Khi địa giới hành chính được mở rộng, Hà Nội có sự giao thoa giữa haivùng văn hóa: Thăng Long và xứ Đoài, vốn là những vùng văn hóa cổ với sựphong phú của các loại hình nhưng mang đậm sắc thái riêng.
Bài toán đặtra đối với Hà Nội là, làm thế nào vẫn gìn giữ để văn hóa Thăng Longluôn tỏa sáng, nhưng vẫn kế thừa và phát huy một cách chọn lọc những nétđẹp văn hóa xứ Đoài nhằm giải quyết mấu chốt: Văn hóa Hà Nội vẫn mangbản sắc riêng nhưng có sự thống nhất, dung hòa giữa hai vùng.
5 năm qua,cho dù gặp không ít khó khăn, nhưng Hà Nội đã giải quyết tốt mối quanhệ đó và văn hóa Thăng Long vẫn chứng minh giá trị của mảnh đất có bềdày văn hiến 1000 năm, cùng sự đa dạng của các loại hình mới.
Bảo tồn, khai thác di sản văn hóa đặc trưng
Nếu trước đó, những người quan tâm văn hóa biết tới Hà Nội với nhữngHoàng thành Thăng Long, phố cổ, chùa Một Cột, khu di tích Chủ tịch HồChí Minh, Văn Miếu-Quốc Tử Giám cùng các loại hình nghệ thuật: Ca trù,rối nước, múa đánh bồng, lễ hội Gióng… thì khi Hà Nội mở rộng địa giớihành chính, họ còn biết cả làng cổ Đường Lâm, chùa Hương, chùa TâyPhương, các điệu hát Dô, chèo Tàu, vùng sông núi gắn với huyền thoại TảnViên Sơn Thánh…
Phải khẳng định rằng, sự cộng hưởng giữa hai vùng vănhóa khiến vốn di sản của Hà Nội càng thêm phong phú. Đến nay có thể nói,Hà Nội là nơi tập trung hệ thống bảo tàng, di tích, cổ vật, các lễ hộivăn hóa vào diện lớn nhất cả nước.
Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thểthao và Du lịch Hà Nội, toàn thành phố hiện có 32 bảo tàng Nhà nước,5.316 di tích, trong đó 2.119 di tích đã được xếp hạng, 1.095 lễ hộitrong tổng số hơn 8.000 lễ hội của cả nước. Nhưng điều đó cũng đặt ramột nhiệm vụ nặng nề cho những người làm văn hóa, phải bảo tồn, khaithác các giá trị văn hóa một cách hiệu quả để phát huy được các giá trịvăn hóa Thăng Long và tiềm năng văn hóa xứ Đoài.
Trong 5 năm qua,công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa được đặc biệt quantâm, nhất là các giá trị mang tính đặc trưng. Nhiều giá trị văn hóa đãđược phục dựng, tôn tạo, khai thác trước khi nó bị mai một bởi thờigian.
Ông Nguyễn Văn Trực, Trưởng phòng Quản lý Nghệ thuật – Sở Văn hóaThể thao và Du lịch Hà Nội còn cho biết: “Chúng tôi đã tiến hành sưu tầmcác loại hình nghệ thuật xứ Đoài như: Các điệu múa cổ, múa rối, các lànđiệu dân ca, hội họa… vừa phục vụ công tác bảo tồn và thường xuyên đưara phục vụ công chúng vào thời điểm tổ chức các sự kiện lớn của Thànhphố và cả nước. Đặc biệt, trong dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long, nhiềuloại hình nghệ thuật của xứ Đoài được đưa vào trình diễn, nhận được sựủng hộ cao của công chúng.”
Giai đoạn từ năm 2012-2014, Sở Văn hóa,Thể thao và Du lịch Hà Nội thực hiện tổng kiểm kê di sản văn hóa phivật thể, lập hồ sơ khoa học để đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vậtthể quốc gia.
Bên cạnh đó, các giá trị di sản vật thể được lưutâm bằng những cố gắng trong việc tôn tạo, trùng tu di tích. Ngoài hai disản văn hóa thế giới là Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long, hệ thống82 bia đá tiến sỹ triều Lê-Mạc tại Văn Miếu–Quốc Tử Giám, 3 di tíchquốc gia đặc biệt đang được quan tâm; nhiều công trình có giá trị lịchsử, văn hóa, kiến trúc tiêu biểu khác cũng từng bước được đầu tư tôntạo.
Từ năm 2010 đến nay, trung bình mỗi năm Hà Nội huy động 1000 tỷđồng để tu bổ, tôn tạo di tích, trong đó nguồn kinh phí xã hội hóa chiếmkhoảng 30%.
“Sự nỗ lực đó được ghi nhận là lớn nhất cả nước trong việcbảo tồn di tích” - Ông Trương Minh Tiến, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thểthao và Du lịch Hà Nội khẳng định.
Tuy vậy, vẫn còn nhiều di tích đangchờ đầu tư do đã xuống cấp nhưng việc trùng tu, tôn tạo sẽ tiến hànhtừng bước bởi số lượng di tích trong diện này là quá lớn và ngân sáchthành phố chưa đủ sức đáp ứng trong cùng một thời điểm. Nhưng nhìn vàonhững gì Hà Nội đã làm được trong 5 năm, có thể khẳng định việc bảo tồn,khai thác giá trị di sản văn hóa của thành phố là rất tốt.
Lan tỏa giá trị nhân văn của người Hà Nội
Từ nền tảng văn hóa Hà Nội là văn hóa gốc, các giá trị văn hóa truyềnthống, các phong tục tập quán tốt đẹp của đất Kinh kỳ xưa được các nhàquản lý văn hóa thành phố khơi nguồn, phát huy và nhân rộng trong đờisống xã hội hiện nay, trong đó có phát huy cả truyền thống văn hóa xứĐoài. Đó là nét thanh lịch, văn minh của người Hà Nội, phong cách ứng xửvăn hóa trong giao tiếp, thói quen sinh hoạt ngăn nắp hàng ngày, biếtkính trên nhường dưới, biết gìn giữ môi trường xung quanh, thực hiện tốttrách nhiệm của công dân…
Nhiều phong trào văn hóa được triển khai sâurộng tới tận cơ quan, đơn vị, khu dân cư, nhằm chuyển biến từ ý thức tớihành động cho mỗi người dân. Riêng phong trào Toàn dân đoàn kết xâydựng đời sống văn hóa ở khu dân cư đã có chuyển biến tích cực với nhiềunội dung hoạt động phong phú. Các mô hình gia đình văn hóa, làng, thôn,bản văn hóa, tổ dân phố và đơn vị văn hóa phát huy vai trò tích cực.Việc nâng cao chất lượng các mô hình là yêu cầu hàng đầu đối với ban chỉđạo phong trào ở cơ sở. Vì vậy, phong trào đã thu hút nhiều người dânvà các đơn vị đăng ký tham gia.
Đến hết năm 2013, Hà Nội phấn đấu đạt tỷlệ 84% số gia đình được công nhận và giữ vững danh hiệu Gia đình vănhóa; 54% số làng, thôn, bản được công nhận và giữ vững danh hiệu làng,thôn, bản văn hóa; 64% tổ dân phố được công nhận và giữ vững danh hiệutổ dân phố văn hóa.
Riêng quận Hoàn Kiếm, trung tâm của đất Kinhkỳ xưa còn xây dựng và triển khai đề án Một số nét văn hóa ứng xử củangười dân phố cổ, nhằm khơi dậy nét văn hóa ứng xử của người dân tại 36phố phường. Đề án nhận được sự đồng thuận của cả hệ thống chính trị vàngười dân trong khu phố cổ bởi nó khơi dậy được những giá trị nhân văn,truyền thống tốt đẹp đang bị mờ dần.
Ông Đinh Hồng Phong, Trưởng phòngVăn hóa Thông tin quận cho rằng: “Khơi dậy nét văn hóa ứng xử của ngườidân khu phố cổ chính là khơi dậy cốt cách, cái “hồn” của phố cổ Hà Nộivới nét văn hóa ứng xử thanh lịch đặc trưng trong giao tiếp.”
Phong trào thực hiện nếp sống văn hóa trong việc cưới, việc tang và lễhội cũng nhận được sự đồng thuận của đông đảo người dân. Hà Nội ngàycàng xuất hiện nhiều mô hình cưới như tổ chức tiệc trà, trao giấy chứngnhận đăng ký kết hôn tại trụ sở UBND xã, phường, đặt hoa tại đài tưởngniệm liệt sỹ trong ngày cưới, báo hỷ sau cưới, không làm quá 40 mâm cỗ,mỗi đám cưới ủng hộ quỹ khuyến học địa phương giá trị một mâm cỗ…
Đốivới việc tang, hầu hết các thôn, làng, tổ dân phố thành lập ban tổ chứclễ tang thống nhất quy trình, nghi thức phù hợp, ít tốn kém, giúp đỡlẫn nhau trong cộng đồng. Tình trạng tổ chức tang lễ rườm rà, kéo dàinhiều ngày, ăn uống tràn lan, các hủ tục lạc lậu… gần như không còn.Trong đó quận Hà Đông, Hoàng Mai là đơn vị điển hình trong thực hiện tốtviệc cưới, huyện Đông Anh, quận Đống Đa là đơn vị đi đầu trong thựcviệc tang văn minh.
Như vậy, 5 năm qua, những hồ nghi về việc phatrộn giữa các vùng văn hóa, thậm chí cả văn hóa các địa phương kháctheo người dân di cư ra Hà Nội làm phai mờ vốn quý của văn hóa ThăngLong đã không xảy ra. Những tinh túy của văn hóa Thăng Long được ví nhưngọc sáng vẫn được người Hà Nội giữ gìn và mài giũa, và đến nay nó càngđược nâng lên bởi những giá trị đặc trưng của văn hóa xứ Đoài cộnglại./.
Bài toán đặtra đối với Hà Nội là, làm thế nào vẫn gìn giữ để văn hóa Thăng Longluôn tỏa sáng, nhưng vẫn kế thừa và phát huy một cách chọn lọc những nétđẹp văn hóa xứ Đoài nhằm giải quyết mấu chốt: Văn hóa Hà Nội vẫn mangbản sắc riêng nhưng có sự thống nhất, dung hòa giữa hai vùng.
5 năm qua,cho dù gặp không ít khó khăn, nhưng Hà Nội đã giải quyết tốt mối quanhệ đó và văn hóa Thăng Long vẫn chứng minh giá trị của mảnh đất có bềdày văn hiến 1000 năm, cùng sự đa dạng của các loại hình mới.
Bảo tồn, khai thác di sản văn hóa đặc trưng
Nếu trước đó, những người quan tâm văn hóa biết tới Hà Nội với nhữngHoàng thành Thăng Long, phố cổ, chùa Một Cột, khu di tích Chủ tịch HồChí Minh, Văn Miếu-Quốc Tử Giám cùng các loại hình nghệ thuật: Ca trù,rối nước, múa đánh bồng, lễ hội Gióng… thì khi Hà Nội mở rộng địa giớihành chính, họ còn biết cả làng cổ Đường Lâm, chùa Hương, chùa TâyPhương, các điệu hát Dô, chèo Tàu, vùng sông núi gắn với huyền thoại TảnViên Sơn Thánh…
Phải khẳng định rằng, sự cộng hưởng giữa hai vùng vănhóa khiến vốn di sản của Hà Nội càng thêm phong phú. Đến nay có thể nói,Hà Nội là nơi tập trung hệ thống bảo tàng, di tích, cổ vật, các lễ hộivăn hóa vào diện lớn nhất cả nước.
Theo thống kê của Sở Văn hóa, Thểthao và Du lịch Hà Nội, toàn thành phố hiện có 32 bảo tàng Nhà nước,5.316 di tích, trong đó 2.119 di tích đã được xếp hạng, 1.095 lễ hộitrong tổng số hơn 8.000 lễ hội của cả nước. Nhưng điều đó cũng đặt ramột nhiệm vụ nặng nề cho những người làm văn hóa, phải bảo tồn, khaithác các giá trị văn hóa một cách hiệu quả để phát huy được các giá trịvăn hóa Thăng Long và tiềm năng văn hóa xứ Đoài.
Trong 5 năm qua,công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa được đặc biệt quantâm, nhất là các giá trị mang tính đặc trưng. Nhiều giá trị văn hóa đãđược phục dựng, tôn tạo, khai thác trước khi nó bị mai một bởi thờigian.
Ông Nguyễn Văn Trực, Trưởng phòng Quản lý Nghệ thuật – Sở Văn hóaThể thao và Du lịch Hà Nội còn cho biết: “Chúng tôi đã tiến hành sưu tầmcác loại hình nghệ thuật xứ Đoài như: Các điệu múa cổ, múa rối, các lànđiệu dân ca, hội họa… vừa phục vụ công tác bảo tồn và thường xuyên đưara phục vụ công chúng vào thời điểm tổ chức các sự kiện lớn của Thànhphố và cả nước. Đặc biệt, trong dịp Đại lễ 1000 năm Thăng Long, nhiềuloại hình nghệ thuật của xứ Đoài được đưa vào trình diễn, nhận được sựủng hộ cao của công chúng.”
Giai đoạn từ năm 2012-2014, Sở Văn hóa,Thể thao và Du lịch Hà Nội thực hiện tổng kiểm kê di sản văn hóa phivật thể, lập hồ sơ khoa học để đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vậtthể quốc gia.
Bên cạnh đó, các giá trị di sản vật thể được lưutâm bằng những cố gắng trong việc tôn tạo, trùng tu di tích. Ngoài hai disản văn hóa thế giới là Khu trung tâm Hoàng thành Thăng Long, hệ thống82 bia đá tiến sỹ triều Lê-Mạc tại Văn Miếu–Quốc Tử Giám, 3 di tíchquốc gia đặc biệt đang được quan tâm; nhiều công trình có giá trị lịchsử, văn hóa, kiến trúc tiêu biểu khác cũng từng bước được đầu tư tôntạo.
Từ năm 2010 đến nay, trung bình mỗi năm Hà Nội huy động 1000 tỷđồng để tu bổ, tôn tạo di tích, trong đó nguồn kinh phí xã hội hóa chiếmkhoảng 30%.
“Sự nỗ lực đó được ghi nhận là lớn nhất cả nước trong việcbảo tồn di tích” - Ông Trương Minh Tiến, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thểthao và Du lịch Hà Nội khẳng định.
Tuy vậy, vẫn còn nhiều di tích đangchờ đầu tư do đã xuống cấp nhưng việc trùng tu, tôn tạo sẽ tiến hànhtừng bước bởi số lượng di tích trong diện này là quá lớn và ngân sáchthành phố chưa đủ sức đáp ứng trong cùng một thời điểm. Nhưng nhìn vàonhững gì Hà Nội đã làm được trong 5 năm, có thể khẳng định việc bảo tồn,khai thác giá trị di sản văn hóa của thành phố là rất tốt.
Lan tỏa giá trị nhân văn của người Hà Nội
Từ nền tảng văn hóa Hà Nội là văn hóa gốc, các giá trị văn hóa truyềnthống, các phong tục tập quán tốt đẹp của đất Kinh kỳ xưa được các nhàquản lý văn hóa thành phố khơi nguồn, phát huy và nhân rộng trong đờisống xã hội hiện nay, trong đó có phát huy cả truyền thống văn hóa xứĐoài. Đó là nét thanh lịch, văn minh của người Hà Nội, phong cách ứng xửvăn hóa trong giao tiếp, thói quen sinh hoạt ngăn nắp hàng ngày, biếtkính trên nhường dưới, biết gìn giữ môi trường xung quanh, thực hiện tốttrách nhiệm của công dân…
Nhiều phong trào văn hóa được triển khai sâurộng tới tận cơ quan, đơn vị, khu dân cư, nhằm chuyển biến từ ý thức tớihành động cho mỗi người dân. Riêng phong trào Toàn dân đoàn kết xâydựng đời sống văn hóa ở khu dân cư đã có chuyển biến tích cực với nhiềunội dung hoạt động phong phú. Các mô hình gia đình văn hóa, làng, thôn,bản văn hóa, tổ dân phố và đơn vị văn hóa phát huy vai trò tích cực.Việc nâng cao chất lượng các mô hình là yêu cầu hàng đầu đối với ban chỉđạo phong trào ở cơ sở. Vì vậy, phong trào đã thu hút nhiều người dânvà các đơn vị đăng ký tham gia.
Đến hết năm 2013, Hà Nội phấn đấu đạt tỷlệ 84% số gia đình được công nhận và giữ vững danh hiệu Gia đình vănhóa; 54% số làng, thôn, bản được công nhận và giữ vững danh hiệu làng,thôn, bản văn hóa; 64% tổ dân phố được công nhận và giữ vững danh hiệutổ dân phố văn hóa.
Riêng quận Hoàn Kiếm, trung tâm của đất Kinhkỳ xưa còn xây dựng và triển khai đề án Một số nét văn hóa ứng xử củangười dân phố cổ, nhằm khơi dậy nét văn hóa ứng xử của người dân tại 36phố phường. Đề án nhận được sự đồng thuận của cả hệ thống chính trị vàngười dân trong khu phố cổ bởi nó khơi dậy được những giá trị nhân văn,truyền thống tốt đẹp đang bị mờ dần.
Ông Đinh Hồng Phong, Trưởng phòngVăn hóa Thông tin quận cho rằng: “Khơi dậy nét văn hóa ứng xử của ngườidân khu phố cổ chính là khơi dậy cốt cách, cái “hồn” của phố cổ Hà Nộivới nét văn hóa ứng xử thanh lịch đặc trưng trong giao tiếp.”
Phong trào thực hiện nếp sống văn hóa trong việc cưới, việc tang và lễhội cũng nhận được sự đồng thuận của đông đảo người dân. Hà Nội ngàycàng xuất hiện nhiều mô hình cưới như tổ chức tiệc trà, trao giấy chứngnhận đăng ký kết hôn tại trụ sở UBND xã, phường, đặt hoa tại đài tưởngniệm liệt sỹ trong ngày cưới, báo hỷ sau cưới, không làm quá 40 mâm cỗ,mỗi đám cưới ủng hộ quỹ khuyến học địa phương giá trị một mâm cỗ…
Đốivới việc tang, hầu hết các thôn, làng, tổ dân phố thành lập ban tổ chứclễ tang thống nhất quy trình, nghi thức phù hợp, ít tốn kém, giúp đỡlẫn nhau trong cộng đồng. Tình trạng tổ chức tang lễ rườm rà, kéo dàinhiều ngày, ăn uống tràn lan, các hủ tục lạc lậu… gần như không còn.Trong đó quận Hà Đông, Hoàng Mai là đơn vị điển hình trong thực hiện tốtviệc cưới, huyện Đông Anh, quận Đống Đa là đơn vị đi đầu trong thựcviệc tang văn minh.
Như vậy, 5 năm qua, những hồ nghi về việc phatrộn giữa các vùng văn hóa, thậm chí cả văn hóa các địa phương kháctheo người dân di cư ra Hà Nội làm phai mờ vốn quý của văn hóa ThăngLong đã không xảy ra. Những tinh túy của văn hóa Thăng Long được ví nhưngọc sáng vẫn được người Hà Nội giữ gìn và mài giũa, và đến nay nó càngđược nâng lên bởi những giá trị đặc trưng của văn hóa xứ Đoài cộnglại./.
Đinh Thị Thuận (TTXVN)
