Bước vào giai đoạn 2026-2030, Việt Nam kiên định thực hiện mục tiêu trở thành nước công nghiệp hiện đại, có thu nhập cao vào năm 2045, dù bối cảnh quốc tế có nhiều bất ổn, thách thức gây ra bởi các cuộc xung đột khu vực và cạnh tranh thương mại quốc tế.
Tuy nhiên, quá trình xây dựng và triển khai kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn này cần phải được phân tích kỹ lưỡng về các ưu tiên liên quan tới thích ứng biến đổi khí hậu và bảo vệ nhóm yếu thế, đặc biệt là trẻ em.
Đây cũng là nội dung chính được các chuyên gia, nhà hoạch định chính sách thảo luận tại Hội thảo “Xây dựng Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội 2026-2030 thích ứng với biến đổi khí hậu và hướng tới nhóm yếu thế” do Học viện Chính sách và Phát triển phối hợp với Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) Việt Nam tổ chức, ngày 11/12.
Nhận diện thách thức và khoảng trống chính sách
Tại hội thảo, các chuyên gia nhấn mạnh đầu tư cho trẻ em không chỉ là trách nhiệm xã hội mà còn là một khoản đầu tư chiến lược cho tương lai bền vững của đất nước.
Phó giáo sư, Tiến sỹ Trần Trọng Nguyên, Giám đốc Học viện Chính sách và Phát triển chia sẻ hội thảo có ý nghĩa hết sức quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang xây dựng chiến lược cho giai đoạn mới, hướng tới các mục tiêu trong Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng và các đột phá về giáo dục, y tế. Theo đó, ông đề nghị các đại biểu tập trung phân tích, đề xuất các giải pháp để lồng ghép hiệu quả các nội dung về giáo dục, bảo vệ trẻ em, dinh dưỡng, an sinh xã hội vào kế hoạch phát triển quốc gia.
Chia sẻ góc nhìn quốc tế, bà Michaela Bauer, Phó Trưởng đại diện UNICEF tại Việt Nam, chỉ ra một thực tế đáng lo ngại. Trẻ em là nhóm chịu tác động nặng nề nhất từ biến đổi khí hậu, song tiếng nói và nhu cầu của các em lại chưa được phản ánh đầy đủ trong nhiều chiến lược và chương trình phát triển. Theo đó, bà Bauer kỳ vọng hội thảo sẽ là bước khởi đầu cho những hợp tác sâu rộng hơn, đảm bảo mọi chính sách phát triển đều mang lại lợi ích thiết thực cho trẻ em.
Thực tế cho thấy trẻ em đang đối mặt với nhiều rủi ro không cân xứng. Chia sẻ về điều này, bà Anjanette Saguisag, Trưởng phòng Chính sách Xã hội và Quản trị của UNICEF Việt Nam, cho biết trẻ em dưới 5 tuổi đang phải gánh chịu tới 88% gánh nặng bệnh tật toàn cầu liên quan đến biến đổi khí hậu. Tại Việt Nam, cứ năm thanh thiếu niên thì có một em gặp khó khăn về sức khỏe tâm thần. Các vấn đề như bạo lực, lạm dụng, lao động sớm và tảo hôn vẫn còn tồn tại, trong khi hệ thống an sinh xã hội cho trẻ em còn hạn chế, với chỉ 1,4% trẻ em được hưởng trợ cấp tiền mặt.
Hơn nữa, bối cảnh chung của nền kinh tế cũng đặt ra nhiều thách thức. Ông Đào Xuân Tùng Anh, đại diện Vụ Ngân sách Nhà nước (Bộ Tài chính), giới thiệu tổng quan Kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội giai đoạn 2026-2030 và cho hay Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng GDP bình quân từ 10% trở lên, GDP bình quân đầu người đạt khoảng 8.500 USD vào năm 2030. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn chỉ ra đất nước phải đối mặt với nhiều khó khăn từ bất ổn toàn cầu, nguy cơ tụt hậu công nghệ, già hóa dân số và tác động ngày càng nghiêm trọng của thiên tai, dịch bệnh.
Cần cơ chế, chính sách và nguồn lực đủ mạnh
Từ những phân tích trên, các chuyên gia cho rằng cần có những giải pháp đột phá để bảo vệ trẻ em một cách hiệu quả trong kế hoạch phát triển sắp tới. Tiến sỹ Nguyễn Thế Hùng, Phó Giám đốc Học viện Chính sách và Phát triển, chỉ ra rằng dù chi tiêu công cho giáo dục và y tế của Việt Nam ở mức cao trong khu vực, nhưng việc phân bổ ngân sách vẫn còn nhiều bất cập.
“Hiện không có phân loại, thống kê, báo cáo về chi ngân sách riêng cho trẻ em. Việc phân bổ còn dàn trải qua nhiều bộ, ngành, địa phương, chưa có sự điều phối tập trung thống nhất, dẫn đến thiếu hụt nguồn lực ở các vùng khó khăn,” ông Hùng phân tích.
Để giải quyết vấn đề này, Tiến sỹ Nguyễn Thế Hùng đề xuất một loạt khuyến nghị chính sách, trong đó nổi bật là việc kiến nghị Bộ Chính trị ban hành Chiến lược Quốc gia về trẻ em đến năm 2045. Chiến lược này sẽ là kim chỉ nam để lồng ghép các chỉ tiêu cụ thể về trẻ em vào kế hoạch của các ngành, địa phương. Đây cũng là cơ sở để bố trí nguồn lực tương xứng. Bên cạnh đó, các giải pháp khác bao gồm xây dựng hệ thống chỉ số đánh giá chi tiêu công cho trẻ em, ưu tiên vốn cho các dự án giảm thiểu rủi ro thiên tai có tính đến trẻ em, và thực hiện các mục tiêu đột phá về giáo dục, y tế theo Nghị quyết 71 và 72 của Bộ Chính trị.
Mặt khác, kinh nghiệm thực tiễn từ các địa phương cũng cho thấy sự cấp thiết của việc cụ thể hóa chính sách. Báo cáo nghiên cứu trường hợp tại Cần Thơ và Cà Mau của Tiến sỹ Nguyễn Quỳnh Hoa (Đại học Kinh tế Quốc dân) cho thấy dù các chiến lược quốc gia đã nhấn mạnh “không để ai bị bỏ lại phía sau,” nhưng ở cấp tỉnh, các chỉ tiêu và ngân sách vẫn còn chung chung, chưa nhắm trúng các nhóm yếu thế. Đáng nói là sự tham gia của trẻ em và phụ nữ trong quá trình lập kế hoạch còn mang tính hình thức, tạo ra khoảng cách giữa cam kết và kết quả thực tế.
Để khắc phục, bà Hoa đề xuất cần làm rõ liên kết giữa kế hoạch khí hậu quốc gia và kế hoạch phát triển của địa phương, biến các cam kết bao trùm thành những chương trình, dự án có ngân sách rõ ràng. Đồng thời, bà Hoa cho rằng cần tăng cường cơ chế tham vấn thực chất, để tiếng nói của trẻ em và các nhóm yếu thế thực sự ảnh hưởng đến quyết định phân bổ nguồn lực.
Đặc biệt, bà Hoa kiến nghị các đối tác phát triển cần hỗ trợ thí điểm ở cấp tỉnh và lộ trình nhân rộng các mô hình bao trùm (trường học xanh, rừng ngập mặn - sinh kế, nhà ở chống chịu), đánh giá bài bản và nhân rộng. Song song với đó, chương trình hỗ trợ nên áp dụng phương thức tài chính đổi mới. Cụ thể, thí điểm công cụ tài chính kết hợp, trái phiếu khí hậu, hỗ trợ tỉnh tiếp cận quỹ quốc tế và tích hợp cơ chế an toàn bao trùm trong các khoản vay phát triển./.
Các chỉ tiêu phát triển kinh tế-xã hội chủ yếu năm 2026
Các chỉ tiêu phát triển kinh tế-xã hội chủ yếu năm 2026 gồm tốc độ tăng tổng sản phẩm trong nước (GDP) phấn đấu từ 10% trở lên; GDP bình quân đầu người đạt 5.400-5.500 USD...
