Một điểm đổi rác lấy quà. (Ảnh Mạnh Khánh/TTXVN) Với tốc độ đô thị hóa nhanh cùng mật độ dân số cao, Thành phố Hồ Chí Minh đang phải đối mặt với sự gia tăng nhanh chóng của chất thải rắn sinh hoạt đã và đang gây áp lực lớn lên môi trường.
Để khắc phục tình trạng này, đầu tháng 7/2020, Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh đã có văn bản số 4758/STNMT-CTR đề nghị các quận, huyện và các công ty dịch vụ công ích đến năm 2023 hoàn thành thực hiện chuyển đổi, chuẩn hóa mô hình quản lý hoạt động thải bỏ và thu gom chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn đúng theo tiêu chuẩn vệ sinh đô thị.
Có thể thấy việc kiểm soát và quản lý hiệu quả chất thải rắn sinh hoạt đã trở thành vấn đề cấp bách của Thành phố hiện nay, đòi hỏi phải có giải pháp đột phá nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường, xây dựng Thành phố xanh-sạch-đẹp.
Nhiều thách thức trong công tác quản lý
Theo số liệu thống kê của Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh, lượng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trên địa bàn khoảng 9.200 tấn/ngày, chủ yếu từ các khu vực dân cư, cơ quan, khách sạn, nhà hàng, cơ sở sản xuất, chợ...
Hàng năm, tỷ lệ gia tăng chất thải rắn sinh hoạt của Thành phố khoảng 5%, riêng trong 8 tháng năm 2020 đã tăng gần 10%, dự kiến đến năm 2025 sẽ tăng lên đến 13.000 tấn/ngày.
[Đề xuất thu phí chất thải rắn sinh hoạt theo khối lượng]
Đặc biệt, ngày càng xuất hiện nhiều loại rác thải sinh hoạt cồng kềnh, rác quá khổ là đồ dùng nội thất như bàn, ghế salon, giường, tủ... sau khi hư hỏng bị các gia đình vứt bừa bãi trên các tuyến đường, khiến việc thu gom rác trở nên khó khăn hơn.
Ông Lê Trương Tuấn Anh, Trưởng Phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh cho biết một trong những vấn đề bất cập trong công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt của Thành phố là việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn.
Quyết định số 44/2018/QĐ-UBND của Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh ban hành Quy định phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn đã có hiệu lực từ 2 năm qua.
Tuy nhiên, do chưa tiến hành kiểm tra, xử phạt vi phạm, đến nay, nhiều hộ vẫn chưa chủ động phân loại rác. Công tác tuyên truyền thiếu hiệu quả khi các ngành, các cấp giảm tần suất tuyên truyền, tỷ lệ người dân tham gia phân loại chất thải rắn sinh hoạt cũng giảm theo.
Công tác thu gom, vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt gặp nhiều thách thức khi phần lớn người dân có thói quen bỏ chất thải rắn sinh hoạt trước cửa nhà, trên vỉa hè, gây mất mỹ quan đô thị.
Nhiều hộ không ký hợp đồng thu gom chất thải rắn sinh hoạt, thải bỏ rác ra các khu công cộng, kênh rạch làm ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.
Công tác quản lý lực lượng thu gom rác dân lập ở một số quận, huyện chưa chặt chẽ. Nhiều đơn vị thu gom chưa đảm bảo thời gian quy định, trang thiết bị còn thô sơ, dẫn đến rò rỉ nước và rác thải ra môi trường.
Một số hộ dân đã có ý thức phân loại rác tại nguồn nhưng người đi thu gom lại đổ chung rác vào xe chở do thiếu phương tiện chuyên biệt cho từng loại.
Cùng với đó, sự kết nối giữa công tác thu gom và vận chuyển không đồng bộ dẫn đến hoạt động tại các điểm hẹn tập kết rác kéo dài so với quy định (1 giờ) khiến chất thải tồn đọng.
Mạng lưới trạm trung chuyển chưa hoàn thiện, vị trí các trạm trung chuyển không xa nhau. Đồng thời, việc chuyển đổi thực hiện phương thức cung ứng dịch vụ vận chuyển rác của Thành phố từ giao kế hoạch, đặt hàng thông qua hợp đồng sang đấu thầu đã gây khó khăn cho cơ quan quản lý nhà nước do chưa có đầy đủ văn bản quy định.
Các quận, huyện chưa đủ nhân sự chuyên trách để đảm nhận công tác kiểm tra, giám sát và xử phạt vi phạm trong hoạt động vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt.
Theo ông Lê Trương Tuấn Anh, thách thức lớn nhất đối với Thành phố Hồ Chí Minh trong công tác quản lý chất thải rắn sinh hoạt, khi xử lý chất thải rắn sinh hoạt chủ yếu vẫn sử dụng phương pháp chôn lấp làm phát sinh mùi hôi và rác tồn đọng, không phân hủy.
Trong khi đó, các nhà máy tái chế, xử lý rác hiện chưa đạt chỉ tiêu công nghệ, tỷ lệ tái chế đến năm 2020 chỉ đạt 40%, còn lại là chôn lấp, đốt tiêu hủy. Hoạt động của các nhà máy xử lý rác thành phân compost gặp nhiều trở ngại do thị trường tiêu thụ không ổn định.
Nâng cao hiệu quả quản lý chất thải rắn sinh hoạt
Theo Tiến sỹ Phạm Viết Thuận, Viện trưởng Viện Kinh tế tài nguyên và môi trường, trước sức ép từ việc gia tăng lượng chất thải rắn sinh hoạt lớn, Thành phố Hồ Chí Minh nên đặt ưu tiên hàng đầu vào việc tạo thói quen và hình thành ý thức của người dân về phân loại rác tại nguồn.
Yêu cầu này đặc biệt quan trọng khi đặc thù thành phần chất thải rắn sinh hoạt của Việt Nam và Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng chủ yếu là rác hữu cơ, có độ ẩm cao, nhiệt trị thấp, nếu được phân loại kỹ sẽ rất dễ tiêu hủy.
Ngược lại, nếu được chôn lấp chung với rác vô cơ sẽ không thể phân hủy hoàn chỉnh, tạo thành khí Metan (CH4) độc gấp 28-36 lần khí CO2 vào bầu khí quyển.
Ngoài ra, rác hữu cơ nếu tiếp xúc với các thành tố kim loại thuộc rác vô cơ sẽ dễ sản sinh chất độc tên Leachate thấm vào lòng đất, gây hại đến nguồn nước ngầm.
Trên cơ sở đó, Tiến sỹ Phạm Viết Thuận cho rằng Thành phố cần đẩy mạnh việc tuyên truyền, tác động về ý nghĩa của việc phân loại rác tại nguồn và nguy cơ xảy ra nếu không phân loại để người dân hiểu và thực hiện phân loại rác thường xuyên hơn.
Các hoạt động tuyên truyền cần được duy trì trong một thời gian dài. Cùng với đó là những biện pháp chế tài, xử phạt vi phạm khi cần thiết cho đến việc phân loại rác trở thành thói quen trong sinh hoạt hàng ngày của người dân.
Bên cạnh đó, thành phố có thể tổ chức các chương trình thu gom bằng cách đổi rác đã phân loại lấy vật phẩm có giá trị tương đương để khuyến khích người dân. Đặc biệt, Thành phố cần xem xét thay đổi phương thức xử lý rác thải từ chôn lấp sang đốt sản sinh điện. Với công nghệ này, người dân chỉ cần phân loại rác ra thành hai loại: Rác tái chế và rác thải còn lại, việc phân loại sẽ đơn giản hơn rất nhiều.
Ông Cao Văn Tuấn, Trưởng Phòng Công nghệ môi trường và Kiểm tra chất lượng, Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Môi trường đô thị Thành phố Hồ Chí Minh, cho rằng song song với việc đẩy mạnh công tác phân loại rác tại nguồn, Thành phố cần hoàn thiện hệ thống thu gom, vận chuyển riêng chất thải rắn sinh hoạt nhằm bảo đảm các quy định về môi trường và phù hợp với thực tế địa phương...
Đặc biệt, đối với các loại rác cồng kềnh, quá khổ cần có phương tiện thu gom chuyên biệt, có bãi tập kết riêng trước khi được xử lý theo cách riêng từng loại. Nếu xếp chung với rác sinh hoạt hữu cơ sẽ khiến cho quá trình phân hủy chậm lại, chiếm chỗ ở bãi rác rất lâu.
Ảnh minh họa. (Ảnh: Nguyễn Thanh Liêm/TTXVN) Bên cạnh đó, để giảm lượng rác thải, Thành phố Hồ Chí Minh nên lập các trạm cân rác, chất thải độc lập tại các khu liên hợp xử lý chất thải như Khu Đa Phước (huyện Bình Chánh) và Phước Hiệp (huyện Củ Chi) nhằm kiểm soát chính xác số lượng rác thu gom, không để toàn quyền các công ty tự cân như hiện nay vì rủi ro số liệu có thể xảy ra.
Ngoài ra, Thành phố cần thiết lập lại chương trình thu gom rác thải trong xây dựng (còn gọi là xà bần). Việc này trước đây đã được thực hiện nhưng bị dừng từ năm 2008. Do đó, chất thải xây dựng hiện nay đang phải thu gom chung với chất thải sinh hoạt khiến việc tiêu hủy rất khó khăn.
Sở Tài nguyên và Môi trường Thành phố Hồ Chí Minh cho biết thực hiện theo văn bản số 4758/STNMT-CT gửi 24 quận, huyện trên địa bàn Thành phố, thời gian tới, Sở sẽ phối hợp với Ủy ban nhân dân các quận, huyện đẩy mạnh thực hiện công tác truyền thông, vận động người dân thực hiện phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn; tiếp tục tổ chức, sắp xếp lại hoạt động thu gom của lực lượng dân lập, chuyển đổi các lực lượng này thành các hợp tác xã hoặc doanh nghiệp có tư cách pháp nhân để quản lý hiệu quả.
Đồng thời, Thành phố có cơ chế tài chính để hỗ trợ lực lượng dân lập chuyển đổi phương tiện thu gom phù hợp theo mẫu phương tiện đạt chuẩn thống nhất trên địa bàn Thành phố.
Bên cạnh đó, Sở đề nghị các quận, huyện tổ chức dịch vụ thu gom, vận chuyển chuyên biệt cho các loại chất thải rắn đặc biệt (rác thải xây dựng, công nghiệp, vật dụng có kích thước lớn, cồng kềnh) và quy định mức phí đối với dịch vụ này; xây dựng các trạm trung chuyển ép rác kín, tiên tiến hiện đại. các quận, huyện có quy định để xây dựng các điểm tập kết rác cho từng khu nhà, cụm công trình đảm bảo vệ sinh môi trường, mỹ quan đô thị.
Việc xử lý vi phạm về vệ sinh môi trường nơi công cộng cần được tăng cường để làm cơ sở cho các địa phương thực hiện; nghiên cứu đề xuất áp dụng hình phạt lao động công ích đối với những trường hợp vi phạm quy định về vệ sinh nơi công cộng.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Thành phố Hồ Chí Minh đang quyết tâm và nỗ lực để trở thành một đô thị thông minh, phát triển bền vững, bảo đảm gắn kết chặt chẽ giữa phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.
Để đạt được mục tiêu đó, việc khẩn trương triển khai đồng bộ các giải pháp hướng tới nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý chất thải rắn trong thời gian tới là hết sức cần thiết./.
