Tiến sỹ Angela Pratt - Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cho rằng Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ trong cuộc chiến chống tác hại của thuốc lá trong một thập kỷ qua. Tuy nhiên, với xu hướng hiện tại, Việt Nam sẽ không đạt được mục tiêu của Chiến lược quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá là giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030.
Thông tin trên được Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới đưa ra trong Hội thảo cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá và vai trò của chính sách thuế trong phòng, chống tác hại của thuốc lá, do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Tổ chức Healthbridge Canada tại Việt Nam tổ chức ngày 13/8, tại Hà Nội.
Cần hành động mạnh mẽ hơn
Tiến sỹ Angela Pratt nhấn mạnh, thuốc lá rất có hại cho sức khỏe và gây nên hơn 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, mỗi năm có tới hàng chục nghìn ca tử vong do thuốc lá và những ca tử vong này đều có thể phòng ngừa được.
Số liệu đưa ra bởi Tổng cục Thống kê gần đây cho thấy, mức tiêu thụ thuốc lá tại Việt Nam đang bắt đầu tăng trở lại. Từ năm 2022 đến 2023, tổng sản lượng sản xuất đã tăng hơn 10%. Do vậy, theo bà Angela Pratt, các ban ngành cần hành động mạnh mẽ hơn để giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở Việt Nam nhằm bảo vệ sức khỏe và cuộc sống của người dân.
Thành phố Hồ Chí Minh tiêu hủy gần 21.000 bao thuốc lá điếu nhập lậu
Việc tiêu hủy gần 21.000 bao thuốc lá nhập lậu có sự giám sát của đại diện Cơ quan thường trực 389 Thành phố Hồ Chí Minh, Cục Quản lý thị trường, Hiệp hội thuốc lá Việt Nam và các đơn vị liên quan.
Bà Angela Pratt phân tích, một trong những thách thức lớn nhất là thực trạng giá thuốc lá rất rẻ ở Việt Nam. Thuốc lá ngày càng trở nên phù hợp với túi tiền của người dân hơn, bởi giá của nó vẫn được giữ nguyên, trong khi thu nhập lại tăng. Đây là điều cần thay đổi. Tăng thuế thuốc lá là cách nhanh, hiệu quả nhất để đạt được mục tiêu này.
Phát biểu tại Hội thảo, bà Trần Thị Nhị Thủy - Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Thông tin và Truyền thông) dẫn thông tin, theo Tổ chức Y tế thế giới, hút thuốc lá là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu. Trong khói thuốc lá có 69 chất gây ung thư, các bệnh tim mạch, các bệnh về hô hấp và ảnh hưởng sức khoẻ sinh sản cả nam và nữ. Sử dụng thuốc lá gây 8 triệu ca tử vong mỗi năm trên thế giới. Mặc dù đã có nhiều nỗ lực và đạt kết quả ban đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá, nhưng Việt Nam vẫn là một trong 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.
Theo chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) sẽ trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).
Theo đánh giá của các chuyên gia, mức thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá trong Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) vẫn còn thấp, sự tác động để kiểm soát tốt hơn việc tiêu dùng cho mặt hàng thuốc lá, góp phần bảo vệ sức khỏe người dân chưa đạt như kỳ vọng.
Theo bà Trần Thị Nhị Thủy, từ các thông tin, số liệu có tính thuyết phục về tác hại của thuốc lá và vai trò, giải pháp để chính sách thuế có thể kiểm soát một cách hiệu quả việc tiêu dùng thuốc lá tại Việt Nam được các chuyên gia, nhà khoa học cung cấp tại hội thảo sẽ giúp báo chí hiểu rõ, góp phần truyền tải tích cực, đầy đủ thông tin có cơ sở, tin cậy đóng góp hiệu quả cho quá trình xây dựng, thông qua Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) vào năm 2025.
Về Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt được Bộ Tài chính và Chính phủ trình lấy ý kiến, bà Angela Pratt cho rằng, luật được đề xuất là một bước đi đúng hướng. Nhưng chỉ điều này thì vẫn chưa đủ để đạt được mục tiêu giảm tỉ lệ hút thuốc của chiến lược quốc gia. Với Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt trong quá trình sửa đổi, WHO tin rằng Việt Nam đang có một cơ hội đặc biệt để hướng tới mục tiêu cao hơn và đạt được nhiều lợi ích hơn nữa tới sức khỏe của người dân.
Mô hình của WHO cho thấy, tới năm 2030, việc áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 15.000 đồng/bao thuốc, cộng thêm với mức thuế sản phẩm bằng 75% giá xuất xưởng hiện tại, sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030, phù hợp với mục tiêu quốc gia.
Mô hình của chúng tôi cho thấy tới năm 2030, việc áp dụng mức thuế tiêu thụ đặc biệt là 15.000 đồng/bao thuốc, cộng thêm với mức thuế sản phẩm bằng 75% giá xuất xưởng hiện tại, sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở nam giới xuống dưới 36% vào năm 2030, phù hợp với mục tiêu quốc gia.
Hướng tới mục tiêu thuế chiếm 70-75% giá bán lẻ
Hiện nay, theo đánh giá của các chuyên gia mức thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá trong Dự thảo Luật thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi vẫn còn thấp, sự tác động để kiểm soát tốt hơn việc tiêu dùng cho mặt hàng thuốc lá, góp phần bảo vệ sức khỏe người dân chưa đạt như kỳ vọng. Vì vậy, chính sách thuế tiêu thụ đặc biệt với sản phẩm thuốc lá được thể chế hoá là cách hiệu quả nhất, đóng vai trò là giải pháp chính trong kiểm soát tiêu dùng tại Việt Nam và giúp tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước, thúc đẩy tiến trình đạt được các mục tiêu phát triển bền vững.
Bà Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế) cho biết Bộ Y tế hoàn toàn nhất trí với Bộ Tài chính về một số đề xuất trong Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) đồng thời, Bộ Y tế cũng đề xuất bổ sung thuế tuyệt đối cùng với thuế theo tỷ lệ để chuyển sang phương pháp tính thuế hỗn hợp, và tổng mức thuế phải đủ lớn để tác động thay đổi mức tiêu dùng. Tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 70-75% giá bán lẻ như khuyến cáo của WHO.
Để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ thuốc lá và tỷ trọng thuế theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030, Bộ Y tế đề xuất mức thuế tuyệt đối phải đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75%. Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ) và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030.
Thạc sỹ Đào Thế Sơn - Chuyên gia kinh tế cho biết các chỉ số sản xuất công nghiệp và tiêu thụ cho thấy tình hình kinh doanh thuốc lá vẫn tăng trưởng tốt trong 10 năm vừa qua. Mặc dù chỉ số sản xuất/tiêu thụ có mức tăng chậm lại gần thời điểm các năm tăng thuế 2016, 2019, nhưng không đáng kể. Do vậy, rất cần tăng thuế ở mức đủ lớn để làm chậm lại đà tăng trưởng về tiêu thụ và giảm tiêu dùng.
Ông Đào Thế Sơn kiến nghị Việt Nam nên bổ sung thuế tuyệt đối ở mức đủ cao và có thay đổi định kỳ, sử dụng giá bán lẻ làm cơ sở tính thuế tỷ lệ thay vì giá xuất xưởng như hiện tại và tỷ lệ tất cả các loại thuế nên đạt tối thiểu 75% giá bán lẻ. Bên cạnh đó, để giảm khả năng chi trả cho thuốc lá, nên tăng đáng kể thuế đối với thuốc lá và điều chỉnh thường xuyên để bắt kịp với lạm phát và tăng trưởng thu nhập./.
Vừa qua, Bộ Tài chính đã lấy ý kiến góp ý Dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi) trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8, vào tháng 10/2024 và trình Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 9, tháng 5/2025.
Dự thảo điều chỉnh thuế suất đối với mặt hàng thuốc lá theo hướng giữ nguyên mức thuế suất 75% và bổ sung mức thuế tuyệt đối theo lộ trình tăng từng năm trong giai đoạn từ 2026 - 2030 với 2 phương án.
Cụ thể, phương án 1 sẽ tăng 2.000 đồng/bao ở năm đầu tiên và đạt mức tăng 10.000 đồng vào năm 2030. Phương án 2 áp dụng mức tăng 5.000 đồng/bao ngay từ năm 2026 và tăng tịnh tiến 1.000 đồng/bao trong 5 năm kế tiếp để đạt mức 10.000 đồng/bao năm 2030.
