Ngày 11/12, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030, với nhiều điểm mới được đánh giá là tạo bước đột phá quan trọng cho bảo đảm an ninh năng lượng trong bối cảnh nhu cầu điện tăng nhanh và quá trình chuyển dịch xanh diễn ra mạnh mẽ.
Bên lề Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn Hải Phòng) đã trao đổi với phóng viên Thông tấn xã Việt Nam về những điểm mới, nội dung thể chế hóa từ Nghị quyết 70-NQ/TW và các đề xuất nhằm bảo đảm tính khả thi trong triển khai thời gian tới.
- Thưa đại biểu, đâu là những điểm mới và yếu tố mang tính đột phá trong Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030?
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga: Nghị quyết lần này có nhiều điểm mới mang tính căn cơ, tạo đột phá cho quá trình bảo đảm an ninh năng lượng trong bối cảnh nhu cầu điện tăng nhanh, cơ cấu năng lượng chuyển dịch mạnh và yêu cầu giảm phát thải ngày càng cao.
Nghị quyết đặt ra cơ chế điều chỉnh, cập nhật quy hoạch điện theo hướng linh hoạt hơn, rút ngắn thủ tục và đáp ứng yêu cầu thực tiễn. Đây là cơ chế rất mới, cho phép bổ sung, thay thế các dự án nguồn và lưới điện chậm tiến độ; bổ sung BESS (hệ thống pin lưu trữ) để tăng khả năng vận hành hệ thống; điều chỉnh tên gọi, quy mô, tiến độ dự án… mà không làm thay đổi mục tiêu, định hướng lớn của Quy hoạch điện VIII, đồng thời không phải lập lại báo cáo đánh giá môi trường chiến lược. Cách tiếp cận này mở ra dư địa phát triển nhanh hơn và tránh tình trạng “điện chờ thủ tục,” “nguồn điện đã có nhưng không được đưa vào quy hoạch kịp thời.”
Cùng với đó, Nghị quyết mạnh mẽ thúc đẩy phát triển lưới điện-mắt xích then chốt trong bảo đảm an ninh năng lượng. Các dự án lưới điện trong quy hoạch không phải thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư; các thủ tục đất đai, giao khu vực biển, chuyển mục đích sử dụng rừng… được thực hiện ngay dựa trên quyết định quy hoạch hoặc kết quả đấu thầu. Đây là cải cách thủ tục rất quan trọng, tháo gỡ nút thắt lớn cho cả truyền tải và phân phối điện.
Nghị quyết đưa ra bước đi mang tính chiến lược về điện gió ngoài khơi và điện hạt nhân mô đun nhỏ (SMR). Cụ thể, điện gió ngoài khơi được xác lập cơ chế đặc thù, trong đó Thủ tướng được chấp thuận nhà đầu tư không qua đấu giá, nếu dự án đã có trong quy hoạch và đáp ứng yêu cầu về quốc phòng-an ninh. Điểm gom công suất và trách nhiệm của địa phương cũng được quy định rất rõ.
Cùng với đó, điện hạt nhân môđun nhỏ được khuyến khích nghiên cứu, phát triển theo lộ trình phù hợp, mở ra hướng tiếp cận công nghệ hiện đại, an toàn và khả thi về kinh tế hơn so với điện hạt nhân truyền thống.
Đồng thời, về mở rộng cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA), Nghị quyết cho phép các khu công nghiệp, khu kinh tế, khu công nghệ cao, khu đô thị… được trực tiếp tham gia cơ chế mua điện từ nhà sản xuất.
Đây là bước đột phá hướng tới thị trường điện cạnh tranh, tạo động lực cho năng lượng tái tạo phát triển theo nhu cầu thực “điện đi theo thị trường.”
Thứ năm, tạo cơ chế đặc thù cho các dự án dầu khí và than quan trọng, cấp bách. Những dự án này được miễn thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, từ đó bảo đảm nguồn cung nhiên liệu đầu vào trong giai đoạn chuyển dịch năng lượng, đặc biệt cho hệ thống điện hiện hữu.
Nhìn chung, Nghị quyết là bước tiến mạnh mẽ về thể chế, tạo môi trường thuận lợi hơn để bảo đảm an ninh năng lượng trong trung và dài hạn.
- Những nội dung của Nghị quyết 70-NQ/TW đã được thể chế hóa rõ nét như thế nào trong Nghị quyết lần này của Quốc hội, thưa đại biểu?
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga: Nghị quyết 70-NQ/TW của Bộ Chính trị đề ra quan điểm: phát triển năng lượng phải đồng bộ, bền vững, tự chủ; đẩy mạnh năng lượng tái tạo; hiện đại hóa lưới điện; hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh; bảo đảm quốc phòng-an ninh; và hoàn thiện cơ chế, chính sách ưu tiên cho các dự án quan trọng, cấp bách.
Trong Nghị quyết mà Quốc hội vừa thông qua, những quan điểm định hướng lớn đó được thể chế hóa rất rõ và đầy đủ. Đó là, thể chế hóa yêu cầu “đi trước một bước về quy hoạch và hạ tầng năng lượng.”
Việc bổ sung cơ chế điều chỉnh, cập nhật quy hoạch điện, cùng với các cơ chế ưu tiên cho hạ tầng lưới truyền tải, chính là công cụ pháp lý mạnh mẽ để việc triển khai quy hoạch không bị chậm trễ, phù hợp tinh thần “quy hoạch phải đi trước.”
Đồng thời, thể chế hóa chủ trương phát triển mạnh năng lượng tái tạo, nhất là điện gió ngoài khơi. Nghị quyết dành hai điều độc lập (Điều 11 và 12) quy định cơ chế chấp thuận chủ trương đầu tư, giá điện, điểm gom công suất, cơ chế phối hợp và lựa chọn nhà đầu tư cho điện gió ngoài khơi trong hai giai đoạn 2025-2030 và 2031-2035. Đây là bước rất quan trọng trong hiện thực hóa định hướng của Nghị quyết 70 về việc đưa Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về năng lượng tái tạo.
Bên cạnh đó, thể chế hóa chủ trương “đa dạng hóa các loại hình năng lượng mới.”
Việc đưa điện hạt nhân mô đun nhỏ vào đối tượng được nghiên cứu và khuyến khích đầu tư là bước chuẩn bị dài hạn, bảo đảm an ninh năng lượng chiến lược trong bối cảnh nhu cầu ngày càng tăng và yêu cầu giảm phát thải ngày càng khắt khe.
Ngoài ra, thể chế hóa yêu cầu hoàn thiện và phát triển thị trường năng lượng cạnh tranh. Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) được mở rộng về đối tượng, quy mô, tạo ra “lực kéo thị trường” và giảm áp lực cho EVN trong mua bán điện. Đây là một nội dung then chốt của Nghị quyết 70.
Cuối cùng là thể chế hóa yêu cầu bảo đảm an ninh năng lượng, an ninh quốc phòng. Điều kiện về an ninh-chủ quyền biển đảo đối với các dự án điện gió ngoài khơi, hay cơ chế đặc thù cho các dự án dầu khí, than quan trọng cấp bách, đều nhằm bảo đảm an ninh năng lượng trong mọi tình huống.
Như vậy, Nghị quyết lần này thực sự là bước cụ thể hóa đồng bộ và toàn diện Nghị quyết 70 vào cơ chế, chính sách pháp luật, tạo nền tảng để tái cơ cấu ngành năng lượng theo hướng hiện đại, bền vững và tự chủ hơn.
- Thưa đại biểu, để bảo đảm tính khả thi và triển khai hiệu quả Nghị quyết 70-NQ/TW cũng như Chương trình hành động của Chính phủ, theo bà cần tập trung vào những nhóm giải pháp nào?
Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga: Tôi cho rằng cần tập trung vào một số nhóm giải pháp lớn như sau: Đầu tiên là hoàn thiện nhanh hệ thống văn bản hướng dẫn theo trình tự rút gọn. Đây là yếu tố quyết định tốc độ triển khai trên thực tế.
Các Bộ, ngành phải phối hợp chặt chẽ, hạn chế chồng chéo và bảo đảm tính thống nhất, đặc biệt đối với văn bản hướng dẫn về điện gió ngoài khơi, cơ chế mua bán điện trực tiếp, cơ chế phát triển lưới điện và thủ tục đất đai, biển.
Thứ hai là tập trung ưu tiên nguồn lực cho phát triển hạ tầng lưới điện. Lưới truyền tải và phân phối là “điểm nghẽn” lớn nhất hiện nay. Cần đẩy nhanh các dự án 500kV Bắc-Nam, các đường dây giải tỏa năng lượng tái tạo; giao rõ trách nhiệm và cơ chế phối hợp giữa Bộ Công Thương, Bộ Nông Nghiệp và Môi trường với địa phương trong chuẩn bị mặt bằng; cho phép doanh nghiệp tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào đầu tư lưới điện ở những khu vực phù hợp.
Thứ ba có cơ chế huy động vốn đa dạng, linh hoạt. Ngoài vốn Nhà nước, cần khuyến khích nguồn vốn tư nhân, vốn xanh quốc tế, các quỹ đầu tư mới trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Cần xây dựng cơ chế phân bổ rủi ro hợp lý giữa Nhà nước-nhà đầu tư-hệ thống ngân hàng để tạo điều kiện cho các dự án quy mô lớn như điện gió ngoài khơi, SMR.
Thứ tư, hoàn thiện khung pháp lý để thương mại hóa điện gió ngoài khơi. Trong đó cần, quy định rõ cơ chế giá điện và phương pháp xác định giá theo khung giá trần; thiết lập cơ chế đàm phán PPA (hợp đồng mua bán điện) minh bạch, theo thông lệ quốc tế; bảo đảm tính ổn định của chính sách để thu hút các nhà đầu tư lớn trên thế giới.
Thứ năm, đẩy nhanh chuyển đổi số và hiện đại hóa hệ thống vận hành-điều độ điện. Nghị quyết đã quy định cơ chế miễn một số điều kiện vay lại, bảo lãnh Chính phủ đối với Công ty Vận hành hệ thống điện và thị trường điện Quốc gia. Đây là cơ hội để hiện đại hóa hạ tầng điều độ, nâng cao khả năng tích hợp năng lượng tái tạo với tỷ trọng cao.
Cuối cùng, tăng cường giám sát, minh bạch và phòng chống tiêu cực, không để “cơ chế xin cho,” không phát sinh rào cản mới. Vì vậy vai trò giám sát của Quốc hội, Mặt trận Tổ quốc và chính quyền địa phương là rất quan trọng để bảo đảm chính sách đi vào thực tiễn đúng như mục tiêu đề ra.
- Xin cảm ơn đại biểu./.
Điều chỉnh quy hoạch năng lượng quốc gia cho mục tiêu tăng trưởng hai con số
Việc điều chỉnh quy hoạch năng lượng quốc gia không chỉ là yêu cầu kỹ thuật mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược của Việt Nam trong việc cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế nhanh và phát triển bền vững.
