Việc chuyển đổi sang mô hình chính quyền hai cấp từ tháng 7/2025 đang tạo ra những thay đổi sâu sắc trong công tác giảm nghèo tại Việt Nam.
Bên cạnh những thuận lợi về cơ chế điều hành và chia sẻ nguồn lực, mô hình mới cũng đặt ra nhiều thách thức về nhân sự và năng lực quản trị.
Thành công của công cuộc giảm nghèo trong giai đoạn mới phụ thuộc vào khả năng vượt qua thách thức và huy động sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội.
Những thuận lợi từ cơ chế mới
Cuộc cải cách hành chính sâu rộng với việc chuyển đổi sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp từ ngày 1/7/2025 đã tạo ra những thay đổi căn bản. Số lượng tỉnh, thành phố giảm từ 63 xuống còn 34, đồng thời tinh gọn bộ máy cấp xã chỉ còn 3.321 đơn vị hành chính.
Trước sự thay đổi này, ông Nguyễn Lê Bình, Phó Chánh Văn phòng Quốc gia về giảm nghèo (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đánh giá mô hình chính quyền địa phương hai cấp mang lại những thuận lợi rõ rệt trong công tác giảm nghèo.
"Khi bộ máy được tinh gọn, cấp tỉnh có thể chỉ đạo trực tiếp xuống cấp xã, giúp quy trình triển khai bớt rườm rà và tăng tính thông suốt," ông Bình cho biết.
Đặc biệt, việc sáp nhập các địa phương có điều kiện thuận lợi với những khu vực khó khăn hơn đã tạo ra cơ chế chia sẻ nguồn lực hiệu quả. Các tỉnh, thành phố mới sẽ có nguồn lực dồi dào hơn để hỗ trợ những địa bàn còn khó khăn, đồng thời lan tỏa những cách nghĩ, cách làm sáng tạo trong công tác giảm nghèo.
Theo ông Bình, những đơn vị hành chính mới với quy mô đủ lớn sẽ có khả năng thiết kế các chính sách giảm nghèo riêng phù hợp với thực tiễn đặc thù, thay vì áp dụng một cách cứng nhắc, góp phần nâng cao hiệu quả tổng thể.
Tuy nhiên, sự chuyển đổi đột ngột này cũng không tránh khỏi những thách thức, đặc biệt ở cấp cơ sở.
Ông Nguyễn Trần Lâm, chuyên gia Quỹ Quốc tế về phát triển nông nghiệp, nhận định: "Các cán bộ bây giờ rất bận, đặc biệt là cán bộ xã." cụ thể, sau sáp nhập, cán bộ cấp xã thường phải kiêm nhiệm nhiều việc, một người có thể phụ trách tới 4-5 mảng như kinh tế, khuyến nông, địa chính, khiến hiệu quả công việc bị giảm sút.
Khó khăn lớn nhất là vấn đề nhân sự. Nhiều cán bộ cấp xã là người mới, lần đầu tiếp cận công tác giảm nghèo trong khi cơ chế, chính sách giảm nghèo và các thủ tục chương trình mục tiêu quốc gia khá phức tạp. Việc chuyển đổi chuyên môn từ lĩnh vực lao động-xã hội sang kinh tế ở nhiều địa phương cũng gây lúng túng.
Về mặt địa lý, sự mở rộng quy mô diện tích các xã sau sáp nhập khiến cán bộ phải di chuyển trên quãng đường dài, làm tăng gánh nặng công việc. Thời gian đầu còn ghi nhận sự chậm trễ trong phân bổ vốn vì cấp tỉnh phải ban hành quy định mới để phân bổ trực tiếp cho cấp xã khi cấp huyện không còn thẩm quyền.
"Thách thức này càng trở nên lớn hơn khi công tác rà soát hộ nghèo dồn dập vào cuối năm, gây áp lực lớn cho cán bộ cấp xã," ông Bình chia sẻ.
Nâng cao năng lực cán bộ giảm nghèo
Để vượt qua những thách thức và nâng cao hiệu quả giảm nghèo, chính quyền địa phương hai cấp cần triển khai các giải pháp căn cơ. Ông Nguyễn Trần Lâm cho rằng trước hết cần nâng cao năng lực quản trị tổng hợp cho cán bộ xã thông qua tập huấn chuyên sâu và cập nhật kiến thức về thích ứng biến đổi khí hậu, phát triển chuỗi giá trị và vấn đề giới.
Bên cạnh đó, việc tận dụng công nghệ như làm việc online, qua Zalo để tiết kiệm thời gian, chi phí di chuyển cho cán bộ trong thực thi các chính sách giảm nghèo cũng rất quan trọng.
Đặc biệt, cần có chính sách đãi ngộ thỏa đáng đối với cán bộ làm công tác giảm nghèo, đặc biệt ở những địa bàn rộng lớn, khó khăn, nhằm khuyến khích và giữ chân những người có tâm huyết.
Ông Nguyễn Lê Bình khẳng định cần thu hút nguồn lực ngoài và cộng tác viên từ bên ngoài như doanh nghiệp, hợp tác xã tham gia, biến công tác giảm nghèo thành công tác toàn dân.
Về phương pháp, cần tạo điều kiện để các địa phương chủ động, sáng tạo trong việc thiết kế chính sách, bám sát các chủ trương lớn của Trung ương như chuyển đổi số, đồng thời xây dựng Diễn đàn đa bên ở cấp tỉnh và cấp xã để kết nối, điều phối, giám sát các chương trình giảm nghèo với sự tham gia của các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ và các đoàn thể chính trị-xã hội.
"Mô hình chính quyền địa phương hai cấp là một cơ hội để Việt Nam thực hiện bước nhảy vọt trong công tác giảm nghèo đa chiều mới, với chuẩn nghèo được nâng cao và cơ chế điều hành thông suốt hơn," ông Bình nhấn mạnh.
Tuy nhiên, chìa khóa thành công vẫn nằm ở khả năng vượt qua thách thức nhân sự, nâng cao năng lực cán bộ quản trị tổng hợp và huy động sức mạnh tổng hợp của toàn xã hội. Chỉ khi toàn bộ hệ thống chính quyền và nhân dân đồng lòng, công cuộc giảm nghèo mới thực sự đạt được hiệu quả cao nhất.
Với những giải pháp đồng bộ và quyết liệt, mô hình chính quyền hai cấp hứa hẹn sẽ mở ra chương mới cho công tác giảm nghèo bền vững tại Việt Nam, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội của đất nước./.