Lễ hội truyền thống Đình Đầm Hà, thị trấn Đầm Hà, huyện Đầm Hà, tỉnh Quảng Ninh, là một trong 36 Di sản Văn hóa Phi Vật thể cấp Quốc gia được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận năm 2023.
Theo các tư liệu lịch sử, Đình Đầm Hà khởi đầu được xây dựng vào khoảng thế kỷ 17 ở khu vực chợ Đầm Hà cũ, cách vị trí đình hiện nay hơn 1km về hướng Đông. Giữa thế kỷ 19, đình bị giặc đốt phá cùng với chùa Đầm Hà. Đến cuối thế kỷ 19, dân làng xây dựng lại ngôi đình ở vị trí hiện nay.
Lễ hội Đình Vạn Ninh được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể cấp Quốc gia
Được tổ chức từ mùng 9-10 tháng Giêng hằng năm, Lễ hội Đình Vạn Ninh diễn ra trang trọng, tôn nghiêm, quy củ với phần lễ có các hoạt động như lễ cáo yết, lễ rước thần, lễ tế... và phần hội.
Đình Đầm Hà thờ Không Lộ chi thần; Giác Hải chi thần; Quý Minh chi thần; Thái Lệ linh ứng chi thần; Đại Càn Quốc gia Nam Hải Tứ vị thượng đẳng thần. Ngoài các vị thần trên, dân làng Đầm Hà còn phối thờ Lý Thường Kiệt, 12 vị tiên nhân của dòng họ Hoàng, dòng họ Phan sinh sống lâu năm ở vùng đất Đầm Hà và 15 vị Hậu thần đã đóng góp điền sản xây dựng đình Đầm Hà.
Năm 1957, do nhiều nguyên nhân, Lễ hội Đình Đầm Hà không được tổ chức. Năm 1963, đình Đầm Hà cũng như nhiều ngôi đình khác trong huyện bị dỡ bỏ. Những hình ảnh về Đình và Lễ hội đình Đầm Hà, đặc biệt các điệu múa cổ, các bài hát cửa đình, xướng đào... chỉ còn lưu lại trong trí nhớ của lớp người cao tuổi.
Năm 2009, Lễ hội truyền thống đình Đầm Hà được chính quyền huyện phục dựng lại sau 52 năm bị gián đoạn. Năm 2011, Cụm di tích Đình-Miếu, Chùa Đầm Hà được xếp hạng Di tích Lịch sử cấp tỉnh.
Cùng năm 2011, Đình Đầm Hà được tôn tạo, xây dựng lại với tổng kinh phí trên 10 tỷ đồng bằng nguồn ngân sách của huyện Đầm Hà và nguồn kinh phí xã hội hóa. Đình Đầm Hà được đầu tư xây dựng lại theo kiến trúc truyền thống, bao gồm 5 gian tiền đường, 3 gian hậu cung, kiến trúc cổ mặt chữ Đinh, bốn mái.
Công trình Đình Đầm Hà được khánh thành và đưa vào sử dụng đúng Lễ hội truyền thống Xuân Quý Tỵ 2013 - dịp kỷ niệm 50 năm thành lập tỉnh Quảng Ninh.
Lễ hội truyền thống Đình Đầm Hà xưa kia được tổ chức rất linh đình trong 6 ngày 5 đêm (từ 15 đến 20 tháng Giêng âm lịch). Ngoài các nghi thức rước, tế Thành hoàng, lễ hội đình Đầm Hà có nhiều nét độc đáo riêng biệt, đó là: Lễ rước 17 mâm cỗ chay trước khi rước Thành hoàng; lễ dừng kiệu xin rút ngắn ngày tổ chức lễ hội trong lúc đi rước Thành hoàng, nếu năm đó không tổ chức đủ 6 ngày như thường lệ; nghi thức chạy cờ xung quanh đình, miếu trong lúc rước; lễ dừng kiệu hát mừng trong lúc rước Thành hoàng về đình; sự kết hợp các điệu múa trong lúc tế.
Mỗi lễ gắn với một điển tích nhằm giáo dục con cháu nhớ ơn tổ tiên, thần, phật; răn dạy con người sống hòa thuận, giúp đỡ nhau trong cuộc sống, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, Quốc thái, dân an; mang đậm bản sắc văn hóa của cư dân đồng bằng Bắc bộ. Phần lễ được tổ chức trọng thể trong không khí trang nghiêm, thành kính và được chuẩn bị chu đáo.
Đặc biệt, trong ngày hội Đình Đầm Hà (huyện Đầm Hà, tỉnh Quảng Ninh) có một chương trình lễ rất độc đáo là Lễ Cáo trạng. Đến phần lễ này, những người con của quê hương Đầm Hà nếu được thăng quan tiến chức hay đỗ Sơ học yếu lược (lớp 4 thời xưa), cho dù rất bận cũng phải về dự.
Lễ này tôn vinh tinh thần khuyến học, khuyến tài của người dân quê hương Đầm Hà đã được quy định trong lệ làng từ rất sớm. Tinh thần hiếu học đó đến nay vẫn được người dân Đầm Hà tiếp tục gìn giữ, phát huy.
Lễ hội Đình Đầm Hà mang đậm bản sắc văn hóa của cư dân đồng bằng Bắc Bộ, nhưng vẫn có những nét riêng độc đáo, đó là sự kết hợp các điệu múa trong lúc tế, chạy cờ xung quang đình và miếu, hát ca trù, hát xướng ả đảo mừng Thành hoàng về dự hội.
Lễ hội được tổ chức nhằm khơi dậy ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa lịch sử; đồng thời nhằm góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, đáp ứng nhu cầu về văn hóa tinh thần, tín ngưỡng, tâm linh của bà con nơi đây và du khách thập phương.
Lễ hội Đình Đầm Hà năm 2023 diễn ra từ ngày 5/2/2023 được tổ chức cùng với Tuần lễ Văn hóa-Thể thao các dân tộc huyện Đầm Hà. Cùng với các trò chơi dân gian truyền thống như thi gói bánh chưng, , kéo co, đập niêu, đẩy gậy, chọi gà, các hoạt động của Tuần Văn hóa-Thể thao các dân tộc cũng diễn ra sôi nổi như thi trình diễn trang phục đặc sắc của các dân tộc, thi trình bày mâm cỗ giới thiệu các món ăn đặc sản của địa phương, giải bóng chuyển hơi… đem đến cho nhân dân và du khách thập phương những trải nghiệm thú vị và được hòa mình vào không gian văn hóa của các lễ hội đầu xuân trên địa bàn huyện./.
