Ngày 17/12, Ủy ban châu Âu (EC) đã công bố gói đề xuất quan trọng nhằm hoàn thiện và tăng cường hiệu quả của Cơ chế Điều chỉnh Biên giới carbon (CBAM) - công cụ then chốt trong chiến lược khí hậu và công nghiệp của Liên minh châu Âu (EU).
Động thái này không chỉ hướng tới việc bịt các kẽ hở pháp lý, ngăn chặn hành vi lách luật, mà còn nhằm bảo đảm một sân chơi cạnh tranh công bằng cho doanh nghiệp EU trong bối cảnh tiến trình khử carbon đang được đẩy mạnh trên phạm vi toàn cầu.
Thông tin từ EC cho biết theo đề xuất, kể từ ngày 1/1/2026, phạm vi áp dụng của CBAM sẽ được mở rộng sang các sản phẩm sản xuất sử dụng nhiều thép và nhôm, đồng thời các quy định chống gian lận sẽ được siết chặt hơn.
Đây được xem là bước đi cần thiết sau khi EC tiếp nhận nhiều phản hồi từ giới công nghiệp châu Âu, đặc biệt liên quan đến nguy cơ “rò rỉ carbon” và sự suy giảm năng lực cạnh tranh của các ngành sản xuất chiến lược.
Một trong những nội dung trọng tâm của đề xuất là việc mở rộng CBAM sang các sản phẩm ở khâu sau của chuỗi sản xuất. Hiện nay, cơ chế này mới chỉ áp dụng đối với các nguyên liệu cơ bản như thép, nhôm, ximăng và điện.
Khi bước vào giai đoạn thực thi đầy đủ từ năm 2026, các nhà nhập khẩu sẽ phải trả chi phí carbon tương ứng với lượng phát thải gắn liền với hàng hóa, qua đó tạo sự tương đồng với các sản phẩm được sản xuất trong EU đang chịu sự điều chỉnh của Hệ thống Giao dịch Phát thải (ETS).
Tuy nhiên, EC thừa nhận rằng cách tiếp cận này có thể làm tăng chi phí cho các doanh nghiệp châu Âu sử dụng những vật liệu trên để sản xuất các sản phẩm tiếp theo, chẳng hạn như máy móc hoặc thiết bị gia dụng. Điều này làm phát sinh nguy cơ hoạt động sản xuất bị dịch chuyển sang các nước có chính sách khí hậu kém chặt chẽ hơn, hoặc hàng hóa sản xuất trong EU bị thay thế bởi các sản phẩm nhập khẩu có cường độ phát thải cao.
Để ứng phó với thách thức trên, EC dự kiến mở rộng CBAM sang khoảng 180 mặt hàng thuộc khâu sản xuất tiếp theo, sử dụng nhiều thép và nhôm, bao gồm máy móc, thiết bị công nghiệp và một số sản phẩm gia dụng. Mục tiêu là bảo đảm lượng phát thải thực sự được giảm, thay vì chỉ bị chuyển dịch từ khu vực này sang khu vực khác.
Theo đánh giá của EC, khoảng 94% số hàng hóa chịu tác động là các sản phẩm thuộc chuỗi cung ứng công nghiệp, với hàm lượng thép và nhôm trung bình lên tới 79%, như giá đỡ kim loại, xilanh hay bộ tản nhiệt công nghiệp; phần còn lại là các sản phẩm tiêu dùng gia dụng.
Song song với việc mở rộng phạm vi điều chỉnh, EC cũng tăng cường các biện pháp chống lách luật, dựa trên kinh nghiệm rút ra từ giai đoạn chuyển tiếp của CBAM. Các yêu cầu về báo cáo sẽ được siết chặt nhằm nâng cao khả năng truy xuất nguồn gốc hàng hóa và xử lý nghiêm tình trạng khai báo sai cường độ phát thải.
Đáng chú ý, EC sẽ được trao thêm thẩm quyền can thiệp đối với các hành vi bị coi là lạm dụng nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài chính theo CBAM, bao gồm quyền yêu cầu doanh nghiệp cung cấp bằng chứng bổ sung trong trường hợp các số liệu khai báo không đủ độ tin cậy.
Bên cạnh đó, nhằm khuyến khích sử dụng phế liệu - một giải pháp quan trọng để giảm phát thải trong ngành thép và nhôm, EC đã đưa phế liệu nhôm và thép trước tiêu dùng vào phương pháp tính toán CBAM. Cách tiếp cận này nhằm bảo đảm việc định giá carbon được áp dụng công bằng giữa hàng hóa sản xuất trong EU và hàng hóa nhập khẩu.
Để hỗ trợ các doanh nghiệp châu Âu trong giai đoạn chuyển đổi, EC đồng thời đề xuất thành lập một Quỹ Khử carbon tạm thời. Quỹ này được thiết kế nhằm bù đắp một phần chi phí carbon phát sinh từ hệ thống EU-ETS cho các nhà sản xuất EU, đặc biệt là những doanh nghiệp sản xuất các sản phẩm chế biến từ thép và nhôm vẫn đối mặt với nguy cơ rò rỉ carbon tại các thị trường nước thứ ba.
Điều kiện đi kèm là doanh nghiệp phải chứng minh được các nỗ lực giảm phát thải thực tế. Nguồn vốn của quỹ sẽ đến từ đóng góp của các quốc gia thành viên, chiếm 25% doanh thu bán chứng chỉ CBAM trong hai năm 20262027, trong khi 75% còn lại là nguồn thu riêng của EU.
Ở góc độ đối ngoại, EC cho biết đề xuất lần này cũng tính đến quan ngại của các đối tác quốc tế được đánh giá là tin cậy. Theo đó, EU sẽ áp dụng một số cơ chế đơn giản hóa và linh hoạt, bao gồm việc công nhận mức độ tương đương trong thuế carbon và cơ chế khấu trừ giá, đồng thời mở khả năng đàm phán các biện pháp tạo thuận lợi thương mại, như công nhận lẫn nhau giữa các cơ quan chứng nhận có uy tín.
Đánh giá về ý nghĩa tổng thể của gói chính sách, Cao ủy châu Âu về khí hậu, không phát thải và tăng trưởng xanh, Wopke Hoekstra, nhấn mạnh rằng việc củng cố CBAM phục vụ đồng thời các mục tiêu cạnh tranh, khí hậu và quyền tự chủ chiến lược của EU.
Theo ông, các biện pháp mới sẽ giúp bảo vệ các khoản đầu tư cho khí hậu, bảo đảm cạnh tranh công bằng và chuẩn bị cho một giai đoạn mà CBAM giữ vai trò trung tâm trong tiến trình chuyển đổi xanh và sạch của châu Âu./.