Với thực tế công suất các nhà máy thép trong nước đã vượt nhu cầu tiêu dùng nộiđịa, giải pháp “ép” doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh phải dự trữ lưu thông bắtbuộc với mặt hàng phôi thép và thép sẽ khó khả thi để thực hiện mục tiêu bình ổnthị trường hàng hóa thiết yếu!
“Bình" mới "rượu" cũ
Đúng 7 năm kể từ ngày hai “sáng kiến” (thành lập quỹ dự trữ phôi thép quốcgia và bù lãi suất cho vay đối với các doanh nghiệp nhập phôi) của Bộ Côngnghiệp (nay là Bộ Công Thương) nhằm bình ổn thị trường thép không thể hiện thựchóa, cơ quan này lại đang tiến hành trưng cầu ý kiến doanhnghiệp một “sáng kiến” na ná là Dự thảo Quyết định “dự trữ lưu thông bắt buộcđối với một số mặt hàng thiết yếu”, trong đó có thép và phôi thép.
Chỉ khác là, trong “sáng kiến” mới này, Bộ Công Thương đã “sáng tạo” hơntrong việc yêu cầu doanh nghiệp (thay vì Cục Dự trữ Quốc gia) thực hiện dự trữbắt buộc với mặt hàng thép và phôi thép.
Theo đó, mức dự trữ lưu thông bắt buộc tối đa dự kiến là 10% lượng thép và5% lượng phôi thép mà thương nhân nhập khẩu năm trước (đối với thương nhân nhậpkhẩu); 3% lượng phôi thép mà thương nhân đã sản xuất năm trước (đối với thươngnhân sản xuất phôi thép).
Trong trường hợp thương nhân sản xuất phôi thép đồng thời là thương nhânnhập khẩu thép, phôi thép thì căn cứ vào thị phần lớn hơn để áp dụng.
Giá mua hàng hóa đưa vào dự trữ lưu thông thực hiện theo cơ chế giá thịtrường. Giá bán lẻ hàng hóa dự trữ lưu thông bắt buộc thấp hơn giá thị trườngtại thời điểm bán ra ít nhất 10%, giá thị trường do Bộ Tài chính công bố tạithời điểm bán ra.
Lý giải cặn kẽ về “sáng kiến” này, trong Dự thảo mang đi trưng cầu ý kiếndoanh nghiệp và các cơ quan liên quan, Bộ Công Thương cho rằng phôi thép lànguyên liệu đầu vào chiếm khoảng 80% trong việc hình thành giá thép thành phẩm.
Trong khi phôi sản xuất trong nước mới chỉ đáp ứng được 60% nhu cầu, 40%còn lại phải nhập khẩu và giá thép trong nước chịu ảnh hưởng nhiều từ biến độnggiá phôi thép trên thế giới, vì vậy để góp phần bình ổn thị trường thép, việcquy định dự trữ lưu thông bắt buộc đối với phôi thép (chủ yếu là phôi vuông dùngtrong sản xuất thép xây dựng) là cần thiết.
Cũng theo Bộ Công Thương, trong khi nguồn lực từ quỹ dự trữ quốc gia cóhạn, dự trữ lưu thông bắt buộc sẽ là giải pháp thiết yếu nhằm chia sẻ tráchnhiệm giữa nhà nước và doanh nghiệp khi cung - cầu có sự bất ổn lớn, đặc biệt làkhi nguồn cung giảm đột biến.
Theo đó, đối tượng dự trữ lưu thông là những doanh nghiệp có thị phần lớncó khả năng đáp ứng nghĩa vụ này. Với nguồn lực của mình, các doanh nghiệp đủlớn này sẽ phải thực hiện nghĩa vụ thông qua việc hình thành một nguồn dự trữ ổnđịnh và đủ sức đối phó với những bất ổn cung cầu trong phạm vi toàn quốc.
Quy định dự trữ lưu thông bắt buộc sẽ giảm bớt được cơ bản nguồn lực củanhà nước, doanh nghiệp cũng có lợi khi thực tế trong hoạt động sản xuất và kinhdoanh của mình đã luôn tồn tại hoạt động dự trữ nhất định; đặc biệt khi cơ chếdự trữ lưu thông bắt buộc ra đời, Nhà nước sẽ có những biện pháp hỗ trợ thôngqua các cơ chế ưu đãi như lãi suất tín dụng, miễn, giảm thuế.
Giải pháp khó khả thi
Thống kê của Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho thấy tính đến hết tháng 3,tổng công suất sản xuất thép xây dựng (thép thanh, thép cuộn, thép hình cỡ nhỏ)cả nước đạt gần 9 triệu tấn/năm. Trong khi đó, tổng sản lượng thép xây dựng bánra của cả nước năm 2010 mới đạt trên 6,3 triệu tấn.
Chủ tịch VSA Phạm Chí Cường cho biết mức tiêu thụ thép hiện nay chỉ chiếm50-60% công suất sản xuất thép xây dựng của các công ty. Trong khi đó, các côngty sản xuất thép xây dựng trong VSA đều dự trữ khoảng 500.000 tấn phôi thép và300.000 tấn thép xây dựng thành phẩm, chưa kể số phôi thép và sản phẩm tồn ở cáccông ty thương mại. Vì vậy, số lượng phôi và sản phẩm tồn hàng tháng cao hơnnhiều so với mức quy định dự trữ trong Dự thảo của Bộ Công Thương.
Thực tế thị trường trong nước những năm qua chưa bao giờ thiếu thép xâydựng. Sự biến động giá cả thép trên thị trường, không phải do thiếu thép mà chủyếu do biến động giá nguyên liệu quyết định như giá quặng sắt, giá than, xăngdầu, phôi thép, giá thép phế.
Thêm vào đó, rất khó xác định được giá thị trường chung cho sản phẩm thépbởi ngay ở cùng một thời điểm xác định, giá thép bán tại miền Nam đã khác so vớimiền Bắc, giá thép giữa các thương hiệu khác nhau cũng chênh nhau khá nhiều.
Vì vậy, việc quy định giá “bán lẻ hàng hóa dự trữ lưu thông bắt buộc thấphơn giá thị trường tại thời điểm bán ra ít nhất 10% chỉ có lợi cho các công tytrung gian, không phải người sử dụng.
Bài học “xương máu” của những năm trước đã áp dụng ở một số công ty chothấy quy định giá bán thấp như vậy sẽ hình thành cơ chế xin-cho, dễ phát sinhtiêu cực trong khâu lưu thông phân phối, Nhà nước chịu thiệt mà người tiêu dùngkhông được hưởng. Điều này cũng được chứng minh từ thực tế bình ổn giá với mộtsố mặt hàng trong năm vừa qua.
Đồng quan điểm này, ông Trần Tuấn Dương, Tổng Giám đốc kiêm Chủ tịch Hộiđồng Quản trị Công ty Cổ phần Thép Hòa Phát cho rằng việc “ép” doanh nghiệp kinhdoanh và sản xuất thép phải dự trữ bắt buộc tối đa là yêu cầu không cần thiết vìbản thân nhà nước không yêu cầu thì doanh nghiệp cũng tự phải bỏ tiền ra dự trữhàng hóa khoảng 10%.
Thêm vào đó, yêu cầu doanh nghiệp khi bán hàng dự trữ bắt buộc phải bánthấp hơn 10% so với giá thị trường là trái với quy luật kinh tế thị trường, ngaycả khi doanh nghiệp được hỗ trợ.
Được xếp vào hạng một trong những doanh nghiệp lớn nhất tại Việt Nam vềnăng lực sản xuất và kinh doanh phôi thép và thép xây dựng, ông Đỗ Duy Thái,Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Thép Việt cũng cho biết nhiều năm nay,trong ngành thép đã có sự cạnh tranh gay gắt bởi công suất sản xuất thép hiện đãcao hơn nhu cầu. Vì vậy, không cần dự trữ để bình ổn thì các doanh nghiệp cũngtự phải dự trữ để cạnh tranh.
Với nền kinh tế đã mở cửa hội nhập, giá thép trong nước chịu ảnh hưởng khánhiều của giá thép thế giới nên khi giá thép thế giới lên thì giá thép trongnước cũng điều chỉnh theo nhưng với cường độ chậm hơn.
Thực tế cho thấy, vào năm đỉnh điểm 2007, khi giá thép thế giới lên caođột ngột tới 1.200 USD/tấn nhưng giá thép trong nước xuất khẩu sang các thịtrường lân cận cũng chỉ cao nhất là 800 USD. Vì vậy, chỉ khi giá thép trong nướccao hơn giá thế giới mới cần có sự can thiệp của Nhà nước, ông Thái khẳng định.
Tuy nhiên, việc lựa chọn một số doanh nghiệp làm đầu mối dự trữ hàng hóavà phân phối theo “mệnh lệnh” của Nhà nước sẽ tạo ra sự bất bình đẳng trong kinhdoanh, trái với quy luật của nền kinh tế thị trường.
Giải pháp nào hữu hiệu
Còn nhớ khi trả lời phỏng vấn báo chí cách đây 7 năm, Vụ trưởng vụ LuyệnKim (Bộ Công nghiệp) ngày ấy, ông Lê Dương Quang đã thừa nhận gải pháp lập quỹdự trữ thép quốc gia “không phải là giải pháp hay ho” nhưng Bộ Công nghiệp vẫnphải đề xuất bởi biến động của mặt hàng thép và phôi thép nằm ngoài tầm kiểmsoát của chúng ta. Nhưng hiện nay, tình thế đã khác nhiều.
Ông Phạm Chí Cường cho biết mặc dù công suất sản xuất phôi thép trong nướchiện đã đáp ứng đủ nhu cầu cho sản xuất thép nhưng trên thực tế, nhiều doanhnghiệp sản xuất thép, nhất là các công ty liên doanh vẫn chọn cách nhập khẩu
Nguyên nhân không chỉ do giá phôi thép trong nước nhiều lúc cao hơn giáphôi thép nhập khẩu mà còn do chất lượng phôi thép sản xuất trong nước chưa thể“ngon” bằng phôi thép nhập khẩu. Hiện chỉ có khoảng 50% lượng phôi thép sản xuấttrong nước theo công nghệ tiên tiến là đáp ứng được yêu cầu của nhà sản xuấtthép.
Vì vậy, để kích cầu tiêu dùng phôi thép trong nước, đảm bảo ổn định cungcầu thị trường, đồng thời hạn chế nhập khẩu phôi thép nhằm tiết kiệm ngoại tệ vàthời gian, chi phí vận chuyển, Chính phủ cần có các giải pháp hỗ trợ doanhnghiệp đầu tư máy móc thiết bị và công nghệ sản xuất tiên tiến để cho ra sảnphẩm phôi thép Việt Nam chất lượng cao, tạo niềm tin tiêu dùng cho nhà sản xuất.
Bên cạnh đó, vào những thời điểm giá phôi thép biến động mạnh, cơ quanquản lý hoàn toàn có thể sử dụng công cụ thuế để điều chỉnh giá phôi thép bởihiện nay mức thuế nhập khẩu phôi thép vẫn là 7%.
Với quy định của Luật Doanh nghiệp hiện hành “doanh nghiệp có quyền tự chủkinh doanh, tự quyết định giá mua giá bán” trong khi Nhà nước có quyền kiểm tra,yêu cầu doanh nghiệp đăng ký công khai giá bán và doanh nghiệp tuân thủ pháplệnh giá, giải pháp ổn định cung cầu thị trường vẫn là tăng cường kiểm tra và xửphạt các doanh nghiệp có hành vi đầu cơ trái phép, “thổi giá” bất hợp pháp đểtrục lợi.
Đồng quan điểm này, ông Đỗ Duy Thái, Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữuhạn Thép Việt khẳng định Việt Nam cần kiên định trong việc thực hiện nền kinh tếthị trường và chỉ trong một nền kinh tế thị trường thực sự với sự cạnh tranhlành mạnh mới mang lại sự bình ổn về giá cả và nguồn cung hàng hóa.
Vì vậy, trong điều kiện hiện nay của Việt Nam, cách tốt nhất để bình ổnthị trường là làm tốt công tác dự trữ quốc gia, ông Thái nhấn mạnh./.
“Bình" mới "rượu" cũ
Đúng 7 năm kể từ ngày hai “sáng kiến” (thành lập quỹ dự trữ phôi thép quốcgia và bù lãi suất cho vay đối với các doanh nghiệp nhập phôi) của Bộ Côngnghiệp (nay là Bộ Công Thương) nhằm bình ổn thị trường thép không thể hiện thựchóa, cơ quan này lại đang tiến hành trưng cầu ý kiến doanhnghiệp một “sáng kiến” na ná là Dự thảo Quyết định “dự trữ lưu thông bắt buộcđối với một số mặt hàng thiết yếu”, trong đó có thép và phôi thép.
Chỉ khác là, trong “sáng kiến” mới này, Bộ Công Thương đã “sáng tạo” hơntrong việc yêu cầu doanh nghiệp (thay vì Cục Dự trữ Quốc gia) thực hiện dự trữbắt buộc với mặt hàng thép và phôi thép.
Theo đó, mức dự trữ lưu thông bắt buộc tối đa dự kiến là 10% lượng thép và5% lượng phôi thép mà thương nhân nhập khẩu năm trước (đối với thương nhân nhậpkhẩu); 3% lượng phôi thép mà thương nhân đã sản xuất năm trước (đối với thươngnhân sản xuất phôi thép).
Trong trường hợp thương nhân sản xuất phôi thép đồng thời là thương nhânnhập khẩu thép, phôi thép thì căn cứ vào thị phần lớn hơn để áp dụng.
Giá mua hàng hóa đưa vào dự trữ lưu thông thực hiện theo cơ chế giá thịtrường. Giá bán lẻ hàng hóa dự trữ lưu thông bắt buộc thấp hơn giá thị trườngtại thời điểm bán ra ít nhất 10%, giá thị trường do Bộ Tài chính công bố tạithời điểm bán ra.
Lý giải cặn kẽ về “sáng kiến” này, trong Dự thảo mang đi trưng cầu ý kiếndoanh nghiệp và các cơ quan liên quan, Bộ Công Thương cho rằng phôi thép lànguyên liệu đầu vào chiếm khoảng 80% trong việc hình thành giá thép thành phẩm.
Trong khi phôi sản xuất trong nước mới chỉ đáp ứng được 60% nhu cầu, 40%còn lại phải nhập khẩu và giá thép trong nước chịu ảnh hưởng nhiều từ biến độnggiá phôi thép trên thế giới, vì vậy để góp phần bình ổn thị trường thép, việcquy định dự trữ lưu thông bắt buộc đối với phôi thép (chủ yếu là phôi vuông dùngtrong sản xuất thép xây dựng) là cần thiết.
Cũng theo Bộ Công Thương, trong khi nguồn lực từ quỹ dự trữ quốc gia cóhạn, dự trữ lưu thông bắt buộc sẽ là giải pháp thiết yếu nhằm chia sẻ tráchnhiệm giữa nhà nước và doanh nghiệp khi cung - cầu có sự bất ổn lớn, đặc biệt làkhi nguồn cung giảm đột biến.
Theo đó, đối tượng dự trữ lưu thông là những doanh nghiệp có thị phần lớncó khả năng đáp ứng nghĩa vụ này. Với nguồn lực của mình, các doanh nghiệp đủlớn này sẽ phải thực hiện nghĩa vụ thông qua việc hình thành một nguồn dự trữ ổnđịnh và đủ sức đối phó với những bất ổn cung cầu trong phạm vi toàn quốc.
Quy định dự trữ lưu thông bắt buộc sẽ giảm bớt được cơ bản nguồn lực củanhà nước, doanh nghiệp cũng có lợi khi thực tế trong hoạt động sản xuất và kinhdoanh của mình đã luôn tồn tại hoạt động dự trữ nhất định; đặc biệt khi cơ chếdự trữ lưu thông bắt buộc ra đời, Nhà nước sẽ có những biện pháp hỗ trợ thôngqua các cơ chế ưu đãi như lãi suất tín dụng, miễn, giảm thuế.
Giải pháp khó khả thi
Thống kê của Hiệp hội Thép Việt Nam (VSA) cho thấy tính đến hết tháng 3,tổng công suất sản xuất thép xây dựng (thép thanh, thép cuộn, thép hình cỡ nhỏ)cả nước đạt gần 9 triệu tấn/năm. Trong khi đó, tổng sản lượng thép xây dựng bánra của cả nước năm 2010 mới đạt trên 6,3 triệu tấn.
Chủ tịch VSA Phạm Chí Cường cho biết mức tiêu thụ thép hiện nay chỉ chiếm50-60% công suất sản xuất thép xây dựng của các công ty. Trong khi đó, các côngty sản xuất thép xây dựng trong VSA đều dự trữ khoảng 500.000 tấn phôi thép và300.000 tấn thép xây dựng thành phẩm, chưa kể số phôi thép và sản phẩm tồn ở cáccông ty thương mại. Vì vậy, số lượng phôi và sản phẩm tồn hàng tháng cao hơnnhiều so với mức quy định dự trữ trong Dự thảo của Bộ Công Thương.
Thực tế thị trường trong nước những năm qua chưa bao giờ thiếu thép xâydựng. Sự biến động giá cả thép trên thị trường, không phải do thiếu thép mà chủyếu do biến động giá nguyên liệu quyết định như giá quặng sắt, giá than, xăngdầu, phôi thép, giá thép phế.
Thêm vào đó, rất khó xác định được giá thị trường chung cho sản phẩm thépbởi ngay ở cùng một thời điểm xác định, giá thép bán tại miền Nam đã khác so vớimiền Bắc, giá thép giữa các thương hiệu khác nhau cũng chênh nhau khá nhiều.
Vì vậy, việc quy định giá “bán lẻ hàng hóa dự trữ lưu thông bắt buộc thấphơn giá thị trường tại thời điểm bán ra ít nhất 10% chỉ có lợi cho các công tytrung gian, không phải người sử dụng.
Bài học “xương máu” của những năm trước đã áp dụng ở một số công ty chothấy quy định giá bán thấp như vậy sẽ hình thành cơ chế xin-cho, dễ phát sinhtiêu cực trong khâu lưu thông phân phối, Nhà nước chịu thiệt mà người tiêu dùngkhông được hưởng. Điều này cũng được chứng minh từ thực tế bình ổn giá với mộtsố mặt hàng trong năm vừa qua.
Đồng quan điểm này, ông Trần Tuấn Dương, Tổng Giám đốc kiêm Chủ tịch Hộiđồng Quản trị Công ty Cổ phần Thép Hòa Phát cho rằng việc “ép” doanh nghiệp kinhdoanh và sản xuất thép phải dự trữ bắt buộc tối đa là yêu cầu không cần thiết vìbản thân nhà nước không yêu cầu thì doanh nghiệp cũng tự phải bỏ tiền ra dự trữhàng hóa khoảng 10%.
Thêm vào đó, yêu cầu doanh nghiệp khi bán hàng dự trữ bắt buộc phải bánthấp hơn 10% so với giá thị trường là trái với quy luật kinh tế thị trường, ngaycả khi doanh nghiệp được hỗ trợ.
Được xếp vào hạng một trong những doanh nghiệp lớn nhất tại Việt Nam vềnăng lực sản xuất và kinh doanh phôi thép và thép xây dựng, ông Đỗ Duy Thái,Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữu hạn Thép Việt cũng cho biết nhiều năm nay,trong ngành thép đã có sự cạnh tranh gay gắt bởi công suất sản xuất thép hiện đãcao hơn nhu cầu. Vì vậy, không cần dự trữ để bình ổn thì các doanh nghiệp cũngtự phải dự trữ để cạnh tranh.
Với nền kinh tế đã mở cửa hội nhập, giá thép trong nước chịu ảnh hưởng khánhiều của giá thép thế giới nên khi giá thép thế giới lên thì giá thép trongnước cũng điều chỉnh theo nhưng với cường độ chậm hơn.
Thực tế cho thấy, vào năm đỉnh điểm 2007, khi giá thép thế giới lên caođột ngột tới 1.200 USD/tấn nhưng giá thép trong nước xuất khẩu sang các thịtrường lân cận cũng chỉ cao nhất là 800 USD. Vì vậy, chỉ khi giá thép trong nướccao hơn giá thế giới mới cần có sự can thiệp của Nhà nước, ông Thái khẳng định.
Tuy nhiên, việc lựa chọn một số doanh nghiệp làm đầu mối dự trữ hàng hóavà phân phối theo “mệnh lệnh” của Nhà nước sẽ tạo ra sự bất bình đẳng trong kinhdoanh, trái với quy luật của nền kinh tế thị trường.
Giải pháp nào hữu hiệu
Còn nhớ khi trả lời phỏng vấn báo chí cách đây 7 năm, Vụ trưởng vụ LuyệnKim (Bộ Công nghiệp) ngày ấy, ông Lê Dương Quang đã thừa nhận gải pháp lập quỹdự trữ thép quốc gia “không phải là giải pháp hay ho” nhưng Bộ Công nghiệp vẫnphải đề xuất bởi biến động của mặt hàng thép và phôi thép nằm ngoài tầm kiểmsoát của chúng ta. Nhưng hiện nay, tình thế đã khác nhiều.
Ông Phạm Chí Cường cho biết mặc dù công suất sản xuất phôi thép trong nướchiện đã đáp ứng đủ nhu cầu cho sản xuất thép nhưng trên thực tế, nhiều doanhnghiệp sản xuất thép, nhất là các công ty liên doanh vẫn chọn cách nhập khẩu
Nguyên nhân không chỉ do giá phôi thép trong nước nhiều lúc cao hơn giáphôi thép nhập khẩu mà còn do chất lượng phôi thép sản xuất trong nước chưa thể“ngon” bằng phôi thép nhập khẩu. Hiện chỉ có khoảng 50% lượng phôi thép sản xuấttrong nước theo công nghệ tiên tiến là đáp ứng được yêu cầu của nhà sản xuấtthép.
Vì vậy, để kích cầu tiêu dùng phôi thép trong nước, đảm bảo ổn định cungcầu thị trường, đồng thời hạn chế nhập khẩu phôi thép nhằm tiết kiệm ngoại tệ vàthời gian, chi phí vận chuyển, Chính phủ cần có các giải pháp hỗ trợ doanhnghiệp đầu tư máy móc thiết bị và công nghệ sản xuất tiên tiến để cho ra sảnphẩm phôi thép Việt Nam chất lượng cao, tạo niềm tin tiêu dùng cho nhà sản xuất.
Bên cạnh đó, vào những thời điểm giá phôi thép biến động mạnh, cơ quanquản lý hoàn toàn có thể sử dụng công cụ thuế để điều chỉnh giá phôi thép bởihiện nay mức thuế nhập khẩu phôi thép vẫn là 7%.
Với quy định của Luật Doanh nghiệp hiện hành “doanh nghiệp có quyền tự chủkinh doanh, tự quyết định giá mua giá bán” trong khi Nhà nước có quyền kiểm tra,yêu cầu doanh nghiệp đăng ký công khai giá bán và doanh nghiệp tuân thủ pháplệnh giá, giải pháp ổn định cung cầu thị trường vẫn là tăng cường kiểm tra và xửphạt các doanh nghiệp có hành vi đầu cơ trái phép, “thổi giá” bất hợp pháp đểtrục lợi.
Đồng quan điểm này, ông Đỗ Duy Thái, Tổng Giám đốc Công ty Trách nhiệm hữuhạn Thép Việt khẳng định Việt Nam cần kiên định trong việc thực hiện nền kinh tếthị trường và chỉ trong một nền kinh tế thị trường thực sự với sự cạnh tranhlành mạnh mới mang lại sự bình ổn về giá cả và nguồn cung hàng hóa.
Vì vậy, trong điều kiện hiện nay của Việt Nam, cách tốt nhất để bình ổnthị trường là làm tốt công tác dự trữ quốc gia, ông Thái nhấn mạnh./.
Nguyễn Kim Anh (TTXVN/Vietnam+)
