Phó Giáo sư Svetlana Mojsov hiện là nhà hóa sinh tại Đại học Rockefeller (New York, Mỹ). Bà Svetlana Mojsov đã có những đóng góp đột phá trong việc tìm ra các isoform chức năng của peptide giống glucagon 1 (GLP-1), mở ra hàng loạt công trình nghiên cứu và phát triển các liệu pháp dựa trên peptide này.
Những phát kiến trong việc xác định vai trò sinh lý - nội tiết của GLP-1 bởi Phó Giáo sư Mojsov đã đặt nền tảng cho các nỗ lực sản xuất thuốc và thử nghiệm lâm sàng sử dụng GLP-1 nhằm chống lại các bệnh béo phì và tiểu đường, mở ra cơ hội cải thiện sức khỏe cho hàng trăm triệu người trên thế giới.
Bên lề Giải thưởng khoa học VinFuture, bà Mojsov đã chia sẻ về hành trình nghiên cứu thầm lặng của mình.
Nhà phát triển thuốc thầm lặng
- Thưa Phó Giáo sư! Bà có thể chia sẻ hành trình tìm ra chất GLP-1 này được không?
Phó Giáo sư Svetlana Mojsov: Đây là một câu chuyện khá dài, liên quan đến phát triển một loại peptide (chất ở trong cơ thể người) có tên là GLP-1.
Quá trình được chia làm hai giai đoạn. Giai đoạn đầu tiên từ 1983 đến 1990, là giai đoạn tìm tòi. Tôi phải chứng minh GLP-1 tồn tại trong ruột vì trước đây người ta cho rằng nó không tồn tại trong ruột.
Đó là giai đoạn 7 năm đầu, sau đó tôi mất 20 năm nữa để thí nghiệm lâm sàng để chứng tỏ an toàn cho người bệnh trước khi cấp phép cho các công ty dược phẩm đưa vào các loại thuốc. Đến năm 2010 thì các công ty dược phẩm mới thương mại hóa sản phẩm dựa trên GLP-1. Và từ đó đến nay, hàng triệu người bị tiểu đường đã được hưởng lợi từ thuốc này.
- Vậy thì chất GLP-1 này đã có tác dụng gì trong việc điều trị bệnh và đã có thử nghiệm trên thực tế chưa thưa bà?
Phó Giáo sư Svetlana Mojsov: Việc sử dụng GLP-1 có ưu điểm hơn so với việc tiêm Insulin. Thông thường, người bị tiểu đường phải tiêm Insulin dẫn đến tăng cân, béo phì còn thuốc dựa trên GLP-1 vừa kiểm soát được lượng đường trong máu vừa tránh được tình trạng tăng cân.
Hơn nữa, khi kết hợp giữa tiêm Insulin và thuốc dựa trên GLP-1 thì hiệu quả kiểm soát đường trong máu và trọng lượng cơ thể rất tốt bởi vì căn bệnh béo phì là tiền đề của rất nhiều căn bệnh khác, đặc biệt là tim mạch.
Tuy nhiên, sử dụng thuốc dựa trên GLP-1 vẫn giải quyết được bệnh béo phì lại kiểm soát được bệnh tim mạch. Hầu hết người dùng thuốc dựa trên GLP-1 có cải thiện rất tốt về bệnh tim mạch và tránh được tình trạng béo phì.
- Nghiên cứu của bà đã cứu sống hàng triệu người, vậy trong tương lai, hướng nghiên cứu tiếp theo của bà là gì?
PGS. Svetlana Mojsov: Từ GLP-1 thế hệ 1, tôi hướng tới việc tăng diện tiếp cận đến các quốc gia đang phát triển và hạ chi phí sao cho người nghèo cũng có thể tiếp cận được.
Tôi có dự kiến phát triển GLP-1 thế hệ 2. Với thế hệ thứ 2, nó không còn thuần túy dựa trên những cơ chế hoạt động tự nhiên nữa mà nghiên cứu việc kết hợp GLP-1 với receptor – chất trên màng tế bào trong tuyến tụy. Khi kết hợp GLP-1 với receptor trong tuyến tụy sẽ tạo ra cơ chế kiểm soát tốt hơn.
Hiện nay, tôi đang kết hợp với đồng nghiệp sử dung siêu máy tính gọi là AlphaFold để dự báo khả năng “bind”- khả năng kết hợp GLP-1 với receptor trong tuyến tụy để nâng cao hiệu quả của thuốc này.
Không có công việc nào chỉ dành riêng cho nam giới
- Là một nhà khoa học nữ, thường đối mặt với nhiều thách thức, theo bà thì đâu là thách thức lớn nhất trong chặng đường làm khoa học của mình?
Phó Giáo sư Svetlana Mojsov: Tôi không gặp phải vấn đề gì cả mặc dù phụ nữ phải cân bằng công việc với gia đình và con cái. Đó là việc hiển nhiên. Tôi rất may mắn khi có sự hỗ trợ của nhiều người như là các lãnh đạo quản lý ở cơ quan, giáo sư hướng dẫn tôi làm Tiến sĩ. Hơn nữa, người chồng trong gia đình cũng đã chia sẻ trách nhiệm với tôi.
- Bà có lời khuyên gì cho những bạn nữ muốn làm khoa học mà đang vướng bận việc gia đình, họ cần làm gì trong thời gian tới để theo đuổi con đường khoa học?
Phó Giáo sư Svetlana Mojsov: Các bạn nữ nên tìm một công việc mình yêu thích. Khi các bạn yêu thích điều gì đó thì các bạn sẽ không ngại bỏ thời gian và công sức khi gặp khó khăn, bởi vì đó là việc làm yêu thích của các bạn nên chắc chắn các bạn sẽ cố gắng vượt qua. Một công việc yêu thích sẽ theo đuổi các bạn rất nhiều năm, do đó kiếm được một công việc yêu thích rất quan trọng.
Thứ hai, các bạn đừng phân biệt việc nào dành chon nam giới hay nữ giới. Không có công việc nào chỉ dành riêng cho giới nam cả, bởi công việc chỉ đơn giản là công việc, hai bên đều giỏi như nhau, hãy cứ tự tin.
Ba nhà khoa học Nữ Xuất sắc được trao giải thưởng L’Oréal-UNESCO
Tiến sỹ Trần Thị Kim Chi; Phó Giáo sư-Tiến sỹ Nguyễn Thị Thu Hoài và Phó Giáo sư-Tiến sỹ Nguyễn Thị Ái Nhung, đã có các đề án nghiên cứu tiềm năng trong lĩnh vực Khoa học vật liệu và Khoa học sự sống.
- Bà đánh giá như thế nào về VinFuture có giải thưởng dành cho các nhà khoa học nữ?Nếu giáo sư đạt giải VinFuture, bà sẽ dùng số tiền đấy để làm gì?
Phó Giáo sư Svetlana Mojsov: Tôi nghĩ có một cơ chế giải thưởng riêng cho phụ nữ rất quan trọng vì sẽ khuyến khích phụ nữ có sự tự tin, can đảm hơn trong hành trình khoa học của mình.
Tại trường Rockfeller của chúng tôi có một quỹ Pearl Meister Prize. Quỹ đó do một nhà khoa học tên là Paul, hai vợ chồng ông giành được giải thưởng Nobel và cùng cống hiến toàn bộ tiền của giải thưởng Nobel đó để thành lập quỹ này tại trường Đại học Rockfeller để khuyến khích các nhà khoa học nữ, không chỉ ở trường này mà còn ở các trường khác, và cũng không chỉ trong một ngành khoa học mà ở tất cả mọi ngành khác.
Nếu giành được giải thì tôi sẽ dành tặng một phần giải thưởng cho quỹ để có thể trả lương hoặc học bổng và các kinh phí nghiên cứu khoa học cho các nhà khoa học nữ.
Quan trọng là quỹ dành cho các nhà khoa học nữ trẻ đang ở giai đoạn đầu, còn gặp nhiều khó khăn. Với ngân sách như vậy họ sẽ có nền tảng tài chính để có thể bắt đầu sự nghiệp một cách vững chắc.
- Theo bà, sức hấp dẫn của giải VinFuture có phải đến từ số tiền giải thưởng hay không?
Phó Giáo sư Svetlana Mojsov: Thực ra, tôi nghĩ tiền cũng quan trọng nhưng không phải quan trọng nhất, bởi sự ghi nhận cống hiến của nhà khoa học mới là điều quan trọng đối với các nhà khoa học sau khi họ nỗ lực kiên định không ngừng nghỉ tạo ra được những thành tựu và được ghi nhận, điều đó mới là điều quan trọng hơn. Tuy nhiên, tôi cũng rất ngạc nhiên khi tổng giá trị giải thưởng của VinFuture lên đến 4,5 triệu USD.
Nhưng, kể cả giải thưởng không lớn thì VinFuture vẫn là một giải thưởng uy tín và hấp dẫn với các nhà khoa học vì sự ghi nhận. Hơn nữa, đây là một cơ hội để tôi đến Việt Nam thăm một đất nước tươi đẹp và tôi hy vọng sẽ đến Việt Nam nhiều lần nữa.
- Xin cảm ơn bà!
