Những dãy nhà tái định cư ở thị xã Mường Lay. (Ảnh: Thế Duyệt/TTXVN) “Nơi sông Đà vặn mình rung núi/ Lối Ma Ly Pho là sợi chỉ xuyên qua xống váy mèo/ Thị xã nhỏ như chiếc cúc áo cài trên ngực đất nước/ Núi hai đầu mây đến đá lông nheo.”
Đó là những câu thơ của thi sỹ Trần Mạnh Hảo viết về thị xã Lai Châu thời xa vắng. Trên nền đất mới ngày hôm nay, Mường Lay-thị xã nhỏ như chiếc cúc áo đang ra sức kiến tạo, như “viên ngọc quý” trên đỉnh trời Tây Bắc.
“Thị xã hẹp trong một tầm tiếng gọi”
Trong chuyến công tác lên Tây Bắc những ngày cảo điểm cả nước đang hướng đến kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện Biên Phủ lẫy lừng năm châu, chúng tôi đã có dịp ngược lên Mường Lay để ngắm sự đổi thay của vùng đất lịch sử.
Đứng trên khu đồi Dốc Cao, thả tầm mắt bao quát, Mường Lay hiện ra xinh đẹp như bông hoa lan nép mình giữa lòng núi đá chông chênh. Kề bên, những ngôi nhà sàn kiên cố, nối dài hai bên bờ dòng sông Đà Giang như thể mái tóc dài của cô sơn nữ.
Trong câu chuyện với phóng viên Vietnam+, ông Lò Văn Mừng, Bí thư Thị ủy Mường Lay (tỉnh Điện Biên) bảo “Thị xã nhỏ như chiếc cúc áo” này đã trải qua những năm tháng nổi chìm dâu bể, với biết bao cam go, vất vả giữa lũ quét tai và kế sinh nhai.
Theo lời ông Mừng, Mường Lay trước kia được biết đến là tỉnh lỵ tỉnh Lai Châu cũ, một trong những thị xã nhỏ nhất nước với diện tích rộng chưa đến 12.000ha, gồm 2 phường và 1 xã. Trung tâm thị xã này nằm trong một thung lũng hẹp, dài, nơi ngã ba giao cắt giữa sông Đà, sông Nậm Na và suối Nậm Lay.
Cũng vì nằm thấp ở ven sông, nên trong hai ngày 27 và 29/6/1990, trận lũ lịch sử trên suối Nậm Lay đã khiến 72 người thiệt mạng và mất tích, 251 người bị thương, đường sá nhà cửa bị tổn thất nghiêm trọng. Sau trận lũ đó, thị xã Mường Lay (xưa là thị xã Lai Châu) gần như đã bị “xóa sổ.”
Trải qua bao năm tháng nổi chìm dâu bể, Mường Lay dần ngoi ngóp vươn lên như chính lịch sử tên gọi của nó. Ban đầu "thị xã nhỏ như cúc áo cài trên ngực đất nước" có tên là Châu Lai, rồi thị trấn Mường Lay, sau đổi thành thị trấn Lai Châu, thi xã Lai Châu.
Cho đến ngày ngày 29/4/2004, sau khi Quyết định số 196 của Thủ tướng Chính phủ về việc quy hoạch tổng thể di dân Tái định cư Thủy điện Sơn La được ban hành và đi vào thực hiện, đến ngày 28/12/2005, chiếc "cúc áo" này được chuyển về tỉnh Điện Biên và chính thức đổi thành thị xã Mường Lay.
Cùng với việc đổi tên, Ủy ban Nhân dân tỉnh Điện Biên đã phê duyệt quy hoạch tổng thể thị xã Mường Lay thành 5 khu tái định cư tại chỗ gồm: Đồi Cao, Chi Luông, Nậm Cản, Cơ Khí, Lay Nưa với tổng diện tích trên 200ha và thị xã được xếp diện quy mô đô thị loại IV.
Theo báo cáo của Ủy ban Nhân dân Thị xã Mường Lay, để triển khai công tác tái định cư, hơn 4.300 hộ dân, với gần 13.000 nhân khẩu, chiếm trên 84% dân số của thị xã cùng với 100% cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đã phải di dời, bố trí tái định cư.
Đến nay, sau 5 năm vật lộn giữa công trường lớn với biết bao ngổn ngang, bộn bề từ việc xây dựng cơ sở hạ tầng đến hướng phát triển kinh tế, Mường Lay đã bố trí được nơi ở cho hơn 2.100 hộ dân thuộc diện di dân tái định cư dự án thủy điện Sơn La.
"Tái định cư trên đỉnh trời Tây Bắc này có thể nói là một cuộc chiến rất cam go, vất vả. Tính đến thời điểm này, tổng nguồn vốn đầu tư vào việc xây dựng cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm và các công trình khác) đã lên tới 6.000 tỷ đồng.
Tuy vậy, có một điều đáng mừng là chúng tôi chưa hề để xảy ra một vụ kiện cáo nào. Về phía người dân, bản thân họ cũng rất hài lòng,” ông Mừng phấn khởi nói.
Sức sống mới ở thị xã nhỏ như cúc áo cài trên ngực đất nước. (Ảnh: Thế Duyệt/TTXVN) Đổi thay qua màu áo tái định cư
Di dân tái định cư được xem là một cuộc giải tỏa hết sức gian nan. Đến nay, “thị xã nhỏ như chiếc cúc áo cài trên ngực đất nước” đã bước vào giai đoạn cuối của quá trình thực hiện dự án tái định cư lòng hồ thủy điện Sơn La.
Theo ông Lò Văn Mừng, Bí thư Thị ủy Mường Lay, sau nhiều năm nổi chìm dâu bể, dẫu những mái nhà tái định cư mới mọc lên còn nhiều ngổn ngang dang dở, song không một ai trong số hơn 2.100 hộ dân thuộc diện di dời tái định cư mất niềm tin về một cuộc sống mới.
Tuy nhiên, để đảm bảo ổn định kinh tế-xã hội cho người dân về lâu dài, theo ông Mừng, việc quan trọng bây giờ là phải sắp xếp ổn định tái định cư, tái thiết đô thị đồng thời thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế đô thị, đảm bảo an ninh trật tự địa phương.
Xác định tâm quan trọng đó, thời gian qua, thị xã Mường Lay đã tập trung vào công tác chuyển đổi đào tạo nghề như trồng nấm, cơ khí-hàn xì, chăn nuôi, hay tập trung vào các mô hình điểm như trồng rau trên vùng nước hở (mùa nước cạn).
Đưa ra dẫn chứng để nói lên sự đổi thay của vùng tái định cư sau một thời dâu bể, ông Mừng bảo việc chuyển đổi đào tạo nghề đã mở ra kế sinh nhai lớn cho người dân trên thuyền, dưới bến.
“Đơn cử như mô hình trồng nấm, tôi thấy giá trị mang lại rất cao, bởi hiện nay 1 kg nấm bán có giá trị cao bằng 3-4 kg gạo. Ngoài ra, đánh bắt thủy sản hiện cũng rất thuận lợi. Có những mẻ lưới võ người dân thu được 2 tạ cá, nhờ vậy cuộc sống của nhân dân nơi đây đã khá hơn nhiều,” ông Mừng chia sẻ.
Theo báo cáo của Ủy ban Nhân dân Thị xã Mường Lay, hiện thị xã nhỏ này có 9 dân tộc sinh sống, trong đó dân tộc Thái đông nhất, chiếm 70% dân số. Trước đây, khi chưa tái định cư, cả thị xã có hơn 20% hộ nghèo, nhưng đến nay chỉ còn 5,63% hộ nghèo.
Trong câu chuyện với chúng tôi, ông Lù Văn Túng, ở tổ 3, phường Sông Đà bảo, hơn 5 năm trước sống trôi dạt ven sông nên cuộc sống gia đình khó khăn lắm. Thê nhưng, sau khi chuyển lên bờ, ông đã tập trung đầu tư vào nuôi cá lồng (cá rô phi đơn tính và cá lăng” để bán.
“Nhờ có nguồn nước đảm bảo, cá phát triển nhanh nên bố quyết định nuôi thêm gà, vịt để cải thiện bữa ăn hàng ngày. Đến nay thì gia đình bố đã không còn lo tới cái đói,” ông Túng phấn khởi nói.
Giờ đây, Mường Lay đã khoác lên mình một chiếc áo mới, một khuôn mặt mới với nhiều khách sạn, nhà hàng và dịch vụ nằm phơi mình bên bờ sông Đà Giang thơ mộng. Với cảnh quan này, việc Mường Lay trở thành một thị xã tiềm năng về “du lịch-sinh thái-thương mại là điều hoàn toàn có thể trong tương lai gần./.
