(Nguồn: eng.belta.by) Tháng 11/2021 đánh dấu 10 năm kể từ khi thành lập Ủy ban Kinh tế Á-Âu (EEC).
Một tháng trước sự kiện mang tính bước ngoặt này, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã gọi dự án hội nhập Á-Âu là “một cột mốc lịch sử đối với tất cả các quốc gia trong không gian hậu Xô Viết.”
Thực tế đã chứng minh tuyên bố của Tổng thống Putin. Hiện nay, Liên minh Kinh tế Á-Âu (EAEU) bao gồm Nga, Belarus, Kazakhstan, Armenia và Kyrgyzstan. Moldova và Uzbekistan nhận tư cách quan sát viên trong năm 2018 và 2020.
Việc thành lập EEC đánh dấu bước chuyển đổi sang một mức độ tổ chức mới về chất cho sự phát triển hội nhập.
[Cơ hội gia tăng xuất khẩu nông, thủy sản sang Liên bang Nga và EAEU]
EEC đã góp phần chuyển đổi Liên minh Thuế quan và Không gian Kinh tế chung thành EAEU.
EEC đang thực hiện có hiệu quả các nhiệm vụ chính, bao gồm đảm bảo các điều kiện cho hoạt động và phát triển của EAEU, cũng như phát triển các đề xuất trong lĩnh vực hội nhập kinh tế trong EAEU.
Năm 2020 vừa qua có thể được gọi là “nền tảng” của các quá trình hội nhập trong EAEU.
Trong bối cảnh của những cú sốc kinh tế và dịch tễ học quy mô lớn, những lợi thế của hội nhập trở nên quá rõ ràng và những định hướng phát triển ưu tiên cần được chú ý hơn để vượt qua những thách thức và các vấn đề tồn tại.
Đối với sự vận động mang tầm chiến lược trên con đường xây dựng hội nhập, hiện nay điều quan trọng là phải đánh giá một cách khách quan tình hình thế giới xung quanh EAEU, nhìn ra điểm mạnh và điểm yếu, thành công và khuyết điểm của mình, cũng như cần kiên trì thực hiện những nhiệm vụ đầy tham vọng.
EEC sẵn sàng đảm nhận vai trò đầu tàu của quá trình này, vốn đã được xác định trong các văn bản của EAEU.
Bối cảnh thế giới
Cuộc khủng hoảng kinh tế đang diễn ra có nguồn gốc phức tạp và nguyên nhân là do sự thay đổi cơ cấu công nghệ và kinh tế thế giới. Đại dịch COVID-19 chỉ làm đẩy nhanh các diễn biến tiêu cực.
Trong bối cảnh đó, sự trì trệ các giải pháp phức tạp trong một thời gian dài đã gây bất lợi trên thị trường năng lượng.
Ví dụ, sự sụt giảm mạnh của giá dầu vào tháng 3/2020 ở mức hơn 30% là mức cao nhất trong 30 năm qua.
Sự hỗn loạn trên thị trường tài chính đã dẫn tới dòng vốn chảy ra khỏi các nước đang phát triển.
Điều kiện tài chính toàn cầu bị thắt chặt hơn, cùng với triển vọng kinh tế xấu đi, đã khiến dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài bị suy giảm.
Theo Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD), khối lượng các dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài đã giảm 42% vào năm 2020. Chỉ số giá lương thực đạt đỉnh kể từ tháng 7/2014 và tiếp tục tăng.
Kết quả là sự sụt giảm GDP thế giới trong năm 2020 lên tới 31,5%, con số nhiều hơn đáng kể so với sự suy giảm của nền kinh tế thế giới trong cuộc khủng hoảng 2008-2009.
Đồng thời, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Mỹ năm 2020 cũng giảm 3,4%, Liên minh châu Âu (EU) là 6,3%, trong khi Trung Quốc tăng 2,3%.
Thương mại toàn cầu năm 2020 cũng phải đối mặt với những khó khăn. Tổng kết năm 2020, mức sụt giảm của thương mại hàng hóa thế giới là 5,3%. Tại EU, sự sụt giảm xuất khẩu là 8,2%, tại Mỹ là 13%. Khu vực châu Á cho thấy các chỉ số tốt nhất trong năm 2020 về thương mại hàng hóa. Cụ thể, tại Trung Quốc, xuất khẩu tăng 3,7%.
Những con số này không được như kỳ vọng, nhưng không quá nguy hiểm. Những dự báo bi quan nhất đã không xảy ra.
Ví dụ, tháng 10/2020, các chuyên gia của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) dự đoán khối lượng thương mại hàng hóa thế giới sẽ giảm 9,2%, trong khi Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự đoán GDP toàn cầu sụt giảm 4,4%.
Trong bối cảnh đại dịch COVID-19, các nhà lãnh đạo thế giới đã bắt tay vào các gói hỗ trợ quy mô lớn chưa từng có cho người dân và nền kinh tế.
Ví dụ, Mỹ đã phân bổ khoảng 6.000 tỷ USD - tương đương khoảng 30% GDP - cho mục tiêu này vào năm 2020 và 2021. Ủy ban châu Âu (EC) đã phê duyệt chương trình "Thế hệ tiếp theo của EU" (Next Generation EU), được xây dựng cho giai đoạn 2021-2027 và tiêu tốn khoảng 6% GDP của EU trong năm 2020. Mục tiêu của EU là tái định hướng tới một mô hình kinh tế xanh, kỹ thuật số và bền vững hơn.
Các biện pháp nói trên đã giúp phục hồi hoạt động kinh doanh trên thế giới vào năm 2021.
Sản lượng trong ngành công nghiệp sản xuất ngày càng tăng, đặc biệt là trong ngành công nghiệp ôtô và sản xuất máy móc thiết bị. Hoạt động trong lĩnh vực phi sản xuất đã tăng lên đáng kể. Giá các mặt hàng chính và lương thực, thực phẩm đã đắt hơn đáng kể so với thời điểm trước đại dịch.
IMF dự báo tăng trưởng GDP thế giới năm 2021 đạt khoảng 5,9%, và con số năm 2022 ở mức khoảng 4,9%.
Theo một kịch bản thuận lợi, thương mại hàng hóa toàn cầu sẽ phục hồi trở lại mức trước đại dịch, thậm chí vượt mức này ngay trong năm nay.
Theo dự báo, tăng trưởng thương mại thế giới năm 2021 của WTO ở mức khoảng 10,8% và năm 2022 ở mức 4,7%.
Đáng chú ý, đại dịch và khủng hoảng kinh tế đã làm trầm trọng thêm một số vấn đề khác như sự gia tăng của chủ nghĩa bảo hộ và cuộc khủng hoảng của hệ thống thương mại đa phương, sự xói mòn giá trị của luật pháp quốc tế.
Trong điều kiện đó, một trong những cách phát triển hiệu quả nhất là hội nhập khu vực ngày càng sâu rộng và xây dựng trên cơ sở đó một cấu trúc đổi mới các quan hệ kinh tế quốc tế.
Thực tế của lục địa Á-Âu
Năm 2021 là năm thứ 7 của EAEU và là năm thứ 10 của EEC. EAEU đã tạo động lực mạnh mẽ cho sự phát triển của các nền kinh tế.
Tổng khối lượng GDP của EAEU trong 5 năm đầu tiên sau thành lập tăng 20,3%, đạt gần 2.000 tỷ USD vào cuối năm 2019.
Trong cùng thời kỳ, sản xuất công nghiệp trong EAEU tăng 13,1%, trong đó công nghiệp chế tạo tăng gần 16%.
Những con số này cao hơn cả EU, nơi sản xuất công nghiệp chỉ tăng 7,5%, trong đó công nghiệp chế tạo tăng 8,5%. Khối lượng trao đổi thương mại giữa các quốc gia thành viên EAEU năm 2019 tăng 35,1% so với năm 2015.
Trong EAEU, thị trường hàng hóa đang hoạt động, đạt được tiến bộ đáng kể trong việc hình thành nên thị trường dịch vụ, hệ số thuế quan thống nhất có hiệu lực, đảm bảo tự do đi lại và các đảm bảo xã hội cho người lao động.
49 quy chuẩn kỹ thuật thống nhất đã được thông qua, hơn 12.000 tiêu chuẩn quốc tế có hiệu lực, trong đó khoảng 85% hàng hóa đã được chứng nhận theo tiêu chuẩn kỹ thuật thống nhất.
Nhìn lại kết quả vĩ mô của năm 2020, khối lượng sản xuất công nghiệp giảm 2%. Chỉ số này tích cực hơn so với các ví dụ trước đó của các nền kinh tế chủ chốt trên thế giới (ngoại trừ Trung Quốc).
Về thương mại, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa trong trao đổi thương mại trong nội bộ EAEU giảm 10,7%, và trong ngoại thương giảm 20,8%.
So với một số hiệp hội khác, EAEU ghi nhận khối lượng trao đổi hàng hóa nội khối giảm ít hơn so với mức giảm trong ngoại thương.
Bất chấp những khó khăn, GDP bình quân đầu người của EAEU tính theo sức mua tương đương hầu như vẫn duy trì ở mức năm trước. Các chỉ số đều được đảm bảo tăng trưởng trong các lĩnh vực quan trọng như chế tạo (+1,4%) và nông nghiệp (+2,1%).
Trong điều kiện hiện tại, hội nhập của EAEU đã đảm bảo cho nền kinh tế của các quốc gia thành viên hoạt động ổn định hơn.
Để giảm thiểu các tác động của cuộc khủng hoảng do COVID-19 gây ra, các hành động phối hợp một cách kịp thời đã được thực hiện trong EAEU.
Điều này đã giúp hạn chế tốc độ lây lan của virus và thúc đẩy quản lý nguồn cung hàng hoá, thuốc men, thiết bị y tế quan trọng.
Trong năm 2020, chỉ tính riêng ở cấp nguyên thủ quốc gia đã có 3 cuộc họp được tổ chức (trong đó có 1 cuộc gặp trực tiếp và 2 cuộc gặp trực tuyến), với tuyên bố chung đặc biệt về các biện pháp chống dịch được thông qua. Ở cấp người đứng đầu Chính phủ đã diễn ra 6 cuộc họp (3 bằng hình thức trực tuyến và 3 cuộc gặp trực tiếp).
Việc nghiên cứu và sản xuất kịp thời vaccine ngừa COVID-19 của Nga, tổ chức cung cấp và nội địa hóa sản xuất ở các nước EAEU loại vaccine này một cách kịp thời, có thể là một ví dụ tích cực về sự hợp tác hội nhập vì lợi ích của hàng triệu người.
Năm 2021 đang được định hình rất tích cực. Tác động tiêu cực của đại dịch COVID-19 đối với nền kinh tế các nước EAEU đang dần suy yếu.
Trong giai đoạn tháng 1-8/2021, sản xuất công nghiệp đã tăng 4,5% và công nghiệp chế tạo còn tăng cao hơn, đạt 5,4%.
Trong giai đoạn này, nhu cầu tiêu dùng trong EAEU tăng hơn 8%, và số người thất nghiệp giảm 2,3 lần. Trao đổi thương mại hàng hóa tăng trưởng đáng kể, đạt 31,3% và tăng trưởng ngoại thương tăng 32,7%.
Đây là những kết quả của những nỗ lực phối hợp giữa chính phủ các quốc gia và các cơ quan theo luật định của EAEU, bao gồm Hội đồng Kinh tế Á-Âu tối cao, Hội đồng Liên Chính phủ Á-Âu, Hội đồng EEC và EEC.
Các cơ quan này đã hoạch định chức năng nhiệm vụ của họ theo hướng hành động chủ động hơn và đưa ra các quyết định hoạt động vì lợi ích của công dân và doanh nghiệp các nước EAEU.
Tầm nhìn hội nhập nội khối sâu sắc hơn
Nhiệm vụ trọng tâm của EAEU hiện nay là thực hiện toàn diện Định hướng Chiến lược Phát triển Hội nhập Kinh tế Á-Âu đến năm 2025.
Đầu tiên là thông qua chiến lược thể hiện sự chuyển đổi từ giai đoạn hình thành (2015-2019) sang giai đoạn hội nhập dự án (2020-2025).
Bản chất của giai đoạn mới là mang tới các điều kiện cần thiết cho các dự án kinh tế chung cụ thể ở cả cấp độ giữa các nước và cấp độ các tổ chức kinh doanh cá thể.
Vào tháng 4/2021, một kế hoạch hành động chi tiết để thực hiện chiến lược đã được phê duyệt.
Kế hoạch này quy định sự phát triển của 13 thỏa thuận quốc tế, thông qua hơn 60 hành vi pháp lý quy chuẩn khác của EAEU, áp dụng khoảng 25 sửa đổi và bổ sung.
Nền kinh tế các nước thành viên EAEU có thể phát triển với tốc độ cao hơn, đảm bảo tăng trưởng phúc lợi của người dân các nước.
Để làm được điều này, cần phải chuyển đổi một cách quyết đoán và dứt khoát từ logic phát triển theo hình thức “công đoàn thương mại” sang hội nhập đầy đủ với tiềm năng công nghiệp của các quốc gia thành viên và phát triển sáng tạo.
Việc thực hiện “bốn tự do” truyền thống là tự do di chuyển hàng hóa, dịch vụ, lao động và vốn - chắc chắn vẫn sẽ nằm trong chương trình nghị sự của EAEU, nhưng việc bổ sung vào danh sách này một loại “tự do thứ 5” là vô cùng kịp thời - đó là các hoạt động đầu tư sáng tạo chung của các quốc gia thành viên.
Trên thực tế, “tự do thứ 5” này sẽ cho phép kết hợp những thành tựu đã tích lũy được và đưa sự hội nhập lên một tầm cao mới.
EEC đang làm việc để giải quyết các vấn đề thực tế trong phát triển nền kinh tế của các quốc gia thành viên theo thứ tự ưu tiên. Thời gian cho những tuyên bố đã qua, và bây giờ là lúc cho những hành động cụ thể.
Hiện nay, mặc dù có khoảng 16.000 công ty liên doanh trong EAEU, nhưng các sản phẩm công nghiệp của các nước vẫn có mức độ cạnh tranh thấp và tỷ trọng tổng giá trị gia tăng còn nhỏ.
Tình hình này có thể được khắc phục bằng cách tăng cường đầu tư vào tài sản cố định và tăng năng suất lao động, tạo ra các điều kiện về tổ chức và pháp lý tối ưu để làm việc trong thị trường EAEU.
Một điều kiện quan trọng cho hoạt động kinh doanh và kinh tế của EAEU là không có rào cản đối với việc di chuyển tự do hàng hóa, triển khai các công việc và dịch vụ.
Ví dụ, vào năm 2020, số lượng các rào cản trong EAEU đã lần đầu tiên kể từ năm 2016 giảm xuống còn 59 (trong giai đoạn này, 83% các rào cản đã được loại bỏ).
Bản đồ công nghiệp hóa của EAEU được hình thành, bao gồm hơn 185 dự án đầu tư lớn và quan trọng với trị giá ước tính hơn 300 tỷ USD trong hơn 21 ngành công nghiệp và 550 lĩnh vực công nghệ cần thay thế nhập khẩu.
EAEU cũng cần đảm bảo sự tiếp cận bình đẳng của các thực thể kinh doanh của các quốc gia thành viên EAEU đối với hoạt động mua sắm công. Vấn đề này đã không được giải quyết trong hơn 5 năm.
Bên cạnh đó, chương trình liên quốc gia “Hệ thống hội nhập các quốc gia thành viên EAEU về sản xuất và cung cấp các sản phẩm, dịch vụ vũ trụ và thông tin địa lý trên cơ sở nguồn dữ liệu viễn thám Trái Đất quốc gia” đã được thông qua.
Và quyết định phát triển một chương trình liên quốc gia thứ hai “Nâng cao hiệu quả và độ tin cậy của các cơ sở công nghiệp và phân phối năng lượng ở các quốc gia thành viên EAEU” cũng được thông qua.
Các Định hướng chính về hợp tác công nghiệp đến năm 2025 đã được phê duyệt vào năm 2021.
Việc xây dựng bản đồ phát triển ngành nông nghiệp đã được bắt đầu, bao gồm thông tin về các dự án đầu tư và sáng tạo lớn trong lĩnh vực tổ hợp công-nông nghiệp ở các nước thành viên EAEU, về định hướng triển vọng của các dự án này nhằm đảm bảo nguồn cung cho tổ hợp công-nông nghiệp và thay thế nhập khẩu.
EAEU cần những hướng hợp tác công nghiệp mới trong các ngành đặc trưng bởi cả về năng suất lao động cao, cả về tỷ trọng cao của thành phần tri thức, bao gồm cả những ngành hấp dẫn các nhà đầu tư, cụ thể là công nghệ sinh học, trí tuệ nhân tạo, robot hóa. EEC đang làm việc dựa trên các đề xuất cụ thể trong các lĩnh vực này. Hợp tác công nghiệp là một đảm bảo cho sự hội nhập vững chắc. Hiệu quả của nó phụ thuộc vào các biện pháp khuyến khích đã được thống nhất ở cấp độ quốc gia.
Sự hỗ trợ cho các lĩnh vực cụ thể trong nền kinh tế của EAEU thấp hơn so với các nước phương Tây, và điều này là do các lý do kinh tế khách quan.
Ví dụ, ở Armenia, Belarus và Nga, lĩnh vực này vào năm 2020 không vượt quá 5% GDP, ở Kyrgyzstan là hơn 6%, ở Kazakhstan xấp xỉ 9%.
Kết quả là các quốc gia EAEU sẽ cảm thấy sự cạnh tranh lớn trên thị trường hàng hoá, hơn cả thời điểm trước khủng hoảng. Có nghĩa là EAEU cần tăng cường hợp tác, bổ sung và hỗ trợ cho nhau.
Hoạt động kinh tế ở các quốc gia thành viên EAEU đang phục hồi trong năm 2021.
Theo dự báo của EEC, tăng trưởng GDP của EAEU trong cả năm nay đạt khoảng 4,1%. Khi tính đến xu hướng đi lên của nền kinh tế các quốc gia EAEU, EEC coi một trong những ưu tiên của mình là phát triển và triển khai các phương pháp tiếp cận mới để thúc đẩy hợp tác công nghiệp nhằm phát triển vượt bậc nền kinh tế của EAEU.
Ở các quốc gia thành viên của EAEU có tiềm năng phát triển đáng kể liên quan đến việc chưa sử dụng hết công suất của các cơ sở sản xuất nhờ đổi mới công nghệ chất lượng cao của họ.
EEC đã thực hiện một số đánh giá cho thấy rằng việc tăng năng lực sản xuất trung bình trong ngành sản xuất lên 10% có thể làm tăng tốc độ tăng trưởng của ngành sản xuất công nghiệp ở các quốc gia thành viên lên từ 6-15%, tuỳ thuộc vào cơ cấu nền kinh tế của từng quốc gia.
Một khía cạnh quan trọng trong khuôn khổ Định hướng chính về chính sách kinh tế vĩ mô của các quốc gia thành viên EAEU giai đoạn 2020-2021 là sự hỗ trợ của công tác nghiên cứu và phát triển (R&D), vốn là cơ sở cho việc tái trang bị kỹ thuật của nền kinh tế và nâng cao hoạt động sáng tạo.
Tuy nhiên, sự phát triển của khoa học cơ bản và khoa học ứng dụng vẫn chưa được quan tâm đúng mức, nguồn vốn cho phát triển vẫn còn thấp hơn nhiều so với mức trung bình thế giới.
Tại Nga, việc tài trợ cho R&D là 1% GDP, trong khi ở các nước còn lại của EAEU là không quá 0,6%. Trong khi đó, tỷ lệ đầu tư vào nghiên cứu khoa học của các nền kinh tế hàng đầu thế giới là hơn 3% cùng với xu hướng tiếp tục tăng hơn nữa.
Để đảm bảo sức cạnh tranh của nền kinh tế hiện đại, yếu tố hàng đầu của sự phát triển đó là tiến bộ khoa học và công nghệ, tỷ trọng chi cho R&D trong GDP ít nhất phải tăng gấp đôi.
Bên cạnh nguồn tài trợ của Chính phủ, cần kích thích đầu tư cho khoa học từ phía khu vực tư nhân.
Một siêu thị ở Nga. (Nguồn: themoscowtimes.com) Theo số liệu của The Economist, “người khổng lồ” thương mại điện tử Amazon chỉ riêng trong năm 2019 đã đầu tư vào khoa học và công nghệ 36 tỷ USD, nhiều hơn ngân sách của Anh và Pháp cộng lại.
Ở các nước EAEU, khu vực tư nhân vẫn chưa thực hiện những nỗ lực tương tự.
Để biến nghiên cứu khoa học thành tăng trưởng kinh tế thì cơ sở hạ tầng để thực hiện tiềm năng đổi mới công nghệ đóng vai trò quan trọng - đó là các cơ chế và thể chế để đưa các kết quả phát triển vào hoạt động sản xuất.
Năm ngoái, để thực hiện mục tiêu này, EEC đã thành lập một cơ quan đặc biệt - Hội đồng Khoa học kỹ thuật trực thuộc Chủ tịch EEC, với thành phần đoàn chủ tịch của Hội đồng này là các thứ trưởng Bộ Giáo dục của các quốc gia thành viên và người đứng đầu các viện khoa học quốc gia, trong khi các nhà khoa học nổi tiếng, đại diện doanh nghiệp, các chuyên gia và các nhà phân tích cũng thường được mời tới dự họp.
Sức mạnh tổng hợp của tiềm lực công nghiệp và nỗ lực hợp nhất cộng đồng doanh nghiệp các quốc gia thành viên EAEU chỉ có thể được phát huy nếu tạo ra các công cụ thúc đẩy phù hợp.
EEC hiểu rõ tầm quan trọng của đối thoại trực tiếp với cộng đồng doanh nghiệp và đang làm việc theo hướng này.
Chỉ trong nửa đầu năm 2021, 53 sự kiện đã được tổ chức để giao lưu với cộng đồng doanh nghiệp của các quốc gia thành viên EAEU.
Đại diện ngành công nghiệp và các doanh nghiệp thường xuyên nhấn mạnh rằng hạn chế chính của EAEU hiện tại là không có lãi suất ưu đãi dành cho các khoản vay từ Ngân hàng Phát triển Á-Âu (EDB) và mức tài trợ đủ cao cho các dự án công nghiệp hợp tác. Vấn đề này cần được giải quyết.
Nguồn vốn từ Quỹ ổn định và Phát triển Á-Âu có thể được sử dụng để hỗ trợ lãi suất của EDB.
Để tăng cường hơn nữa hợp tác công nghiệp, EEC đang nghiên cứu hình thành hệ thống luật doanh nghiệp Á-Âu thông qua việc thành lập các công ty siêu quốc gia Á-Âu.
Ủy ban có kế hoạch chủ động xây dựng dự thảo quy định của EAEU về khái niệm của “công ty siêu quốc gia Á-Âu”, thủ tục thành lập và các điều kiện đặc quyền hoạt động đặc biệt.
Cả những dự án mới, các tổ chức hoạt động tại một số thị trường các quốc gia thành viên cũng có thể trở thành các công ty Á-Âu, điều này cho thấy lợi ích kinh tế của doanh nghiệp và nhu cầu thúc đẩy hơn nữa hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp trong toàn EAEU.
Điều quan trọng là phải hiểu rằng hoạt động của các công ty xuyên quốc gia Á-Âu không đe dọa chủ quyền các quốc gia thành viên, mà tạo ra động lực thực sự cho đầu tư và phát triển sáng tạo của toàn bộ EAEU.
Hiện nay, điều quan trọng là phải tập trung vào phát triển hội nhập “theo chiều sâu” và cải thiện thể chế của EAEU, cũng được quy định trong Chiến lược 2025.
Về vấn đề này, sẽ không thừa nếu nhắc lại ý kiến của luật sư quốc tế nổi tiếng người Nga L.M.Entin, cho rằng “việc không tồn tại một luật về hội nhập sẽ khó thực hiện được các nhiệm vụ và mục tiêu hội nhập.”
Một trong những vị trí hàng đầu trong chương trình nghị sự hội nhập đối với EAEU trong tương lai gần là “hội nhập pháp lý” theo ba khía cạnh: mang lại tính siêu quốc gia thực sự và quyền tối cao cho pháp luật của EAEU như một hệ thống pháp luật riêng biệt; đảm bảo sự kiểm soát của tư pháp đối với việc thực hiện pháp luật của EAEU ở cấp siêu quốc gia và cấp quốc gia; hài hoà luật quốc gia giữa “5 nước” và luật quốc gia với luật của EAEU. Cả các nhà nghiên cứu lý luận và các chuyên gia vận hành đều đang chú ý đến vấn đề này.
Xây dựng cấu trúc hợp tác quốc tế
Việc xây dựng nên cấu trúc quốc tế đổi mới về hợp tác cùng có lợi sẽ tạo điều kiện cho các biện pháp tổng thể nhằm triển khai thực tế ý tưởng về Hiệp định Đối tác Á-Âu mở rộng, với một trong những trụ cột của Hiệp định này là EAEU.
Điều đầu tiên cần chú ý là đảm bảo sự kết nối hiệu quả của dự án hội nhập Á-Âu với sáng kiến "Vành đai và Con đường" (BRI) của Trung Quốc.
Theo ghi nhận của Viện sỹ Viện Hàn lâm Khoa học Liên bang Nga S.Yu.Glazyev, “sự kết nối giữa EAEU với BRI là sự kết hợp giữa một không gian kinh tế thống nhất và các dự án xây dựng cơ sở hạ tầng chung, các thể chế phát triển, các chương trình chung về kinh tế thương mại, khoa học kỹ thuật, công nghiệp và nhân đạo, đầu tư chung.
Sự kết nối này có mục tiêu phát triển bền vững và hài hòa của các quốc gia tham gia vì hạnh phúc và thịnh vượng của các dân tộc các nước này.
Từ quan điểm thực tế cụ thể, việc kết nối cũng có thể được hiểu là các hoạt động hội nhập EAEU và BRI thông qua việc thực hiện các dự án đầu tư chung, mở rộng trao đổi thương mại, kết nối hệ thống thanh toán, kết nối cơ sở hạ tầng, thiết lập thị trường hàng hoá và dịch vụ chung, xóa bỏ các rào cản thương mại xuyên biên giới và các rào cản tiền tệ.
Việc kết nối EAEU với BRI được xây dựng trên cơ sở luật pháp quốc tế, tôn trọng chủ quyền quốc gia, lợi ích chung và hợp tác cùng có lợi."
Tuy nhiên, cho tới nay, sự hợp tác của EAEU với Trung Quốc vẫn chưa hiện thực hóa thành các dự án liên quốc gia và các kết quả thực tế.
Tầm quan trọng của việc hợp tác với Trung Quốc đã được Tổng thống nước Cộng hòa Kazakhstan K. Tokayev nhấn mạnh trong bài phát biểu trước những người đứng đầu các quốc gia thành viên EAEU nhân dịp Kazakhstan trở thành Chủ tịch của Liên minh này năm 2021.
EEC cho rằng cần thành lập các công ty quản lý phân phối buôn bán và các trung tâm hậu cần, thị trường năng lượng chung, để đảm bảo sự phát triển chung mạng lưới đường sắt và đường bộ, đồng thời đề xuất một liên kết chiến lược các giải pháp thông tin với các dự án cơ sở hạ tầng hậu cần trong lãnh thổ EAEU theo định dạng của một nền tảng thương mại Á-Âu thống nhất. Điều này sẽ giúp củng cố “khung đỡ” cho dự án hội nhập Á-Âu của chúng ta.
Thứ hai, cần phát triển tiềm năng của EAEU như một tổ chức quốc tế về hội nhập kinh tế khu vực, như được quy định trong Điều 1 của Hiệp định về EAEU.
Để thực hiện ý tưởng về Hiệp định Đối tác Á-Âu mở rộng thông qua việc thiết lập một không gian pháp lý thông suốt thì trước tiên, cần công bố các thỏa thuận song phương của các quốc gia EAEU với các nước thứ ba, cũng như hài hoà lĩnh vực pháp lý của EAEU với các tổ chức khác cũng có sự tham gia của các quốc gia thành viên liên minh.
EEC đã thực hiện một số bước đi theo hướng này. Vào tháng 4/2021, một nhóm làm việc về kết nối pháp lý EAEU và nền tảng pháp lý của Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS - viết tắt theo tiếng Nga là SNG) đã được thành lập. Ngày 17/9/2021 tại Dushanbe, một Biên bản ghi nhớ về thấu hiểu lẫn nhau giữa EEC và Ban Thư ký CIS.
Và theo sáng kiến của Tổng thống Belarus A. Lukashenko, ngày 14 và 15/10/2021, các cuộc họp của Hội đồng Kinh tế Á-Âu tối cao và Hội đồng các nguyên thủ quốc gia SNG lần lượt đã được tổ chức.
Thứ ba, cần tiếp tục nỗ lực tối đa để hỗ trợ sự tham gia chung của các công ty các nước thành viên EAEU vào thị trường bên ngoài và từ đó tăng cường vai trò của EAEU trên thế giới.
Cho tới nay, tỷ trọng ngoại thương của EAEU chỉ chiếm khoảng 2% toàn thế giới, EAEU đang là đối tác thương mại số 1 của Uzbekistan, nằm trong nhóm 3 đối tác hàng đầu về ngoại thương của Thổ Nhĩ Kỳ, Phần Lan, Ukraine, Litva, Serbia, Estonia, Azerbaijan, Mông Cổ, Gruzia, Moldova. Trong khi đó, EU là đối tác thương mại số 1 của 74 quốc gia trên thế giới, Trung Quốc là đối tác số 1 của 66 quốc gia và Mỹ là 33 quốc gia.
EEC cũng đang nỗ lực để phát triển các biện pháp hỗ trợ xuất khẩu. Nghị quyết của Hội đồng liên Chính phủ ngày 9/10/2020 số 21 “Về các biện pháp chung nhằm phát triển xuất khẩu” đã được thông qua, trên cơ sở đó sẽ áp dụng các biện pháp chung để hỗ trợ xuất khẩu, bao gồm các công cụ tài chính và phi tài chính, với sự tham gia của ngân hàng EDB.
Về hỗ trợ tài chính cho xuất khẩu, đề xuất kết hợp nỗ lực của các tổ chức phát triển của các quốc gia thành viên và trên cơ sở EDB hình thành cơ chế tín dụng để hỗ trợ các giao dịch và các dự án có tác dụng hội nhập; thực hiện thanh toán bằng đồng tiền quốc gia các nước thành viên EAEU; tạo điều kiện cạnh tranh thuận lợi nhất để thực hiện các giao dịch, dự án có tác dụng hội nhập.
Thứ tư, việc mở rộng mạng lưới hợp tác quốc tế của EAEU, thúc đẩy sự tham gia của EAEU vào các vấn đề ưu tiên nhất trong các chương trình nghị sự đa phương có tầm quan trọng không nhỏ.
EEC nhận thấy tầm quan trọng của việc tìm kiếm phương thức hợp tác hiệu quả với khu vực thương mại tự do lớn nhất trên thế giới, được thành lập vào năm 2020 là Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện khu vực (RCEP).
EAEU đã thiết lập quan hệ hợp tác chặt chẽ với ASEAN dưới dạng một bản ghi nhớ, Hiệp định thương mại tự do (FTA) với Việt Nam đã đi vào hoạt động, đã ký một FTA với Singapore, và một Hiệp định kinh tế thương mại loại hình không ưu đãi được ký kết với Trung Quốc. Như vậy, các quốc gia RCEP hiện chiếm gần 1/3 tổng kim ngạch ngoại thương của EAEU.
Tóm lại, đại dịch COVID-19 đã cho thấy tính dễ bị tổn thương của nhân loại và sự mâu thuẫn giữa các nền kinh tế hàng đầu.
Để cạnh tranh hiệu quả với các nền kinh tế khổng lồ, các nền kinh tế nhỏ hơn cần kết nối và củng cố các thể chế hợp tác. Ý chí chính trị của lãnh đạo các quốc gia thành viên EAEU để hội nhập sâu rộng hơn cần được gắn vào phát triển kinh tế./.
