Năm 2025 chứng kiến một trong những cú sốc thương mại lớn nhất kể từ giai đoạn căng thẳng thương mại Mỹ-Trung, khi Mỹ áp mức thuế 46% lên nhiều mặt hàng xuất khẩu từ Việt Nam. Đây là diễn biến không ai dự đoán vào đầu năm, nhất là với một nền kinh tế có thặng dư thương mại song phương với Mỹ lớn thứ ba thế giới.
Ngày 12/12, Bộ phận Nghiên cứu Đầu tư Toàn cầu HSBC phát hành báo cáo “Vietnam at a glance - Tác động trớ trêu của thuế quan” chỉ ra chỉ trong vài tháng, Việt Nam đã đàm phán thành công để giảm mức thuế xuống còn khoảng 19%-20%, đưa Việt Nam vào cùng nhóm thuế với các thị trường mới nổi ASEAN khác.
Tác động ban đầu của thuế quan: Nhẹ hơn dự đoán
Chuyên gia HSBC cho biết ngay khi thuế được công bố vào tháng 4, nhiều đánh giá xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ cho rằng sẽ giảm mạnh. Thế nhưng thực tế diễn biến theo hướng ngược lại. Tính đến cuối năm 2025, xuất khẩu sang Mỹ tăng trung bình 28% so với cùng kỳ, mức cao hơn hầu hết các nước trong khu vực. Việt Nam không chỉ duy trì được thị phần tại Mỹ mà thậm chí còn mở rộng, khi 32% tổng kim ngạch xuất khẩu hiện hướng đến thị trường này.
Một phần mức tăng đến từ hoạt động đẩy nhanh đơn hàng đặt trước trong bối cảnh thuế quan bất định. Dù xu hướng này đã giảm dần từ quý 3, tốc độ điều chỉnh chậm hơn dự kiến. Điều này giải thích vì sao tăng trưởng xuất khẩu sang Mỹ vẫn cao hơn so với Thái Lan, Malaysia, Philippines.
Đáng chú ý hơn, các ngành điện tử vốn chịu tác động lớn nhất từ biến động thương mại toàn cầu vẫn ghi nhận mức tăng trưởng mạnh. Tỷ trọng mặt hàng điện tử trong tổng xuất khẩu sang Mỹ đã vượt nhóm hàng công nghiệp sản xuất nhẹ (như dệt may, giày dép) và trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực, điều chưa từng xảy ra trong thập kỷ trước.
Các chuyên gia của HSBC chỉ ra, cách đây hơn 10 năm, hơn 60% hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ thuộc các ngành công nghiệp sản xuất nhẹ. Điện tử khi đó chỉ chiếm khoảng 13%. Nhờ chu kỳ dịch chuyển chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang ASEAN, Việt Nam đã nhanh chóng gia tăng năng lực trong các khâu lắp ráp điện tử giá trị cao hơn.
Cụ thể, Samsung đặt nền tảng với đầu tư từ 2007, biến Việt Nam thành cứ điểm sản xuất một nửa sản lượng smartphone toàn cầu của tập đoàn; Intel tiếp tục bổ sung vào chuỗi giá trị với vai trò nhà sản xuất 90% chip xử lý toàn cầu, giúp Việt Nam tăng vị thế trong phân khúc chế tạo IC - lĩnh vực có giá trị gia tăng cao hơn lắp ráp thông thường.
Nhờ đó, trong bối cảnh thuế quan mới, các doanh nghiệp công nghệ quốc tế không muốn dịch chuyển khỏi Việt Nam, bởi chi phí thiết lập lại chuỗi cung ứng, lực lượng lao động lành nghề và hệ sinh thái sản xuất khó có thể thay thế trong ngắn hạn. Đây chính là lý do khiến xuất khẩu điện tử duy trì mức tăng trưởng hơn 60% (tính theo trung bình động 3 tháng) trong nhiều tháng liên tiếp.
Cán cân thương mại và sự phụ thuộc vào thị trường Mỹ
Cũng theo HSBC, bên cạnh xuất khẩu, Mỹ cũng là nguồn tạo thặng dư thương mại lớn nhất cho Việt Nam. Trong nửa đầu năm 2025, thặng dư hàng tháng giảm xuống còn khoảng 1,3 tỷ USD, nhưng nhanh chóng phục hồi lên 3 tỷ USD vào quý 3 nhờ xuất khẩu điện tử tăng mạnh.
Điều này cho thấy mức độ phụ thuộc của Việt Nam vào thị trường Mỹ thậm chí còn tăng hơn so với trước khi có thuế quan.
Điều này phù hợp với sự tiến bộ của Việt Nam trong việc nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị công nghệ. Kể từ khi căng thẳng thương mại Mỹ-Trung gia tăng, Việt Nam đã gia tăng vị thế trong khâu lắp ráp hoàn thiện đồ điện tử, chuyên về các sản phẩm điện tử tiêu dùng hoàn chỉnh. Nhờ sự đầu tư liên tục của Samsung từ sớm vào năm 2007, Việt Nam đã chuyển mình thành một trung tâm sản xuất lớn, đảm nhận một nửa sản lượng điện thoại thông minh của Samsung.
Bên cạnh thương mại, một chỉ số khác đáng chú ý là tình hình FDI, vì Việt Nam đã được hưởng lợi rất nhiều từ sự bùng nổ xuất khẩu do FDI thúc đẩy. Mặc dù FDI ghi nhận mức giảm 8% so với cùng kỳ từ đầu năm 2025 cho đến nay, quy mô FDI vẫn ở mức lớn đáng kể.
Đặc biệt, dòng vốn FDI vào lĩnh vực sản xuất hiện xấp xỉ mức trung bình trước đại dịch, mặc dù giảm so với mức cao của cùng kỳ năm ngoái. Điều thú vị là cơ cấu FDI cho thấy bức tranh rõ nét về sự dịch chuyển. FDI từ Hàn Quốc giảm mạnh tới 72% so với cùng kỳ năm trước, nhưng dòng vốn từ Trung Quốc đại lục và Mỹ đã tăng đáng kể để bù đắp một phần chon sự sụt giảm này.
Dòng vốn đa dạng hơn này sẽ giúp Việt Nam giảm bớt phụ thuộc vào một vài nhà đầu tư lớn, đồng thời củng cố triển vọng tăng trưởng xuất khẩu trung và dài hạn.
“Nhìn chung, dường như tác động của thuế quan đối với nền kinh tế Việt Nam nhẹ hơn so với những quan ngại ban đầu. Tuy nhiên, chúng ta vẫn cần lưu ý đến những rủi ro thương mại tiềm ẩn và có lẽ vẫn còn quá sớm để đánh giá mức ảnh hưởng. Chúng ta cũng cần nhớ rằng phán quyết về thuế trung chuyển 40% và thuế theo ngành đối với bán dẫn vẫn chưa được đưa ra,” chuyên gia HSBC nhấn mạnh.
Tín hiệu lạc quan dù động lực giảm tốc
Chuyên gia HSBC đánh giá, tháng 11 tiếp tục ghi nhận tình hình thương mại tích cực, dù tăng trưởng với tốc độ chậm hơn, phản ánh tác động ngày càng giảm dần của hoạt động đẩy nhanh đơn hàng đặt trước (frontloading). Tăng trưởng xuất khẩu và nhập khẩu giảm xuống còn lần lượt 15,1% và 16% so với cùng kỳ năm trước, từ mức đỉnh.
Sự chững lại của đà tăng trưởng thương mại diễn ra trên diện rộng nhưng xuất khẩu điện tử vẫn duy trì tốc độ tăng trưởng mạnh mẽ. Tăng trưởng xuất khẩu linh kiện máy tính và điện tử vẫn ở mức 62% so với cùng kỳ năm trước tính theo trung bình động 3 tháng (3mma). Mặc dù Việt Nam tập trung ở phân khúc thấp hơn của chuỗi cung ứng công nghệ, nhưng nhu cầu AI tăng cao vẫn lan tỏa tác động tích cực.
Mặc dù khó có thể dự đoán diễn biến của năm 2026 nhưng các chỉ số chính như PMI mang lại một số tín hiệu khả quan. Chỉ số PMI chính vẫn ở mức mở rộng 53,8 trong tháng 11, trong đó, một số chỉ số phụ cũng vượt qua mốc 50.
Đặc biệt, đơn đặt hàng xuất khẩu mới đã mở rộng với tốc độ nhanh hơn trong tháng thứ hai liên tiếp. Điều này có ý nghĩa quan trọng đối với một nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào thương mại như Việt Nam. Ngoài ra, một tín hiệu đáng mừng là chỉ số việc làm cũng duy trì đà tăng trưởng tích cực, vượt mốc 50 lần thứ hai trong một năm.
Bên cạnh tăng trưởng, lạm phát cũng là vấn đề đáng lưu ý. Đà tăng lạm phát chính trong tháng 11 tăng lên 0,5% so với tháng trước, tương đương với lạm phát 3,6% so với cùng kỳ năm trước, cao hơn mức dự báo của thị trường (HSBC: 3,4%; Bloomberg: 3,4%). Nguyên nhân chính là bởi giá lương thực tăng cao, do tình hình lũ lụt gần đây làm gián đoạn nguồn cung lương thực. Đặc biệt, giá rau củ đã tăng hơn 12% so với tháng trước.
“Mặc dù vậy, chúng tôi tin rằng tác động của tình hình này đối với lạm phát chỉ mang tính tạm thời. Mặc dù lạm phát quý 4 có nhiều khả năng sẽ cao hơn một chút so với các quý trước nhưng vẫn sẽ thấp hơn nhiều so với mức trần 5% của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Việc Tổng cục Thống kê cập nhật bộ dữ liệu lạm phát theo năm cơ sở mới (2024) cũng giúp việc đánh giá xu hướng chính xác hơn,” chuyên gia HSBC nhận định./.
HSBC: Việt Nam vững vàng trong bối cảnh toàn cầu đầy biến động
Lãnh đạo HSBC nhận định Việt Nam duy trì tăng trưởng ổn định, đẩy mạnh chuyển đổi số, hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế tư nhân để vươn xa trong bối cảnh thế giới biến động.
