Bình Thuận là một trong những tỉnh ven biển có phân bố sa khoáng titan và đượcđánh giá là tỉnh có tiềm năng sa khoáng titan lớn nhất cả nước, thậm chí lớnnhất khu vực Đông Nam Á.
Vùng đất vốn được mệnh danh “sa mạc” cằn cỗi bỗng trở nên đắt giá bởinguồn lợi to lớn này. Tuy nhiên, những hệ lụy từ quản lý khai thác titan, ônhiễm môi trường cũng phát sinh từ đây…
Nguồn sa khoáng "khổng lồ"
Đầu năm 2011, Liên đoàn Địa chất Trung Trung bộ thuộc Bộ Tài nguyên Môitrường đã báo cáo kết quả thực hiện việc điều tra, đánh giá tiềm năng sa khoángtitan - zircon tại Bình Thuận.
Theo báo cáo, Bình Thuận có diện tích có chứa quặng titan - zircon là774km2 với tài nguyên dự báo khoảng 558 triệu tấn (gấp 16 lần so tổng trữlượng sa khoáng các tỉnh trong cả nước cộng lại - theo số liệu của Viện Mỏ vàluyện kim, tổng trữ lượng tài nguyên dự báo quặng titan Việt Nam đến tháng12/2004 là khoảng 34,5 triệu tấn).
Titan là kim loại quý hiếm, được dùng trên 30 ngành công nghiệp khác nhau;chế tạo máy bay; hàng không vũ trụ; công nghiệp quốc phòng… Với sản lượng lớnnày, các chuyên gia về khoáng sản của Bộ Tài nguyên Môi trường dự báo có thể xếpBình Thuận là nơi có trữ lượng sa khoáng titan đứng đầu Đông Nam Á, đứng thứ batrên thế giới.
Trữ lượng 558 triệu tấn sa khoáng titan này, các chuyên gia về định giákhoáng sản của Bộ Tài nguyên Môi trường tính toán theo giá thị trường thế giớihiện nay, có giá khoảng 138,87 tỷ USD - đây là một con số quá sức tưởng tượngcủa Bộ Tài nguyên Môi trường và tỉnh Bình Thuận.
Với việc phát hiện trữ lượng sa khoáng titan khổng lồ trải dài trên mộtdiện tích khá rộng, phần lớn tập trung ở các cồn cát ven biển, nhiều nơi quặngđược phát hiện nằm ở độ sâu từ 40-50m, cộng thêm các yếu tố mang tính kỹ thuậtkhác nên nhiều nhà khoa học mỏ - địa chất cho rằng rất khó triển khai nhanh vớithời hạn 5-10 năm trong khai thác titan ở Bình Thuận.
Từ lâu, chuyện Bình Thuận có titan đã được các nhà khai thác biết đến, tuynhiên không ai ngờ nguồn trữ lượng lại lớn đến vậy. Chính vì vậy những vướng mắctừ titan cũng phát sinh… Vấn đề này không chỉ gây hệ lụy cho các nhà đầu tư màcòn ảnh hưởng không nhỏ đến chủ trương, chính sách thu hút đầu tư của tỉnh.
“Núp bóng” resort, khai thác titan
Khi Bộ Tài nguyên Môi trường công bố diện tích 774km2 có quặng sa khoángtitan với trữ lượng 558 triệu tấn, tỉnh Bình Thuận không biết nên mừng hay nênlo. Còn những chủ dự án du lịch thì nhấp nhổm như ngồi trên lửa.
Theo quy định của Luật Khoáng sản, những khu vực có titan phải được khaithác trước khi tiến hành xây dựng công trình trên đó. Do quy định này nên hiệnnay Bình Thuận có gần 200 dự án (du lịch, dịch vụ thương mại, điện gió, trồngrừng sinh thái, khu dân cư…) không thể triển khai được, phải chờ khai thác sakhoáng titan bên dưới.
Với lượng titan lớn như vậy nên không thể khai thác trong một thời gianngắn. Vậy là các dự án du lịch có titan phải chờ để giải bài toán sa khoángtitan. Nhiều chủ đầu tư dự án du lịch, resort tại Bình Thuận bắt đầu tính chuyệnđầu tư mua máy móc và khai thác titan ngay trên đất dự án của mình.
Tại bãi biển thị xã La Gi, bên trong diện tích đất rộng chạy dọc bãi biểncủa dự án du lịch Sài Gòn-Hàm Tân xuất hiện những chiếc máy đãi titan lớn, nằmgiữa những ao nước. Không ai có thể nhận ra đây là khuôn viên của một dự ánresort 200ha với tổng vốn đầu tư lên đến 150 triệu USD do Công ty cổ phần dulịch Sài Gòn-Hàm Tân làm chủ đầu tư.
Ông Huỳnh Giác, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Thuận chobiết có hai dự án resort quy mô lớn là resort Sài Gòn-Hàm Tân (thị xã La Gi) vàdự án resort Cảnh Viên (huyện Hàm Tân) đã khai thác titan trên diện tích đất dựán được hơn một năm nay.
Trong quá trình triển khai xây dựng resort, phát hiện thấy có titan nêntỉnh đã đồng ý cho phép chủ đầu tư khai thác tận thu titan bên trong đất dự ánđể sớm triển khai dự án du lịch.
Theo đánh giá của ông Giác, tình hình khó khăn về vốn những năm gần đây đãkhiến nhiều dự án du lịch bị chậm triển khai. Ngoài ra, có một số dự án resortlớn nhỏ chậm triển khai nhiều năm do nhà đầu tư lấy cớ tận thu titan để kéo dàithêm thời gian, đào bới đất đai, gây ô nhiễm môi trường…
Hệ lụy môi trường từ titan
Theo Sở Tài nguyên Môi trường Bình Thuận, hiện nay việc các đơn vị khaithác, chế biến titan xả thải có hoạt động phóng xạ anpha và bêta vượt quy địnhlà phổ biến. Nguồn nước bị ô nhiễm phóng xạ ảnh hưởng xấu cho sức khỏe, nguyhiểm nhất là các triệu chứng không xuất hiện ngay.
Hiện tỉnh Bình Thuận có 7 khu vực khai thác titan kéo dài từ các xã thuộchuyện Bắc Bình đến các huyện ven biển Hàm Thuận Nam, Hàm Tân và thị xã La Gitrên diện tích gần 1.200ha do Bộ Tài nguyên và Môi trường và Ủy ban Nhân dântỉnh cấp phép khai thác. Tại những điểm này, không chỉ người dân mà ngay cảchính quyền cũng đau đầu về chuyện đào xới tài nguyên làm ảnh hưởng môi trường,đảo lộn cuộc sống của người dân.
Tỉnh đã cấm sử dụng nguồn nước mặn để phục vụ khai thác tuyển quặng titan,nhưng hầu hết các đơn vị khai thác titan đều lén lút dùng nước biển tuyển quặngvà xả nước lẫn cát thải ra biển. Ngay khi bắt tay vào khai thác, những công tynày đã cho hút nước biển lên đất liền để tuyển quặng. Nước, cát thải được xảthẳng ra biển.
Hậu quả là hàng loạt cây ăn quả, giếng nước của hàng chục hộ dân nằm gầnkhu vực khai thác bị nhiễm mặn, cây cối héo lá rồi chết, các giếng nước ngọt trởnên mặn chát không sử dụng được… đã làm cuộc sống, sinh hoạt của người dân gặprất nhiều khó khăn.
Ông Đào Trọng Hưng, Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam, đánh giá quá trìnhkhai thác, vận chuyển, chế biến quặng titan làm phát tán các chất phóng xạ rấtcó hại đến sức khỏe cộng đồng. Kết quả đo xạ cho thấy cường độ phóng xạ ở đốngquặng tuyển ướt, đặc biệt trong xưởng tuyển tinh, các sản phẩm sau tuyển tinhđều rất cao, vượt ngưỡng cho phép so với tiêu chuẩn an toàn phóng xạ.
Ô nhiễm phóng xạ là ô nhiễm mà con người không cảm nhận được, nhưng lạirất nguy hiểm cho sức khỏe của công nhân khai thác, chế biến quặng titan và cưdân địa phương. Hiện trên địa bàn có 6 nhà máy tuyển tinh đang hoạt động, tuynhiên chưa có nhà máy chế biến sâu nào được triển khai xây dựng.
Cần sớm có giải pháp để khai thác, sử dụng bền vững
Trước nguy cơ quy hoạch của tỉnh bị phá vỡ vì việc cấp phép thăm dò, khaithác titan, từ năm 2009 đến nay, Thường trực Tỉnh ủy, Ủy ban Nhân dân tỉnh BìnhThuận đã gửi nhiều công văn đến các bộ, ngành liên quan đề nghị có giải pháp chotỉnh vì nếu cấp phép khai thác đồng loạt, ngoài việc quy hoạch bị phá vỡ, dự ánbị chồng lấn, nhà đầu tư quay lưng mà ngành du lịch mũi nhọn của địa phương cũngsẽ bị ảnh hưởng vì ô nhiễm môi trường.
Bên cạnh đó, hàng chục hội thảo về titan từ đầu năm đến nay cũng được tổchức để tìm ra giải pháp sử dụng bền vững nguồn tài nguyên này; đồng thời phảigắn với bảo vệ môi trường sau khai thác.
Nhiều khuyến cáo đối với lãnh đạo tỉnh Bình Thuận trước việc quản lý nguồntài nguyên sa khoáng titan như thế nào để vừa khai thác lợi thế nguồn tài nguyêndồi dào phục vụ đắc lực cho xây dựng quê hương, đồng thời tránh được những hậuquả, mặt trái mà Bình Thuận phải trả giá trong việc quản lý, khai thác bừa bãitài nguyên…
Các nhà khoa học, nhà quản lý kinh tế cũng đề xuất: Bình Thuận chỉ nên quyhoạch, khai thác sa khoáng titan một cách hạn chế, có mức độ, không khai thác ồạt đại trà; chỉ cấp phép cho các doanh nghiệp có đủ năng lực về kỹ thuật và tàichính, ưu tiên cho doanh nghiệp chế biến sâu với công nghệ hiện đại, đảm bảo antoàn bức xạ không gây ảnh hưởng nguồn nước trong quá trình khai thác; không sửdụng hoặc hạn chế tối đa sử dụng nước biển trong tuyển quặng, phải đảm bảo trồngcây xanh sống và khép tán sau khi khai thác./.
Vùng đất vốn được mệnh danh “sa mạc” cằn cỗi bỗng trở nên đắt giá bởinguồn lợi to lớn này. Tuy nhiên, những hệ lụy từ quản lý khai thác titan, ônhiễm môi trường cũng phát sinh từ đây…
Nguồn sa khoáng "khổng lồ"
Đầu năm 2011, Liên đoàn Địa chất Trung Trung bộ thuộc Bộ Tài nguyên Môitrường đã báo cáo kết quả thực hiện việc điều tra, đánh giá tiềm năng sa khoángtitan - zircon tại Bình Thuận.
Theo báo cáo, Bình Thuận có diện tích có chứa quặng titan - zircon là774km2 với tài nguyên dự báo khoảng 558 triệu tấn (gấp 16 lần so tổng trữlượng sa khoáng các tỉnh trong cả nước cộng lại - theo số liệu của Viện Mỏ vàluyện kim, tổng trữ lượng tài nguyên dự báo quặng titan Việt Nam đến tháng12/2004 là khoảng 34,5 triệu tấn).
Titan là kim loại quý hiếm, được dùng trên 30 ngành công nghiệp khác nhau;chế tạo máy bay; hàng không vũ trụ; công nghiệp quốc phòng… Với sản lượng lớnnày, các chuyên gia về khoáng sản của Bộ Tài nguyên Môi trường dự báo có thể xếpBình Thuận là nơi có trữ lượng sa khoáng titan đứng đầu Đông Nam Á, đứng thứ batrên thế giới.
Trữ lượng 558 triệu tấn sa khoáng titan này, các chuyên gia về định giákhoáng sản của Bộ Tài nguyên Môi trường tính toán theo giá thị trường thế giớihiện nay, có giá khoảng 138,87 tỷ USD - đây là một con số quá sức tưởng tượngcủa Bộ Tài nguyên Môi trường và tỉnh Bình Thuận.
Với việc phát hiện trữ lượng sa khoáng titan khổng lồ trải dài trên mộtdiện tích khá rộng, phần lớn tập trung ở các cồn cát ven biển, nhiều nơi quặngđược phát hiện nằm ở độ sâu từ 40-50m, cộng thêm các yếu tố mang tính kỹ thuậtkhác nên nhiều nhà khoa học mỏ - địa chất cho rằng rất khó triển khai nhanh vớithời hạn 5-10 năm trong khai thác titan ở Bình Thuận.
Từ lâu, chuyện Bình Thuận có titan đã được các nhà khai thác biết đến, tuynhiên không ai ngờ nguồn trữ lượng lại lớn đến vậy. Chính vì vậy những vướng mắctừ titan cũng phát sinh… Vấn đề này không chỉ gây hệ lụy cho các nhà đầu tư màcòn ảnh hưởng không nhỏ đến chủ trương, chính sách thu hút đầu tư của tỉnh.
“Núp bóng” resort, khai thác titan
Khi Bộ Tài nguyên Môi trường công bố diện tích 774km2 có quặng sa khoángtitan với trữ lượng 558 triệu tấn, tỉnh Bình Thuận không biết nên mừng hay nênlo. Còn những chủ dự án du lịch thì nhấp nhổm như ngồi trên lửa.
Theo quy định của Luật Khoáng sản, những khu vực có titan phải được khaithác trước khi tiến hành xây dựng công trình trên đó. Do quy định này nên hiệnnay Bình Thuận có gần 200 dự án (du lịch, dịch vụ thương mại, điện gió, trồngrừng sinh thái, khu dân cư…) không thể triển khai được, phải chờ khai thác sakhoáng titan bên dưới.
Với lượng titan lớn như vậy nên không thể khai thác trong một thời gianngắn. Vậy là các dự án du lịch có titan phải chờ để giải bài toán sa khoángtitan. Nhiều chủ đầu tư dự án du lịch, resort tại Bình Thuận bắt đầu tính chuyệnđầu tư mua máy móc và khai thác titan ngay trên đất dự án của mình.
Tại bãi biển thị xã La Gi, bên trong diện tích đất rộng chạy dọc bãi biểncủa dự án du lịch Sài Gòn-Hàm Tân xuất hiện những chiếc máy đãi titan lớn, nằmgiữa những ao nước. Không ai có thể nhận ra đây là khuôn viên của một dự ánresort 200ha với tổng vốn đầu tư lên đến 150 triệu USD do Công ty cổ phần dulịch Sài Gòn-Hàm Tân làm chủ đầu tư.
Ông Huỳnh Giác, Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bình Thuận chobiết có hai dự án resort quy mô lớn là resort Sài Gòn-Hàm Tân (thị xã La Gi) vàdự án resort Cảnh Viên (huyện Hàm Tân) đã khai thác titan trên diện tích đất dựán được hơn một năm nay.
Trong quá trình triển khai xây dựng resort, phát hiện thấy có titan nêntỉnh đã đồng ý cho phép chủ đầu tư khai thác tận thu titan bên trong đất dự ánđể sớm triển khai dự án du lịch.
Theo đánh giá của ông Giác, tình hình khó khăn về vốn những năm gần đây đãkhiến nhiều dự án du lịch bị chậm triển khai. Ngoài ra, có một số dự án resortlớn nhỏ chậm triển khai nhiều năm do nhà đầu tư lấy cớ tận thu titan để kéo dàithêm thời gian, đào bới đất đai, gây ô nhiễm môi trường…
Hệ lụy môi trường từ titan
Theo Sở Tài nguyên Môi trường Bình Thuận, hiện nay việc các đơn vị khaithác, chế biến titan xả thải có hoạt động phóng xạ anpha và bêta vượt quy địnhlà phổ biến. Nguồn nước bị ô nhiễm phóng xạ ảnh hưởng xấu cho sức khỏe, nguyhiểm nhất là các triệu chứng không xuất hiện ngay.
Hiện tỉnh Bình Thuận có 7 khu vực khai thác titan kéo dài từ các xã thuộchuyện Bắc Bình đến các huyện ven biển Hàm Thuận Nam, Hàm Tân và thị xã La Gitrên diện tích gần 1.200ha do Bộ Tài nguyên và Môi trường và Ủy ban Nhân dântỉnh cấp phép khai thác. Tại những điểm này, không chỉ người dân mà ngay cảchính quyền cũng đau đầu về chuyện đào xới tài nguyên làm ảnh hưởng môi trường,đảo lộn cuộc sống của người dân.
Tỉnh đã cấm sử dụng nguồn nước mặn để phục vụ khai thác tuyển quặng titan,nhưng hầu hết các đơn vị khai thác titan đều lén lút dùng nước biển tuyển quặngvà xả nước lẫn cát thải ra biển. Ngay khi bắt tay vào khai thác, những công tynày đã cho hút nước biển lên đất liền để tuyển quặng. Nước, cát thải được xảthẳng ra biển.
Hậu quả là hàng loạt cây ăn quả, giếng nước của hàng chục hộ dân nằm gầnkhu vực khai thác bị nhiễm mặn, cây cối héo lá rồi chết, các giếng nước ngọt trởnên mặn chát không sử dụng được… đã làm cuộc sống, sinh hoạt của người dân gặprất nhiều khó khăn.
Ông Đào Trọng Hưng, Viện Khoa học Công nghệ Việt Nam, đánh giá quá trìnhkhai thác, vận chuyển, chế biến quặng titan làm phát tán các chất phóng xạ rấtcó hại đến sức khỏe cộng đồng. Kết quả đo xạ cho thấy cường độ phóng xạ ở đốngquặng tuyển ướt, đặc biệt trong xưởng tuyển tinh, các sản phẩm sau tuyển tinhđều rất cao, vượt ngưỡng cho phép so với tiêu chuẩn an toàn phóng xạ.
Ô nhiễm phóng xạ là ô nhiễm mà con người không cảm nhận được, nhưng lạirất nguy hiểm cho sức khỏe của công nhân khai thác, chế biến quặng titan và cưdân địa phương. Hiện trên địa bàn có 6 nhà máy tuyển tinh đang hoạt động, tuynhiên chưa có nhà máy chế biến sâu nào được triển khai xây dựng.
Cần sớm có giải pháp để khai thác, sử dụng bền vững
Trước nguy cơ quy hoạch của tỉnh bị phá vỡ vì việc cấp phép thăm dò, khaithác titan, từ năm 2009 đến nay, Thường trực Tỉnh ủy, Ủy ban Nhân dân tỉnh BìnhThuận đã gửi nhiều công văn đến các bộ, ngành liên quan đề nghị có giải pháp chotỉnh vì nếu cấp phép khai thác đồng loạt, ngoài việc quy hoạch bị phá vỡ, dự ánbị chồng lấn, nhà đầu tư quay lưng mà ngành du lịch mũi nhọn của địa phương cũngsẽ bị ảnh hưởng vì ô nhiễm môi trường.
Bên cạnh đó, hàng chục hội thảo về titan từ đầu năm đến nay cũng được tổchức để tìm ra giải pháp sử dụng bền vững nguồn tài nguyên này; đồng thời phảigắn với bảo vệ môi trường sau khai thác.
Nhiều khuyến cáo đối với lãnh đạo tỉnh Bình Thuận trước việc quản lý nguồntài nguyên sa khoáng titan như thế nào để vừa khai thác lợi thế nguồn tài nguyêndồi dào phục vụ đắc lực cho xây dựng quê hương, đồng thời tránh được những hậuquả, mặt trái mà Bình Thuận phải trả giá trong việc quản lý, khai thác bừa bãitài nguyên…
Các nhà khoa học, nhà quản lý kinh tế cũng đề xuất: Bình Thuận chỉ nên quyhoạch, khai thác sa khoáng titan một cách hạn chế, có mức độ, không khai thác ồạt đại trà; chỉ cấp phép cho các doanh nghiệp có đủ năng lực về kỹ thuật và tàichính, ưu tiên cho doanh nghiệp chế biến sâu với công nghệ hiện đại, đảm bảo antoàn bức xạ không gây ảnh hưởng nguồn nước trong quá trình khai thác; không sửdụng hoặc hạn chế tối đa sử dụng nước biển trong tuyển quặng, phải đảm bảo trồngcây xanh sống và khép tán sau khi khai thác./.
Nguyễn Thanh (TTXVN/Vietnam+)
