Một số hiện vật được trưng bày tại Bảo tàng Văn hóa Dân tộc Khmer. (Nguồn: travinh.gov.vn) Việt Nam là đất nước sở hữu nền văn hóa vô cùng phong phú, đa dạng với những nét đặc trưng, độc đáo từ 54 thành phần dân tộc khác nhau. Trong đó, cộng đồng dân tộc Khmer được đánh giá là một trong những dân tộc sở hữu nhiều nét đặc trưng riêng biệt và độc đáo, góp phần tạo nên một bức tranh văn hóa muôn màu rực rỡ cho đất nước Việt Nam.
Cộng đồng người Khmer Nam Bộ có hơn 1,3 triệu người, sinh sống tập trung tại các tỉnh miền Tây Nam Bộ, trong đó, đông nhất là Sóc Trăng, Trà Vinh, An Giang, Kiên Giang... Đồng bào Khmer ở Nam Bộ đang kế thừa một di sản văn hóa vô giá, với nhiều loại hình nghệ thuật độc đáo, như hát múa rô băm, nghệ thuật kịch hát dù kê, nghệ thuật điêu khắc, trang trí, hội họa, âm nhạc, văn học dân gian…
Là một trong hai bảo tàng lớn nhất trên cả nước về văn hóa Khmer, Bảo tàng Văn hóa dân tộc Khmer tỉnh Trà Vinh hiện đang lưu giữ khoảng 800 hiện vật, tư liệu cổ, quý phản ánh đậm nét về đời sống văn hóa tinh thần và vật chất của người Khmer.
Được xây dựng vào năm 1995 với kiến trúc cổ điển pha lẫn hiện đại, Bảo tàng Văn hóa dân tộc Khmer nằm trong quần thể khu văn hóa-du lịch, liên hoàn với di tích danh thắng Ao Bà Om, di tích kiến trúc nghệ thuật Chùa Ân, thành phố Trà Vinh.
Nơi đây là địa chỉ bảo tồn rất nhiều hiện vật phản ánh về đời sống văn hóa tinh thần và vật chất của người Khmer ở tỉnh Trà Vinh nói riêng cũng như người Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long nói chung.
Từ cổng bước vào là một khoảng sân rộng nhiều cây xanh, tạo cho khuôn viên Bảo tàng luôn có không khí yên tĩnh, tách biệt hẳn với sự ồn ã, huyên náo bên ngoài. Không gian như tạo ra cho du khách một khoảng lặng tĩnh tâm cần thiết, trước khi tập trung tìm hiểu một cách toàn diện, sâu sắc về bản sắc văn hóa Khmer, thông qua các hiện vật, hình ảnh, tư liệu được trưng bày và giới thiệu.
[Độc đáo nghệ thuật khắc chữ trên lá buông của người Khmer ở An Giang]
Bảo tàng gồm có 4 phòng trưng bày với khoảng 800 hiện vật, tư liệu cổ, quý được sưu tầm hoặc khai quật tại địa phương, được chia thành 4 chủ đề: Tôn giáo và tín ngưỡng của người Khmer, Văn hóa- cuộc sống đời thường; Ngành nghề truyền thống của dân tộc Khmer và Văn hóa-nghệ thuật.
Phòng trưng bày về Tôn giáo và tín ngưỡng của người Khmer là những hiện vật được khai quật trên địa bàn tỉnh (di tích Lưu Cừ, huyện Trà Cú), gồm những hiện vật điêu khắc có giá trị và mang đậm dấu ấn của Phật giáo, Bà La Môn giáo như ngẫu tượng Linga-Yoni, Mukhalinga, tượng thần Shilval, Vishnu, tượng Phật… có những hiện vật có niên đại trên 300 năm.
Đa phần dân tộc Khmer theo Phật giáo tiểu thừa, ngoài ra còn có các tín ngưỡng thờ cúng dân gian khác như tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, thờ thần cai quản trần gian, tín ngưỡng thờ thần bảo hộ… nên người Khmer có nhiều nghi lễ liên quan đến các tín ngưỡng này.
Trong quá trình hình thành và phát triển, yếu tố tín ngưỡng, tôn giáo trong cộng đồng người Khmer ở Trà Vinh luôn có sự đan xen hòa quyện, tạo nên một nền văn hóa độc đáo, mang bản sắc riêng.
Ở vị trí trang trọng nhất của Phòng trưng bày tái hiện một phần không gian ngôi chánh điện chùa Phật giáo Nam Tông Khmer; ghế thuyết pháp-lộng che khi vị sư cả tổ chức buổi thuyết pháp trong những dịp lễ hội, cùng hình ảnh giới thiệu hệ thống 143 chùa Khmer ở Trà Vinh; mô hình Sala thờ Néak Tà.
Phòng trưng bày về chủ đề Văn hóa-cuộc sống đời thường giới thiệu về kiến trúc nhà ở đặc trưng của người Khmer Nam Bộ, các nông cụ phổ biến về hoạt động nông nghiệp như sa quạt nước, gàu vai, gàu sòng dùng làm phương tiện tát nước, dẫn nước từ ruộng thấp lên ruộng cao; cày, trục, phẳng, cù nèo, nọc cấy, vòng hái… để cày cấy, thu hoạch; nôm, xà neng, xà ngôm, lợp… là các ngư cụ trong đánh bắt thủy sản.
Những nông cụ, ngư cụ, vật dụng gia đình này cơ bản cũng giống các công cụ cùng loại của người Kinh, người Hoa nhưng có những khác biệt nhất định về thiết kế, tạo dáng, trang trí hoa văn trên công cụ lao động… Đặc biệt, tại phòng trưng bày này có tái hiện lại không gian bàn thờ tổ tiên, không gian nhà bếp trong ngôi nhà bình thường trong phum sóc Khmer. Cạnh đó là cảnh tái hiện nghi thức cột chỉ tay trong lễ cưới của người Khmer…
Phòng trưng bày giới thiệu về các làng nghề truyền thống của đồng bào Khmer Trà Vinh đưa du khách đến với các công cụ lao động như khung dệt vải, khu dệt chiếu; cối và chày giã cốm dẹp và các sản phẩm điêu khắc được chạm khắc, chế tác từ đôi bàn tay khéo léo tài hoa của các nghệ nhân Khmer. Nghề thủ công truyền thống góp phần tạo nên những giá trị văn hóa đặc sắc của người Khmer.
Nghề chạm khắc gỗ, nghề dệt vải, dệt chiếu, nghề đan đát, nghề chế tác mão, mặt nạ, làm nhạc cụ truyền thống, vẽ tranh trên kiếng, trên vải, trên lá buông rất độc đáo được giới thiệu đến công chúng tại phòng trưng bày về chủ đề Ngành nghề truyền thống của dân tộc Khmer.
Cuối cùng, phòng trưng bày chủ đề Văn hóa-Nghệ thuật của cộng đồng Khmer giới thiệu đến công chúng một kho tàng văn hóa nghệ thuật phong phú, đa dạng dược sáng tạo giữ gìn và lưu truyền đến ngày nay, tiêu biểu như: hát dù kê, múa cổ điển cung đình rô băm, múa trống chhay-dăm, độc xướng chầm riêng, dàn nhạc của người khmer, múa dân gian Khmer. Đặc biệt tại phòng trưng bày này có tái hiện lại không gian sân khấu kịch múa Rô-băm và sân khấu ca kịch Dù kê của người Khmer.
Bảo tàng Văn hóa dân tộc Khmer tỉnh Trà Vinh đã góp phần gìn giữ và giới thiệu đến công chúng đầy đủ về đặc trưng đời sống, sinh hoạt, văn hóa, tín ngưỡng của đồng bào Khmer ở Trà Vinh nói riêng cũng như cộng đồng Khmer Nam Bộ nói chung với những nét văn hóa đặc trưng, độc đáo./.
