhân dân các tỉnh khẩn trươngchỉ đạo các cơ quan, đơn vị có liên quan trên địa bàn thực hiện đầy đủcác quy định về quản lý đầu tư xây dựng các dự án thủy điện vừa và nhỏ trên địabàn, đặc biệt là vấn đề đảm bảo an toàn đập; tăng cường kiểm soát vềnăng lực, kinh nghiệm, tiến độ thực hiện dự án của chủ đầu tư, các đơnvị tư vấn và nhà thầu thi công.
Bên cạnh đó, giao cho một cơ quan chuyênmôn thuộc tỉnh làm đầu mối chủ trì và chịu trách nhiệm quản lý nhà nướcvề an toàn đập, hồ chứa, đảm bảo kiểm soát chất lượng công trình ngaytừ khâu khảo sát thiết kế đến thi công xây dựng và vận hành đồng thờiphối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương trong việc cấp, điều chỉnh, thu hồiGiấy chứng nhận đầu tư hoặc chấp thuận chủ trương đầu tư và quản lý đầutư xây dựng các dự án thủy điện theo quy định.
Mới đây, BộXây dựng đã có văn bản đề nghị Ủy ban Nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trungương, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tổ chứckiểm tra, rà soát chất lượng và đánh giá mức độ an toàn các công trìnhthủy lợi, thủy điện quy mô nhỏ trên địa bàn và có báo cáo trước ngày31/7 tới.
Bộ Công Thương cho rằng, trong thờigian tới, các Bộ, ngành và địa phương có liên quan sẽ phải tiếp tục ràsoát Quy hoạch và việc cấp phép đầu tư các dự án thủy điện nhỏ song song với tăngcường quản lý, kiểm tra, giám sát việc đầu tư xây dựng các dự án nàynhằm khắc phục kịp thời các hạn chế để đảm bảo mục tiêu: Phát triển kinhtế phải đi đôi với bảo vệ môi trường tự nhiên và xã hội./.
| Cả nước hiện có gần 1.000 dự án thủy điện vừa và nhỏ nằm trong quy hoạch phát triển điện quốc gia với tổng công suất khoảng 7.500 MW. Đến nay, có 340 dự án đã đi vào vận hành hoặc đang trong quá trình đầu tư xây dựng. Bộ Công Thương đã thống nhất với các tỉnh loại khỏi quy hoạch 338 dự án, gồm 2 dự án thủy điện bậc thang và 336 dự án thủy điện nhỏ; đồng thời không tiếp tục xem xét đưa vào quy hoạch 169 vị trí tiềm năng thủy điện. |
Mai Phương (TTXVN)
