Khách mua, bán vàng miếng tại Công ty vàng Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, một trong những đơn vị được cấp giấy phép kinh doanh vàng miếng. (Ảnh: Trần Việt/TTXVN) Bộ Công Thương vừa công bố dự thảo Nghị định về hàng hóa, dịch vụ, địa bàn thực hiện độc quyền Nhà nước trong hoạt động thương mại, với 20 ngành nghề Nhà nước độc quyền như sản xuất vàng miếng, xuất nhập khẩu vàng nguyên liệu, phát hành xổ sổ kiến thiết, phát hành tem bưu chính...
Liên quan tới quy định về danh mục các hàng hóa thực hiện độc quyền Nhà nước, ông Đậu Anh Tuấn, Trưởng Ban pháp chế, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã trao đổi với phóng viên Thông tấn xã Việt Nam về vấn đề này.
- Ông đánh giá như thế nào về dự thảo lựa chọn 20 ngành, nghề đưa vào danh mục độc quyền Nhà nước mà Bộ Công Thương vừa công bố?
Ông Đậu Anh Tuấn: Theo Điều 4.1 của dự thảo và danh mục 20 ngành nghề độc quyền Nhà nước thì thấy rằng, việc lựa chọn các ngành nghề đưa vào danh mục độc quyền là vì ba lý do. Thứ nhất, đó là những lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác không có nhu cầu tham gia. Thứ hai, đó cũng là những lĩnh vực mà các thành phần kinh tế khác không có khả năng tham gia. Cuối cùng, nhằm đảm bảo Nhà nước cần phải độc quyền về lĩnh vực liên quan đến quốc phòng, an ninh và bảo đảm lợi ích quốc gia. Cá nhân tôi thấy rằng, các lý do nêu trên là chưa thực sự thuyết phục.
Thêm nữa, theo như Luật Thương mại 2005 quy định: "Nhà nước thực hiện độc quyền Nhà nước có thời hạn về hoạt động thương mại đối với một số hàng hóa, dịch vụ hoặc tại một số địa bàn để bảo đảm lợi ích quốc gia. Chính phủ quy định cụ thể danh mục hàng hóa, dịch vụ, địa bàn độc quyền Nhà nước." Trong khi đó, dự thảo nghị định này lại không xác định thời hạn độc quyền. Điều này có thể được hiểu rằng, 20 ngành nghề mà Bộ Công Thương lựa chọn là độc quyền Nhà nước là không xác định thời hạn. Như vậy là chưa phù hợp với Luật Thương mại. Có thể, trong giai đoạn trước mắt, Nhà nước chưa kịp hoàn thiện thể chế và thiết chế để quản lý một số thị trường nhất định thì có thể hạn chế tư nhân đầu tư nhưng cần xác định rõ thời hạn cho việc xây dựng pháp luật và cơ quan quản lý. Để đến một thời điểm nào đó, phải cho tư nhân tham gia nếu đủ điều kiện. Không nên đưa ra một quy định cấm tư nhân tham gia vô thời hạn như vậy.
- Ông có thể phân tích rõ hơn và lý giải về sự bất hợp lý này?
Ông Đậu Anh Tuấn: Thực tế đúng là có một số ngành nghề mà tư nhân không muốn tham gia do doanh thu không đủ bù chi phí nhưng xã hội vẫn có nhu cầu. Đây được gọi là các hàng hóa, dịch vụ công ích.
Hiện nay, chúng ta đã có Nghị định 130/2013/NĐ-CP của Chính phủ về hàng hóa, dịch vụ công ích. Việc tham gia, cung ứng hàng hóa, dịch vụ này không chỉ là doanh nghiệp Nhà nước và cũng không phải dưới hình thức độc quyền Nhà nước, mà còn có thể là doanh nghiệp tư nhân. Khi ấy, Nhà nước sẽ đặt hàng, giao kế hoạch hoặc đấu thầu. Hà Nội và một số thành phố lớn đã tạo điều kiện cho doanh nghiệp tư nhân tham gia và thực tế, nhiều trường hợp đã làm và làm rất hiệu quả.
Còn với lý do có một số ngành nghề mà tư nhân không thể tham gia tại thời điểm này là bởi vì chi phí đầu tư quá lớn và lâu thu hồi vốn như các dự án hạ tầng đường sắt quốc gia hay hệ thống truyền tải điện... Do đó, Nhà nước buộc phải đứng ra cung ứng dịch vụ là đương nhiên, khi ấy sẽ dẫn đến tình trạng độc quyền Nhà nước. Rõ ràng, có thể khẳng định lúc này, độc quyền Nhà nước là hệ quả của việc tư nhân không muốn tham gia.
Đúng là hiện nay có một số ngành nghề liên quan đến quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia mà Nhà nước chưa dám cho tư nhân tham gia, vì lo ngại sẽ nảy sinh những tác động tiêu cực không kiểm soát được. Tuy nhiên, việc cấm tư nhân tham gia là chưa thỏa đáng. Việc kiểm soát tác động tiêu cực có thể được thực hiện bằng phương pháp khác như điều kiện kinh doanh, cơ chế kiểm tra, giám sát… Chẳng hạn như ngành ngân hàng.
Hoạt động của các ngân hàng đều có thể tác động lớn tới an toàn tài chính quốc gia; ổn định kinh tế vĩ mô, thậm chí tác động không kém gì việc vàng miếng cung cấp ra thị trường. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn cho phép thành lập ngân hàng tư nhân, chỉ có điều là toàn bộ việc thành lập cũng như vận hành của ngân hàng tư nhân đó phải được sự kiểm soát rất chặt chẽ và bằng thể chế của Luật Tổ chức tín dụng cùng các thiết chế mà Ngân hàng Nhà nước đặt ra.
- Vậy quan điểm của ông như thế nào khi góp ý cho dự thảo về Nghị định danh mục các hàng hóa độc quyền Nhà nước?
Ông Đậu Anh Tuấn: Có lẽ nên loại bỏ toàn bộ các ngành nghề được đưa vào danh mục với lý do tư nhân không thể hoặc không muốn tham gia. Thay vào đó, chỉ nên giữ lại những ngành nghề mà sự tham gia của tư nhân có thể nảy sinh tác động tiêu cực. Tuy nhiên, cần xác định rõ thời hạn tối đa là ba năm để Nhà nước chuẩn bị cơ chế quản lý cho phù hợp. Sau hết thời hạn đó, phải để cho tư nhân tham gia. Tóm lại, có thể thay thế nghị định này bằng một đạo luật vì chỉ đạo luật của Quốc hội mới hạn chế quyền tự do kinh doanh của người dân.
- Xin trân trọng cảm ơn ông!/.
