Một giếng dầu tại mỏ Yarakta ở Irkutsk của Nga. (Ảnh: Reuters) Theo tờ Financial Times, cuộc khủng hoảng Ukraine đe dọa nghiêm trọng đến sự lạc quan trên toàn cầu về triển vọng phục hồi kinh tế sau đại dịch, sau khi Nga điều quân đến các khu vực ly khai thuộc Ukraine, gây ra hàng loạt lệnh trừng phạt từ phương Tây và khiến giá năng lượng tiếp tục tăng.
Trước khi cuộc khủng hoảng Ukraine leo thang, các ngân hàng trung ương cũng đã cảnh báo về nguy cơ lạm phát cao kéo dài.
Căng thẳng hiện nay được dự báo sẽ đẩy giá dầu và khí đốt lên cao và tiếp tục làm chậm quá trình phục hồi kinh tế, đặc biệt là ở châu Âu, dẫn đến lo ngại gia tăng về diễn biến lạm phát, đồng thời làm trầm trọng thêm vấn đề nan giải về thời điểm thắt chặt chính sách tiền tệ.
Vai trò của nguồn cung năng lượng Nga
Hầu hết các chuyên gia kinh tế cho rằng mặc dù có khó khăn song các nền kinh tế tiên tiến có khả năng phục hồi mà không để lại những “vết sẹo” nghiêm trọng.
Chuyên gia Daniela Ordonez tại cơ quan nghiên cứu Oxford Economics lưu ý rằng mặc dù cuộc khủng hoảng Ukraine là phép thử đối với sự lạc quan về triển vọng phục hồi kinh tế, các cuộc khảo sát cho thấy niềm tin của doanh nghiệp vẫn ở mức cao.
Tuy nhiên, nhà kinh tế trưởng toàn cầu của tập đoàn Citi Nathan Sheets cảnh báo leo thang căng thẳng có thể nhanh chóng ảnh hưởng tới tâm lý lạc quan này. Một cuộc xung đột trên toàn Ukraine sẽ làm suy yếu triển vọng về con đường phục hồi kinh tế suôn sẻ khi áp lực lạm phát đang làm suy giảm thu nhập của các hộ gia đình.
Ông Sheets nhận định với những áp lực ngày càng tăng này, suy thoái không đơn thuần chỉ là một “rủi ro đuôi” (tail risk), là rủi ro có xác suất nhỏ nhưng ảnh hưởng lớn tới lợi nhuận.
[Giá dầu thế giới trên 100USD/thùng tác động hai mặt lên nền kinh tế]
Các nhà kinh tế tin rằng mối đe dọa ngay lập tức đối với kinh tế toàn cầu từ các lệnh trừng phạt gia tăng sẽ chỉ là hạn chế. Mặc dù một số ngành và người tiêu dùng đang phụ thuộc vào thương mại với Nga, xuất khẩu sang Nga nói chung đã giảm mạnh kể từ khi Moskva sáp nhập Crimea vào năm 2014.
Tỷ trọng xuất khẩu sang Nga của Đức đã giảm từ 3,5% năm 2014 xuống dưới 2%, trong khi tỷ lệ này của Mỹ ở mức dưới 0,5%.
Tuy nhiên, tác động gián tiếp của các hành động của Nga đối với giá dầu và khí đốt toàn cầu có nguy cơ lớn hơn rất nhiều. Ngày 22/2, giá dầu thô Brent tăng lên mức gần 100 USD/thùng, trong khi giá xăng bán buôn cũng tăng mạnh.
Nhà kinh tế tại Capital Economics Bethany Beckett cho biết "rõ ràng, cuộc xung đột Nga-Ukraine làm tăng nguy cơ lạm phát tiếp tục cao trong thời gian dài,” ảnh hưởng tới các công ty năng lượng và người tiêu dùng.
Mô hình mô phỏng của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) cho thấy những tác động nghiêm trọng, nếu nguồn cung khí đốt từ Nga bị gián đoạn. Mô hình này ước tính tỷ lệ thiếu hụt khí đốt ở mức 10% có thể khiến Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trong Khu vực sử dụng đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) giảm 0,7%, với những tác động rõ rệt nhất ở các nước có ngành điện và khí đốt lớn và các ngành công nghiệp phụ thuộc nhiều vào khí đốt.
Bộ Năng lượng Qatar ngày 22/2 nhấn mạnh nước này và các nước khác không thể thay thế hoàn toàn nguồn cung khí đốt của Nga cho châu Âu nếu nguồn này bị cắt giảm.
Động thái “ăn miếng trả miếng” của Mỹ và châu Âu…
Mặc dù vậy, hầu hết các nhà kinh tế cho rằng quy mô của tác động này sẽ không quá nghiêm trọng tại những quốc gia đã hứng chịu những thiếu hụt nguồn cung lớn trong đại dịch và có thể thích ứng với tình trạng giảm nguồn cung khí đốt từ Nga.
Các phản ứng ngay tức thì, như quyết định của Đức vào ngày 22/2 nhằm ngừng phê duyệt dự án đường ống dẫn khí Dòng chảy phương Bắc 2, sẽ mang "giá trị biểu tượng mạnh mẽ" bởi dự án này chưa đi vào hoạt động, theo chuyên gia kinh tế tại Viện Tài chính Quốc tế Elina Ribakova.
Trong khi đó, chuyên gia kinh tế trưởng tại ngân hàng Berenberg Holger Schmieding tin rằng Nga sẽ cảm thấy sức ép của các lệnh trừng phạt “ăn miếng trả miếng” trước các nước phương Tây.
Ông lập luận, nếu cuộc khủng hoảng không gia tăng đáng kể, các lệnh trừng phạt "sẽ làm suy yếu nền kinh tế Nga theo thời gian trong khi có tác động rất hạn chế lên các nền kinh tế tiên tiến.”
Chuyên gia này dự đoán, thị trường tài chính sẽ trở lại bình thường sau một thời gian và sau một vài tháng suy thoái đối với doanh nghiệp và niềm tin tiêu dùng, "tăng trưởng kinh tế ở châu Âu sẽ hồi phục mạnh mẽ trở lại sau làn sóng Omicron, trong bối cảnh tình trạng thiếu hụt nguồn cung đang giảm dần."
Tuy nhiên, các ngân hàng trung ương sẽ phải đối mặt với với một tình thế tiến thoái lưỡng nan khẩn cấp nếu giá năng lượng và lạm phát tiếp tục tăng. Các ngân hàng sẽ cần chứng tỏ sự nghiêm túc trong việc kiểm soát tăng giá. Hiện, các ngân hàng trung ương đang công khai đưa ra tín hiệu thắt chặt chính sách, phản ánh lo ngại về nguy cơ trưởng thấp không kém lo ngại về lạm phát cao.
Thành viên ban điều hành ECB Isabel Schnabel cho biết nếu căng thẳng Ukraine leo thang, khó có khả năng ECB sẽ đẩy nhanh quá trình bình thường hóa chính sách.
Lưu ý về những bất ổn ở Ukraine và kỳ vọng thị trường về tăng lãi suất mạnh ở Vương quốc Anh, Phó Thống đốc Ngân hàng trung ương Anh (BoE) Dave Ramsden cho biết "cũng có rủi ro từ việc thắt chặt chính sách tiền tệ quá mức."
Tuy vậy, quan điểm đang thay đổi nhanh chóng để phản ứng với diễn biến Ukraine. Erik Nielsen, cố vấn của UnCredit, cho biết hiện tại có "những bất ổn chưa từng có tiền lệ về kinh tế và địa chính trị.”
… dẫn đến “những bất ổn chưa từng có tiền lệ về kinh tế và địa chính trị”
Các nhà phân tích cảnh báo, thế giới có thể rơi vào một cuộc suy thoái nếu Nga chấm dứt xuất khẩu năng lượng sang châu Âu do những căng thẳng với Ukraine và việc giá dầu toàn cầu có thể tăng vọt lên trên mức 100 USD/thùng.
Bộ trưởng Năng lượng Australia Angus Taylor cho biết ông nhận thấy giá xăng dầu kỷ lục đang ảnh hưởng đến tài chính hộ gia đình, nhưng chính phủ không có kế hoạch loại bỏ hoặc giảm thuế tiêu thụ đặc biệt nhiên liệu để giảm bớt áp lực chi phí.
Ông Taylor lý giải mặc dù chi phí nhiên liệu trung bình ở mức cao nhất trong lịch sử là 179,1 xu AUD/lít, mức giá này của Australia vẫn nằm trong nhóm 25% thấp nhất trong các quốc gia thành viên Tổ chức Hợp tác Phát triển Kinh tế (OECD).
Số liệu của công ty tư vấn CommSec cho thấy, các hộ gia đình Australia hiện phải chi trung bình 251 AUD (176 USD)/tháng cho xăng, một mức chi kỷ lục, tăng 67 AUD so với năm trước. Theo Viện Dầu mỏ Australia, giá xăng không chì trung bình trên toàn quốc đã tăng 2,2 xu /lít vào tuần trước, lên mức kỷ lục 179,1 xu AUD/lít.
Trong bối cảnh Đức tạm dừng đường ống dẫn khí đốt tự nhiên trị giá 7,7 tỷ USD và các thương nhân lo ngại rằng Nga sẽ găm giữ khí đốt để trả đũa, qua đó đẩy giá khí đốt lên cao hơn, ông Taylor cho biết giá khí đốt của Australia hiện vẫn thấp hơn 77% so với châu Á và châu Âu.
Nga là nhà sản xuất dầu lớn thứ ba thế giới và sau khi cuộc khủng hoảng tại Ukraine xảy ra, giá dầu Brent giao sau đã tăng lên trên 99 USD/thùng trước khi giảm về gần 96 USD/thùng.
Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh và Tiêu dùng Australia Rod Sims đánh giá căng thẳng ở Ukraine sẽ góp phần làm leo thang giá xăng dầu, đồng thời tuyên bố chính phủ liên bang không thể làm gì nhiều để giúp giảm giá nhiên liệu.
Ông Sims cho biết: “Căng thẳng xung quanh Ukraine làm trầm trọng thêm vấn đề cung cầu trên thị trường năng lượng trên toàn thế giới hậu đại dịch COVID-19.”
Tuy nhiên, ông Sims bác bỏ khả năng giá khí đốt sẽ còn tăng cao hơn. Ông cho biết các nhà sản xuất khí đốt đang kiếm được rất nhiều tiền và sẽ không muốn bất cứ điều gì cản trở khả năng xuất khẩu của mình. Trong khi đó, chính phủ liên bang sẽ sẵn sàng xử lý nghiêm các nhà cung cấp khí đốt tăng giá quá mức.
Nhà phân tích hàng hóa của Ngân hàng Commonwealth Australia Vivek Dhar cảnh báo rằng vẫn có "rủi ro đáng kể” của việc giá dầu có thể tăng trên 100 USD/thùng nếu khủng hoảng Nga-Ukraine tiếp tục leo thang.
Do phần lớn châu Âu phụ thuộc vào khí đốt và than nhiệt của Nga, nhà phân tích Matthew Hope của Credit Suisse cảnh báo, nếu xuất khẩu năng lượng của Nga sang châu Âu bị cắt giảm bởi một trong hai bên, sản xuất công nghiệp sẽ chậm lại đáng kể và gây ra mối đe dọa của một cuộc suy thoái toàn cầu.
Ông Hope nói: “Chúng tôi tin rằng điều này khó xảy ra, vì nó sẽ gây bất lợi cho cả hai bên, nhưng nếu căng thẳng tăng cao và không có giải pháp tốt, không thể loại trừ điều này.”
Viễn cảnh về kịch bản căng thẳng ở châu Âu đến vào thời điểm khó khăn đối với nền kinh tế toàn cầu. Chi phí điện năng tăng cao đã khiến lạm phát tăng cao hơn, làm phức tạp thêm sự phục hồi sau đại dịch và buộc các ngân hàng trung ương phải tăng lãi suất. Tình trạng gián đoạn trong chuỗi cung ứng do hậu quả của đại dịch vẫn chưa được giải quyết và chi phí vận chuyển toàn cầu vẫn tăng cao.
Nhà kinh tế trưởng của AMP Capital, Shane Oliver đánh giá, một khi Nga tấn công Ukraine, các lệnh trừng phạt mạnh mẽ sẽ được áp dụng, làm gián đoạn nguồn cung cấp khí đốt của châu Âu và sẽ gây ra "một cú sốc đình trệ đối với châu Âu, và ở mức độ thấp hơn trên toàn cầu, khi giá dầu tiếp tục tăng." Tiến sỹ Oliver dự báo, giá cổ phiếu có thể sẽ giảm thêm 10% và thị trường sẽ mất khoảng 6 tháng để phục hồi.
Tuy nhiên, nếu các lực lượng Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) tham gia vào việc này, thị trường cổ phiếu có thể giảm tới 1/5.
Bên cạnh đó, bà Helena Croft, Giám đốc chiến lược hàng hóa toàn cầu của RBC Capital, cho rằng nguy cơ lạm phát giá thực phẩm xuất phát từ cuộc xung đột cũng sẽ nghiêm trọng do Nga và Ukraine chiếm tổng số 1/4 lượng xuất khẩu lúa mỳ toàn cầu. Riêng Ukraine chiếm 13% lượng ngô xuất khẩu toàn cầu./.
